KARAKTERI I MUSLIMANIT
Muhammed GAZALI
HYRJE

Këto fragmente të shkëputura nga Kur’ani dhe Suneti e udhëzojnë muslimanin në vlerat të cilat ia plotësojnë atij fenë dhe ia rregullojnë jetën në të dy botërat.
Këtyre u bëra një hyrje të shkurtër dhe ua dhashë disa sqa¬ri¬me koncize, të cilat i prekin devijimet dhe rëniet që i kanë për¬shkuar muslimanët në këto kohë si rezultat i nyjave dhe së¬mundjeve që e kanë goditur moralin e tyre… U ndala vetëm në ajetet dhe hadithet që i përmenda, e nuk u zgjerova në për¬men¬djen e fakteve të tjera prej prononcimeve të eruditëve, urtë¬sive të dijetarëve dhe këshillave të njerëzve të devotshëm e pedagogëve, edhe përskaj asaj se ato janë të bollshme në tra¬shëgiminë tonë kulturore klasike, ngase për qëllim pata që të kthehemi ekskluzivisht në dy burimet pri¬mare të fesë (sheriat) e ta prezantojmë aspektin pedagogjik nga ato që janë udhëzim hyjnor të cilit duhet t’i përmbahet muslimani, dhe në rast të shmangies nga ato, ai konsi¬de¬rohet jo i përpiktë.
Mirëpo, ka dallim në mes të asaj që të kërkosh që nje¬riu t’i përmbahet një rregulle me motiv, se ajo është sjellje e për-gjith¬shme, dhe ta ngarkosh me atë rregull, me bindje se ajo është sikur të gjitha normativat obligative në këtë fe.
Gjatë shkollimit tonë kemi mësuar filozofinë e moralit dhe metodologjitë e filozofëve, si dhe parametrat e tyre për precizi-min e sjelljes së njerëzve…
Prandaj edhe u mahnitëm nga idetë e thella, nuhatja e rea¬li¬tetit dhe pasimi i shembujve të lartë, gjëra këto të cilat i ha¬sëm te ta, dhe nuk tentojmë ta injorojmë vlerën e askujt që ua do të mirën njerëzve dhe që u orvat në ndriçimin e rrugëve përpara tyre, por ua bëjmë me dije metodat e edu¬katës perfek¬sio¬nale dhe sjelljes së shkëlqyeshme, të cilat i solli bartësi i mi¬sio¬nit Hyjnor përfundimtar, dhe me të cilat e transferoi botën prej humnerës në rrugë të mbarë. Me këtë, ata do ta shohin se Islami zotëron një thesar të madh të vlerave, të cilave as për së afërmi nuk mund t’u afrohen ato që kanë trashëguar njerëzit prej filozofisë greke dhe romake.
Një dijetari islam i kanë thënë: “A e ke lexuar “Edu¬ka¬tën e shpirtit” të Aristotelit?” Ai tha: “Jo, por e kam lexuar eduka-tën e shpirtit të Muhammed Ibën Abdull-llahut [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem]… !”
Po, e kemi lexuar edukatën e shpirtit të Aristotelit dhe filo¬zofëve të tjerë të llojit të tij, por po ashtu e kemi lexuar edhe edukatën e shpirtit të Muhammed Ibën Abdull-llahut [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], dhe pamë se ato që ima¬gjinuan dhe pasuan të parët janë tablo, disa prej të cilave janë komplete e disa të mangëta, kurse Ai i shndërroi në të vërteta të gjalla, në të cilat u mishërua përsosmëria dhe u ndri¬çua karakteri i një nje¬riu, kultura e një populli dhe ritua¬let e një feje madhështore.
Kjo pra ishte edukata shpirtërore e Muhammed Ibën Abdull-llahut [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem].
E falënderojmë Allahun, i Cili na mundësoi t’i më¬sojmë disa nga veçoritë e tij dhe që na dha rast t’i eks¬po¬zojmë në një rrafsh të ri.
Ky libër konsiderohet seria e dytë, pas librit tonë “Besi¬mi i muslimanit.”
E filluam me një parathënie për moralin në Islam dhe lidh¬jet e tij me mësimet dhe ritualet e tjera, për natyrën e shpirtit dhe gjurmët e mjedisit…
Pastaj i përmendëm vlerat me të cilat urdhëroi Islami, por nuk patëm për qëllim ndonjë klasifikim special në ren¬ditjen e këtyre vlerave.
Në këtë libër, i dhamë rëndësi përmendjes së burimeve të teksteve, për dallim nga ajo që është mësuar lexuesi të shohë prej nesh në librat e mëparshëm.
Për bazë i marrim hadithet e Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], nëse janë të gradës së vërtetë “sahih”, qof¬të vet-vetiu (li dhatihi) apo nga faktorë të tjerë (li gajrihi), dhe të mirë “hasen” vetvetiu (li dhatihi) ose nga faktorët e tjerë (li gajrihi), ashtu siç e potencojnë këtë shkencëtarët e termino¬lo¬gjisë së hadithit.
Hadithet e përmendura këtu i kemi shënuar ashtu siç i kemi marrë prej dy librave “Tejsirul-vusul” dhe “Et-Tergib ve Et-Terhib”. Nëse hadithi ka pasur më tepër burime, ne jemi ndalur në përmendjen e vetëm një burimi.
Në këtë vepër nuk kemi dhënë kushedi çfarë mundi të madh për t’u përmendur, por vetëm se e kemi shfrytëzuar shkrimin e të mirës dhe ia kemi lehtësuar atë lexuesit.
Mbetet mundi më i madh të cilin e bartin bashkërisht autori dhe lexuesi, e ai është dashuria e së mirës dhe pasimi i së vërte-tës.

MUHAMMED GAZALI



SHTYLLAT E ISLAMIT DHE PARIMET E MORALIT


Pejgamberi i Islamit e ka përcaktuar qëllimin parësor të dërgimit të tij dhe metodologjinë e qartë të misionit të tij me fjalët: “Me të vërtetë jam dërguar t’i plotësoj virtytet e mo¬ralit.” /Transmeton Maliku/
Kjo, sikur edhe misioni i cili e shënoi rrjedhën e vet në his¬to¬rinë e jetës dhe bartësi i të cilit dha mund të madh në për¬hap¬jen e rrezeve të tij dhe tubimin e njerëzve rreth tij, nuk pretendon më tepër se mbështetjen e vlerave të tyre dhe ndri¬çimin e horizonteve të përsosmërisë para syve të tyre, ashtu që të ecin në të me dituri.
Ritualet fetare të miratuara në Islam, të cilat u konside¬ruan kondita të besimit në të, nuk janë ceremoni dogmatike të llojit i cili e lidh njeriun me metafizikën e padukshme dhe e obligon atë të kryejë vepra dhe lëvizje të cilat nuk kanë kuptim. Jo, assesi, por detyrat obligative, me të cilat Islami e obligoi çdo pje¬sëtar të vet, janë stërvitje e përsëritur me që¬llim të adap¬ti¬mit të njeriut që të pajiset me vlera të shën¬dosha dhe të jetë konsekuent në këto vlera, kushedi sa të ndërrohen para tij rre¬thanat. Këto më së shumti u ngjajnë stërvitjeve fizike, të cilave njeriu iu qaset me dëshirë të madhe, duke pretenduar nga prak¬tika e tyre e vazhdueshme shëndetin e trupit dhe jetën stabile.
Kur’ani Famëlartë dhe Suneti i pastër i shpa¬loj¬në qartë këto të vërteta. Allahu i Madhërishëm kur na detyroi me na¬mazin obligativ, e tregoi edhe urtësinë e kryerjes së tij, duke thënë: “… fal namazin, vërtetë namazi largon nga të shëmtuarat dhe të irituarat…” (El-Ankebut: 45)
Pra, largimi nga mbrapshtitë dhe pastrimi nga fjala e keqe dhe vepra e keqe janë esenca e namazit. Në hadithin e trans-metuar nga Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] nga Allahu i Madhërishëm përmendet: “Unë e pra¬noj namazin e Atij që me të më është nënshtruar Mua, nuk u sjell të këqija kri¬jesave të Mia, nuk është transparent në më¬kate, tërë ditën më përmend Mua dhe e mëshiron të ngratin, udhëtarin, të vejat dhe nevoj-tarin.” /Transmeton Bezzari/
Zekati i obliguar nuk është tatim i cili rrëmbehet prej xhe¬pa¬ve, por ai në radhë të parë është mbjellje e ndjenjave të mëshirës dhe butësisë dhe forcim i lidhjeve të njohjes re¬cip¬ro¬ke dhe dashurisë në mes shtresave të ndryshme. Që¬llimin e nxjerr-jes së zekatit Kur’ani e ka theksuar me fjalët: “Merr prej pasu-risë së tyre (të atyre që pranuan gabimin) lëmoshë që t’i pastrosh me të dhe t’u shtosh (të mirat) …” (Et-Teube: 103)
Urtësia parësore, pra, qenka pastrimi i shpirtit nga njo¬llat e mospërsosmërisë dhe ngritja e shoqërisë në piedes¬tale më të larta.
Për këtë Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i dha një kuptim më të gjerë domethënies së fjalës lëmoshë, të cilën duhet ta japë muslimani, dhe thotë: “Buzëqeshja në fytyrën e vëllait tënd është lëmoshë, urdhërimi në të mirë dhe ndalimi nga e keqja është sadaka (lëmoshë), ta udhëzosh një njeri që e ka humbur rrugën është lëmoshë, ta largosh një pengesë, ferrë dhe asht nga rruga është lëmoshë, t’i ndih¬mosh një vëllai të nxjerrë ujë është lëmoshë dhe t’i ndihmosh një njeriu me të parë të dobët është lëmoshë.” /Transmeton Buhariu/
Këto instruksione në mjedisin shkretinor, i cili me shekuj je¬toi në hasmëri dhe mendjelehtësi, tregojnë për qëllimet të ci¬lat i trasoi Islami dhe në të cilat i priu arabët në injorancën e errët.
Po ashtu, Islami e obligoi edhe agjërimin. Islami këtë nuk e konsideron abstenim të përkohshëm nga disa ush¬qi¬me dhe pije, por e konsideron një hap kah ndalimi i njeriut nga epshet e ndaluara dhe pasionet e shëmtuara.
Si konfirmim të këtij kuptimi, Pejgamberi [sal-lAllahu alej¬hi ve sel-lem] thotë: “Kush nuk i lë fjalët e kota dhe vep¬rimet sipas tyre, le ta dijë se Allahu nuk ka nevojë që ai ta lërë hajen dhe pijen.” /Transmeton Buhariu/ Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] po ashtu thotë: “Agjë¬rimi i vërtetë nuk është të ndaluarit prej hajes dhe pijes, por agjë¬rimi i vërtetë është të ndaluarit nga fjalët e kota dhe punët e ndyta; nëse të shan dikush, apo tregohet ndaj teje injorant, thuaj: Unë jam agjërue-shëm.” /Transmeton Ibën Huzejme/
Kur’ani Famëlartë e përmend frytin e agjërimit në aje¬tin: “… agjërimi ju është bërë obligim sikurse që ishte ob¬li¬gim edhe i atyre që ishin para jush, kështu që të bëheni të devotshëm.” (El-Bekare: 183)
Ndoshta njeriu mund të kujtojë se shkuarja në vendet e shenjta, me të cilën është obliguar ai që ka mundësi dhe kon¬siderohet prej detyrave islame për disa pjesëtarë të tij, është thjesht një udhëtim i zbrazët nga kuptimet etike dhe shem¬bull i ritualeve metafizike të cilat ndonjëherë i për¬mbajnë fetë. Kjo është gabim, pasi që Allahu i Madhë¬rishëm lidhur me këtë ritual thotë: “Haxhi është në muajt e caktuar, e kush bën (ia fillon të zbatojë) haxhin në këta muaj, nuk duhet t'i afrohet gruas, nuk bën të marrë nëpër këmbë dispozitat e sheriatit, as nuk duhet shkak¬tuar grindje. Çka punoni nga e mira, Allahu di për to. Dhe përgatituni me furnizim (për rrugë), e furnizimi më i mirë është devotshmëria, e ju të zotët e mendjes keni dronë Time.” (El-Bekare: 197)
Nga ky prezantim i përgjithësuar i disa ritualeve me të cilat u identifikua Islami, dhe të cilat u njohën se janë shty¬llat e tij themelore, e kuptojmë qartë fuqinë e raporteve të cilat e lidhin fenë me karakterin. Po, këto janë rituale të ndry¬shme në for¬mën dhe mënyrën e vet, por të gjitha bash¬kohen në qëllimin të cilin e theksoi Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] me fjalët: “Unë jam dërguar t’i plotë¬soj vlerat e moralit.”
Namazi, agjërimi, zekati, haxhi dhe mësimet e tjera isla¬me të ngjashme me këto rituale fetare janë pidestalet e për¬so-smërisë së dëshiruar dhe bartësit e pastërtisë që mbrojnë jetën dhe lartësojnë vlerën e saj. Ndërkaq, këtyre veti¬ve fis¬ni¬ke, të cilat lidhen me to apo zhvillohen prej tyre, u është dhënë pozitë e lartë në fenë e Allahut.
Për atë, nëse njeriu nuk i shfrytëzon ato që ta pastrojë zem¬rën, ta kullojë qenien dhe t’i kalitë lidhjet e tij me Allahun dhe njerëzit, ai ka devijuar. Allahu i Madhërishëm thotë: “Ai që i paraqitet Zotit të vet si kriminel, e ka Xhehenemin, në të cilin as nuk vdes as nuk jeton. Ndër¬sa ai që i paraqitet Atij besimtar, e që ka bërë vepra të mira, të tillët i presin merita të larta. (do ta presin) Xhenete të Adnit, në¬për të cilët rrjedhin lumenj dhe aty do të jenë përjetë. Ky është shpërblim i atij që është pastruar nga mosbesimi.” (Ta Ha: 74-76)


DOBËSIA E KARAKTERIT, ARGUMENT PËR DOBËSINË E BESIMIT


Besimi është fuqi mbrojtëse nga poshtërsitë dhe shty¬tës drejt vlerave fisnike, andaj edhe kur Allahu i Madhërishëm i thërret robërit e Vet në atë që është produk¬tive, ose kur i lar¬gon nga gjërat destruktive, këtë e paraqet si kërkesë të imanit stabil në zemrat e tyre. Ai shpesh në Librin e Tij thotë: “O ju të cilët keni besuar”, pastaj e përmend obli¬gimin me të cilin i detyron, si p.sh.: “… Ta keni në kujdes Allahun dhe të jeni me ata të drejtit.” (Et-Teube: 119)
Pejgamberi i Allahut ka sqaruar qartë se besimi i fortë pa dyshim prodhon karakter të fortë dhe se rënia rapide e moralit përfundimin e ka në dobësimin e besimit, në bazë të madhësisë së të keqes apo dobësisë së saj. Lidhur me njeriun e pandër-gjegjshëm me sjellje brutale, i cili bën punë të ndyta pa u bren¬gosur prej askujt, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Turpi dhe besimi janë të dyja të përbashkëta, nëse ngritet njëra, ngritet edhe tjetra.” /Transmetojnë Hakimi dhe Taberaniu/
Po ashtu, për njeriun që shqetëson fqinjët e vet dhe i dëm¬ton feja ka qëndrim të ashpër, dhe për të Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Për Allahun, nuk beson, për Allahun, nuk beson, për Allahun, nuk beson!” I thanë: “Kush, o Pejgamber i Allahut?” Tha: “Ai, nga të kë¬qijat e të ci¬lit nuk janë të sigurtë fqinjtë e vet!” /Trans¬meton Buhariu/
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] kur i mëson ith¬ta¬rët e vet që t’u shmangen punëve të kota, fjalëve të pama¬tu¬ra dhe të pavend thotë: “Kush i beson Allahut dhe Ditës së Fun¬¬dit, le të flasë mirë ose le të heshtë.” /Trans¬me¬ton Buhariu/
Kështu vazhdon në mbjelljen e vlerave dhe mbikëqyr¬jen e tyre, derisa t’i japin frytet e veta duke u bazuar në sinqeritetin dhe përsosmërinë e besimit.
Mirëpo, duhet ditur se disa pjesëtarë të fesë e shohin si të lehtë kryerjen e ritualeve fetare obligative; ata para masës tregohen se janë aq të përpiktë në kryerjen e tyre, por një¬kohësisht bëjnë vepra të cilat i injoron karakteri fisnik dhe besi¬mi i vërtetë. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] iu kër¬cë¬nua atyre njerëzve të dyfishtë dhe ia tërhoqi vërej¬tjen umetit për ta. Për atë se imitimin e formës së ritualeve fetare mund ta bëjë ai i cili nuk e ka absorbuar shpirtin e tyre apo nuk është ngritur në nivelin e tyre.
Ndoshta edhe fëmija i vogël mund t’i imitojë veprimet e na¬mazit dhe përsërit fjalët që thuhen në të. Ndoshta edhe një artist mund të ekspozojë nënshtrimin dhe të aktrojë ce¬remonitë më të rëndësishme, mirëpo as kjo e as ajo e para nuk i ndih¬moj¬në me asgjë besimit të shëndoshë dhe qëlli¬mit fisnik.
Gjykimi për shkallën e të mirës dhe shkëlqyeshmërinë e sjell¬jes i takon një peshoje e cila asnjëherë nuk gabon, e ajo është: karakteri i lartë.
Në këtë kontekst transmetohet se një njeri i ka thënë Pej¬gamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem]: “Filania për¬mend se shumë falet, agjëron dhe jep lëmoshë, mirëpo ajo i dëmton me fjalë fqinjtë e saj.” Pejgamberi [sal-lAllahu alej¬hi ve sel-lem] tha: “Ajo është në zjarr.” Pastaj njeriu tha: “O Pejgamber i Allahut, filania përmend se pak falet, agjëron dhe se jep lëmo-shë disa copa djathi, por nuk i dëmton fqinjtë e saj.” Ai tha: “Ajo është në Xhenet.” /Transmeton Ahmedi/
Në këtë përgjigje çmohet vlera e karakterit të lartë, e po ashtu ngrihet lëmosha si ritual me karakter shoqëror, dobia e së cilës transferohet te të tjerët, andaj edhe nuk është kush¬të¬zuar pakësimi i saj siç është kushtëzuar pakësimi i namazit dhe agjë-rimit, të cilat, nga aspekti ezoterik, janë rituale personale.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] nuk u ndal ve¬tëm në përgjigjen e kësaj pyetjeje në ndriçimin e lidhsh¬mërisë së karakterit me besimin e vërtetë dhe adhurimin e sinqertë, por atë e bëri bazë të prosperimit në këtë botë dhe të shpëtimit në botën tjetër.
Çështja e karakterit është më e ndërlikuar se kjo dhe patje¬tër duhet të ketë udhëzim kontinuitiv dhe këshilla të një¬pas-njëshme që të thellohet në zemra dhe ide, dhe se besi¬mi, mirë-qenia dhe morali janë elemente unike të pandara dhe asgjë nuk mund ta copëtojë litarin e tyre.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] një ditë i pyeti shokët e vet: “A e dini cili është i falimentuar?” Thanë: “Te ne, i falimentuar është ai i cili nuk ka para dhe pasuri.” (Pejgam¬be¬ri) Tha: “Njeri i falimentuar prej umetit tim është ai i cili në Ditën e Gjykimit do të vijë me namaz, zekat dhe agjërim, por dikë e ka sharë, për dikë ka shpifur, dikujt ia ka rrëmbyer pa¬surinë, dikë e ka vrarë e dikë e ka goditur, dhe çdo¬njërit prej tyre do t’i japë prej të mirave të veta, e nëse i har¬xhohen të mirat, para se t’i paguajë borxhet, merren prej mëkateve të tyre e i hidhen atij, e pastaj ai hidhet në zjarr.” /Transmeton Muslimi/
Ky pra është i falimentuari. Sikur tregtari i cili në shitoren e vet ka artikuj në vlerë prej një mijë e ndërkaq ka borxhe, vlera e të cilave është dy mijë; atëherë si ky i ngrati mund të konsi¬derohet pasanik? Po ashtu, edhe njeriu i cili i kryen disa rituale fe¬tare, por përsëri pas tyre mbetet i gat¬shëm për të keq, fy¬tyrëmërrolur e i disponuar për armiqësi, si mund të konside¬ro¬het i devotshëm? Transmetohet se Pejgamberi [sal-lAllahu alej¬hi ve sel-lem] për këto situata ka përmendur një shembull mjaft të përshtatshëm, edhe atë duke thënë: “Morali i vyeshëm i shkrin mëkatet siç e shkrin uji borën, ndërkaq morali i prishur i deformon veprat ashtu siç e prish uthulla mjaltin.” /Transme-ton Bejhekiu/
Prandaj, kur zhvillohen ndytësirat në shpirt, përhapet e keqja e tyre dhe shtresohet rreziku i tyre, njeriu del prej fesë së vet ashtu siç del lakuriqi prej rrobave të veta, e me këtë pretendimi i tij në besim është trillim, sepse çfarë vlere ka feja pa moral? Dhe ç’do të thotë plangprishësia krahas thir¬rjes sate se i takon Allahut?
Duke i konfirmuar këto parime të qarta të lidhshmërisë së besimit me karakterin e drejtë, Pejgamberi i ndershëm thotë: “Personi tek i cili gjenden tri gjëra është munafik (hi¬po¬krit), edhe nëse agjëron, falet dhe e kryen haxhin e um¬ren, dhe tho-të: ‘Unë jam musliman’. Ato janë: kur flet, rren, kur prem¬ton, mashtron, dhe kur i besohet diçka, tradhton.” /Transmeton Muslimi/ Sipas një versioni tjetër thotë: “She¬njat e munafikut (hipokritit) janë tre: kur flet rren, kur prem¬ton e then prem¬ti¬min dhe kur të jep besë tradhton, edhe pse falet, agjëron dhe kujton se është musliman.” Po ashtu thotë: “Personi tek i cili gjenden katër veti, është munafik i plotë, kurse personi tek i cili gjendet një prej atyre vetive, tek ai gjen¬det një shenjë e hipokrizisë, derisa nuk e lë: Kur i beso¬het diçka tradhton, kur flet rren, kur ia jep besën dikujt nuk e mban dhe kur armi¬që-sohet me dikë e tepron.” /Transmeton Buhariu/


DREJT NJË BOTE MË TË VYESHME

Prej këtyre udhëzimeve u pa se Islami erdhi që ta tran¬s¬ferojë njerëzimin me hapa të mëdhenj në një jetë të ndritshme me vlera dhe rregulla dhe këto faza, të cilat çojnë në këtë qëllim fisnik, i konsideroi thelb të misionit të vet, ashtu siç e konsideroi mospërfilljen e këtyre metodave kundërshtim dhe lar¬gim nga ai.
Morali nuk është luks pa të cilin mund të jetohet, por është esenca e jetës të cilën feja e pranon dhe i respekton bar¬tësit e tij. Pastaj, Islami i përmblodhi vlerat dhe i nxiti ithta¬rët e tij që t’u përmbahen atyre një nga një. Sikur t’i kishim për¬mbledhur fjalët e Pejgamberit për zbukurimin me veti fisnike të moralit, do të përpilonim një libër të cilin nuk mbahet mend ta ketë shkruar asnjë prej eruditëve refor¬mu¬es.
Por, para se t’i përmendim hollësitë e këtyre vlerave, dhe atë që është përmendur për secilën prej tyre në veçanti, do t’i prezantojmë disa prej thirrjeve të tij të flakta në mo¬ralin e vye-shëm dhe karakterin e fortë.
Transmetohet prej Usame Ibën Sherikut, i cili thotë: “Ishim ulur te Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] sikur mbi kokat tona kishte shpend. Asnjë prej nesh nuk fliste dhe erdhën disa njerëz dhe thanë: “Cilët prej ro¬bërve janë më të dashur tek Allahu?” (Pejgamberi) Tha: “Ata që kanë karakter më të vyeshëm.” /Transmeton Tabera¬niu/
Në një transmetim tjetër përmendet se i është thënë: “Cila është gjëja më e vlefshme që i është dhënë njeriut?” Tha: “Morali i vyeshëm.” /Transmeton Ibën Hibbani/
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] po ashtu thotë: “Me të vërtetë, mbrapshtia dhe paturpësia nuk kanë asgjë të përbashkët me Islamin; njeriu më i denjë në Islam është ai i cili ka moral më të vyeshëm.” /Transmeton Tirmi¬dhiu/ Po ashtu është pyetur: “Cilët besimtarë kanë besim më të kompletuar?” Tha: “Ata që kanë moral më të vyeshëm.” /Transmeton Tabera-niu/
Transmetohet prej Abdull-llah Ibën Amrit i cili thotë: “E kam dëgjuar Pejgamberin [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] duke thënë: “A t’ju tregoj se cili prej jush është më i dashur për mua dhe cili do të jetë më afër meje në Ditën e Gjykimit?” Këtë e përsëriti nja dy a tri herë. Thanë: “Po, o i Dërguar i Allahut.” Ai tha: “Ata prej jush që kanë moral më të vye¬shëm.” /Transmeton Ahmedi/
Po ashtu thotë: “Në Ditën e Gjykimit nuk ka asgjë më të rëndë se morali i vyeshëm në peshojën e besimtarit, Allahu e urren mbrapshtanin e pafytyrë. Njeriu i cili ka moral të vye¬shëm, me të do ta arrijë gradën e agjëruesit dhe namaz¬xhiut.” /Transmeton Ahmedi/
Po të kishin dalë këto deklarata nga një filozof që merret vetëm me çështjet e reformimit moral, nuk do të ishte habi, por habia vjen nga ajo se kjo del nga bartësi i një feje madhësh¬tore, ndërkaq fetë, si zakonisht, qëllimin e tyre parësor e kanë të përqendruar (fokusuar) ekskluzivisht në adhurim.
Pejgamberi i Islamit thirri në adhurime të ndryshme dhe ngriti një shtet që u përqendrua në xhihad të gjatë kundër shu¬më armiqve. Nëse, edhe krahas gjerësisë së fesë dhe fu¬shave të shumta të veprimit para pjesëtarëve të saj, Pej¬gam¬beri i laj¬më¬ron se gjëja më e rëndë në peshojat e tyre në Ditën e Llogarisë është morali i vyeshëm, atëherë të dësh¬muarit e kësaj për po¬zitën e moralit në Islam është mjaft transparent.
Është realitet se, nëse feja është sjellje e mirë në mes vetë njerëzve, ajo në natyrën e vet qiellore është lidhje e mirë mes njeriut dhe Zotit, ndërkaq të dyja kthehen në një esencë të përbashkët.
Ka disa fe të cilat përgëzojnë se përqafimi i një besimi i anu¬lon mëkatet dhe se kryerja e ritualeve të caktuara i fshin gabimet.
Ndërkaq, Islami nuk e thotë këtë pa qenë besimi bosht i vep¬rimit të së mirës dhe i kryerjes së obligimit, si dhe pa qenë rituali i paraparë pastrim nga e keqja dhe përgatitje për përso¬surinë e dëshiruar, gjegjësisht, veprat e këqija mund të fshihen vetëm nga veprat e mira që kryen njeriu dhe me to ai ngjitet në një piedestal më të lartë.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ishte konse¬kuent në konfirmimin e këtyre parimeve të drejta, ashtu që t’i kupto¬jë qartë umeti i tij dhe që të mos e zhvlerësojnë be¬sim¬tarët peshën e moralit e ta ngrenë peshën e dokeve.
Transmeton Enesi [radijAllahu anhu]: “Pej¬gamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Nje¬riu me moralin e mi¬rë do t’i arrijë gradat e mëdha të botës tjetër dhe piedestalet më të larta, edhe po të jetë i dobët në rituale; ndërkaq, me sjell¬jen e tij të keqe, ai do ta arrijë shka¬llën më të ulët në Xhehe-nem.” /Transmeton Taberaniu/
Transmetohet prej Aishes [radijAllahu anha], e cila thotë: “E kam dëgjuar Pejgamberin e Allahut [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] duke thënë: “Besimtari me sjelljen e mirë të tij do ta arrijë gradën e agjëruesit namazli.” Në një version tjetër qënd-ron: “Besimtari me sjelljen e mirë do t’i arrijë gradat e atij i cili natën falet e ditën agjëron.” /Trans¬meton Ebu Davudi/
Transmetohet prej Ibën Omerit [radijAllahu anhu], i cili thotë: “E kam dëgjuar Pejgamberin e Allahut duke thënë: “Mus-limani mesatar në adhurim, me moralin e vye¬shëm dhe natyrën fisnike, do ta arrijë gradën e atyre që agjërojnë dhe falen shumë.” /Transmeton Ahmedi/
Ebu Hurejra [radijAllahu anhu] transmeton nga Pej¬gamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] se ka thënë: “Nderi i besimtarit është feja, burrëria e tij është mendja, ndërkaq i mjafton morali.” /Transmeton Hakimi/
Ebu Dherri [radijAllahu anhu] transmeton prej tij se ka thënë: “Ka shpëtuar ai që e ka pranuar sinqerisht besimin në zemër, e ka zemrën e shëndoshë, gjuhën korrekte, shpirtin të qetë dhe karakterin e drejtë.” /Transmeton Ibën Hibbani/
Por, karakteri i vyeshëm në shoqëri nuk ndërtohet me inst¬ruk¬sione të predikuara ose vetëm me urdhra dhe nda¬lesa, pasi që për t’iu përshtatur vlerave njerëzve nuk u mjafton që vetëm mësuesi t’u thotë: "Bëje këtë, apo mos e bëj këtë." Edukata fryt-dhënëse ka nevojë për punë të gjatë edukuese dhe kërkon mbikëqyrje të vazhdueshme.
Asnjë edukatë nuk mund të jetë efikase pa u mbësh¬te¬tur në shembullin e mirë, sepse njeriu i keq nuk lë për¬shtypje të mira në shpirtrat e atyre që i ka përreth. Por përshtypje të mira priten prej atij në karakterin e të cilit shikojnë njerëzit dhe magjepsen me edukatën e tij, e i ro¬bëron shkëlqyeshmëria e tij, kurse thjesht nga mahnitja kopjojnë nga natyra dhe shkojnë me dashuri të sinqertë pas hapave të tij.
Por, është e domosdoshme që të arrijë pasuesi deri te një këst i madh i mirësisë, të ketë në të pasuarin sasi më të madhe dhe këst edhe më të lartë.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] në mesin e sho¬këve të tij ka qenë shembulli më i lartë për moralin në të cilin i thirrte: Ai, pra, e mbillte në mesin e shokëve të tij këtë moral të lartë përmes biografisë së tij të këndshme, para se ta mbi¬llte me urtësitë dhe këshillat që ua kumtonte. Trans¬metohet prej Abdull-llah Ibën Amrit, i cili thotë: “Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] nuk ka qenë mbrapshtan, e as i paturpshëm, dhe thoshte: “Njerëzit më të dalluar prej jush janë ata që kanë moral më të vyeshëm.” /Transmeton Buhariu/
Transmetohet prej Enesit, i cili thotë: “I kam shërbyer Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dhjetë vjet dhe, për Allahun, asnjëherë nuk më ka thënë mua ‘Oh’, e as që më ka thënë për diçka: "Pse e bëre kështu? Ose, pse nuk e bëre kështu!!” /Transmeton Muslimi/
Po ashtu, transmetohet prej tij se ka thënë: “Robëresha e kapte për dore Pejgamberin [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dhe me të shkonte ku të dëshirojë; kur takohej me ndonjë njeri dhe ia jepte dorën, nuk e hiqte dorën prej tij, derisa njeriu nuk e hiqte vetë, nuk e kthente shikimin prej tij në anë tjetër, derisa ai ta kthejë vetë i pari dhe nuk është parë t’i nxjerrë gjunjët para atij me të cilin është ulur.” /Transmeton Tirmi¬dhiu/, që do të thotë se ka qenë i kujdes¬shëm dhe nuk është tre¬guar kryelartë.
Transmetohet prej Aishes [radijAllahu anha], se ka thënë: “Sa herë që i është ofruar Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] të zgjedhë në mes dy gjërave, ai e ka zgje¬dhur më të lehtën, nëse nuk ka qenë mëkat, e nëse ka qenë mëkat, ka qenë më larg se çdonjëri prej saj. Pejgamberi asnjëherë nuk është hak¬marrë (ka ndëshkuar) për shkak të vetes, përveçse kur janë shkelur nor¬mat e Allahut, atëherë ka ndëshkuar. Pejgamberi asnjë¬herë askujt nuk i ka mëshuar me dorën e vet, qoftë grua apo shërbëtor, përveç se kur ka bërë xhihad në rrugë të Alla-hut.” /Transmeton Muslimi/
Transmetohet prej Enesit i cili thotë: “Isha duke ecur me Pej¬gamberin [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], i cili kishte të veshur një gunë me skaje të ashpra. Atë e arriti një beduin dhe e hoqi fortë për të, dhe kur shikova mbi shpatullën e Pejgam¬berit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], në të kishin lënë gjurmë skajet e gunës nga tërheqja e fortë, pastaj tha: “O Muhammed, më jep mua prej pasurisë së Allahut që ke në disponim!” Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] u kthye kah ai, buzë-qeshi dhe urdhëroi t’i jepet diçka.” /Trans¬meton Buhariu/
Transmetohet prej Aishes, e cila thotë: “Pejgamberi i Allahut ka thënë: “Allahu është i butë dhe e do butë¬sinë; Ai jep për butësinë atë që nuk e jep për vrazhdësinë dhe çka nuk jep për të tjerat.” /Transmeton Muslimi/ Në një version tjetër qënd-ron: “Në çdo gjë ku gjendet butësia, e zbukuron, dhe prej çdo gjëje që ajo privohet, e shëmton.”
Transmetohet prej Xheririt, se Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Allahu i Lartësuar e jep për bu¬tësinë atë që nuk e jep për kokëtrashësinë. Allahu kur e do një njeri, i jep butësi; ajo familje që privohet nga butësia, është privuar nga të gjitha të mirat.” /Transmeton Taberaniu/
Është pyetur Aishja [radijAllahu anhu]: “Çka bënte Pej¬gam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] në shtëpinë e vet?” Tha: “I shërbente familjes së vet, e kur vinte koha e na¬ma¬zit, merrte abdest dhe dilte në namaz.” /Transmeton Muslimi/
Transmetohet prej Abdull-llah Ibën Harithit i cili tho¬të: “Nuk kam parë asnjë njeri më të buzëqeshur se Pejgam¬beri i Allahut!” /Transmeton Tirmidhiu/
Transmetohet prej Enesit i cili thotë: “Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka qenë njeriu me karakter më të vyeshëm. Unë kisha një vëlla të vogël që quhej Ebu Umejr, e i cili kishte një bilbil të sëmurë që quhej Nugejr, e Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e përkëdhelte këtë fëmi¬jë të vogël dhe i thoshte: “O Ebu Umejr, ç’u bë me Nugejrin?” /Tran-smeton Buhariu/
Prej tipareve të Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dihet se ka qenë njeri bujar, asnjëherë nuk ka qenë koprrac për diçka; ka qenë trim, asnjëherë nuk ka hequr do¬rë nga ndonjë e drejtë; ka qenë i drejtë, nuk ka bërë padrej¬tësi në gjykim asnjëherë; ka qenë i sinqertë dhe besnik në të gjitha etapat e jetës së vet.
Allahu i Madhërishëm i urdhëron muslimanët që ta ndje¬kin Pejgamberin [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] në cilë¬sitë e mre¬kullueshme dhe natyrën e tij të thellë dhe thotë: “Ju e kishit shembullin më të lartë në të Dërguarin e Allahut, kuptohet, ai që shpreson në shpërblimin e Allahut në botën tjetër, ai që atë shpresë e shoqëron duke e përmendur shumë shpesh Allahun.” (El-Ahzab: 21)
Kadi Ijadi thotë: “Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka qenë njeriu më i mirë, më bujar, më trim. Një natë, një zë i trishtoi medinasit dhe njerëzit u nisën në drejtim të zërit, por ata i takoi Pejgamberi [sal-lAllahu alej¬hi ve sel-lem], i cili ishte duke u kthyer. Kishte shkuar atje para të gjithëve dhe ua kumtoi lajmin se kishte qenë kali i Ebu Talhës duke u valvitur në tokë me një shpatë të ngulur në qafë, dhe u tha: Mos u shqetësoni.”
Aliu [radijAllahu anhu] thotë: “Ne, kur ashpërsohej lufta, mbroheshim me Pejgamberin [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem]; asnjë nuk ishte më afër armikut se ai.”
Transmetohet prej Xhabir Ibën Abdull-llahut [radijAllahu anhu] i cili thotë: “Asnjëherë, kur i është kërkuar Pej¬gamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], nuk ka thënë: “Jo!”
Hadixheja i ka thënë atij: “Ti kujdesesh për të varfrit, e kompenson të humburën dhe e ndihmon të drejtën.”  
I arritën atij 70 mijë dirhemë dhe iu vunë mbi një has¬tër e ai u ngrit t’i ndajë dhe nuk ktheu asnjë lypës derisa i harxhoi të tëra.
I erdhi një njeri t’i lypë diçka, e ai i tha: “Momen¬ta¬lisht nuk kam kurrgjë, por huazo në emrin tim, e kur do të na arrijë diçka, ne do ta kompensojmë.” Omeri i tha: “Allahu nuk të ka ngarkuar me një gjë që s’ke mundësi ta realizosh!” Pejgamberit nuk i pëlqeu kjo, kurse një prej ensarëve (bano¬rëve vendas të Medines) i tha: “O Pejgamber i Allahut, shpërndaj dhe mos u frikëso që Pronari i Arshit do ta pakë¬sojë.” Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] buzëqeshi, u pa sihariqi në fytyrën e tij, dhe tha: “Me këtë jam urdhë¬ruar.”
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i bashkonte sho-kët e vet, e nuk i përçante; të parin e çdo populli e nde¬ronte dhe e caktonte udhëheqës të tyre.
I përcillte shokët e vet dhe çdonjërit që e shoqëronte ia jep¬te hisen e vet; shoqëruesi i tij nuk mendonte se ndo¬njëri prej të tjerëve është më i ndershëm te Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] se ai.
Kush ulej me të, apo i afrohej për ndonjë nevojë, ai tre¬go¬hej durimtar ndaj tij dhe nuk largohej derisa të largohej vetë ai njeri.
Kush i lypte diçka, nuk e kthente pa i dhënë apo pa i thënë fjalë miradije.
Modestia dhe morali i tij i përfshiu njerëzit, u bë prind i tyre, tek ai të gjithë kishin të drejta të barabarta.
Çdoherë ka qenë i gëzuar, ka pas natyrë të lehtë, ka qenë i butë, nuk ka qenë i ashpër apo i vrazhdë, nuk ka qenë zhur¬mues, as mbrapshtan, nuk ka qenë qortues i madh e as lav¬dë¬ru-es i madh, ai që i drejtohej, atij nuk ia humbte shpresat.
Transmetohet prej Aishes [radijAllahu anhu], e cila thotë: “Asnjëri nuk ka qenë më i karaktershëm se Pejgam¬beri i Alla-hut. Sa herë që e ka thirrur ndonjëri prej shokëve apo fa¬miljes së vet, thoshte: “Urdhëro.”
Xherir Ibën Abdull-llahu [radijAllahu anhu] thotë: “Qëkur e kam përqafuar Islamin, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] asnjëherë nuk më ka penguar dhe nuk më ka treguar gjë tjetër, përveç buzëqeshjes.”
Ai bënte shaka me shokët e vet, përzihej me ta dhe bën¬te ga¬ra me ta, luante me fëmijët e tyre dhe i ulte në prehrin e vet.
I përgjigjej ftesës së robit dhe të zotëriut, robëreshës dhe të ngratit, e vizitonte të sëmurin në skajin më të largët të Me¬dines, dhe i pranonte arsyetimet e njerëzve.
Enesi thotë: “Asnjëri nuk i është drejtuar me ndonjë bisedë Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], e që ai ta largonte kokën, vetëm atëherë kur vetë bashkëbiseduesi është larguar. Kur e ka kapur dikush për dore, ai nuk ia ka lëshuar dorën, derisa ta lëshojë dorën vetëm tjetri. Cilin e takonte, i jepte selam, e sho¬këve të vet ua jepte dorën.”
Asnjëherë nuk është parë t’i shtrijë këmbët në mes shokëve të vet, e me këtë ta ngushtojë dikë.
Shokëve të vet u jepte ofiqe dhe i thirrte me emrat e ty¬re më të dashur, në shenjë respekti, askujt nuk ia ndërpriste bi¬se-dën, derisa nuk gabonte.
Transmetohet prej Enesit, i cili thotë: “Kur i dhuronin diçka Pejgam¬berit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], ai thosh¬te: “Dër¬go¬jeni këtë te shtëpia e filan gruas, sepse ajo ishte shoqja e Hadi-xhes, ajo e donte Hadixhen.”
Transmetohet prej Aishes [radijAllahu anha], e cila thotë: “Asnjë grua nuk e kam xhelozuar, siç e kam xhelozuar Ha¬di¬xhen, kur e dëgjoja se e përmendte. Pejgam¬beri therrte ndo¬një dele dhe ua dhuronte shoqeve të saj. Motra e saj kërkoi që të hyjë tek ai dhe ai u gëzua për këtë. Tek ai hyri një grua, e ai i tregoi mikpritje dhe pyeti mjaft për të, e kur doli tha: “Kjo vinte kur ishte Hadixheja gjallë; të qenit korrekt ndaj besës është nga imani.”
E respektonte farefisin e vet, por nuk u jepte përparësi aty¬re, ndaj atyre që janë më meritor se ata.
Transmetohet prej Ebu Katades, i cili thotë: “Kur arriti de¬legacioni i Nexhashiut, Pejgamberi u ngrit t’u shërbejë vetë. Në këtë shokët e vet i thanë: “Ne do ta kryejmë këtë punë” dhe ai u tha: “Këta na i nderuan shokët tanë dhe unë dëshiroj t’ua kthej.”
Transmetohet prej Ebu Umames, i cili thotë: “Doli në mesin tonë Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i mbështetur në një shkop, e ne iu ngritëm atij, por ai tha: “Mos u ngritni siç veprojnë jomuslimanët, e adhurojnë njëri-tjetrin.”
Po ashtu thotë: “Unë jam njeri, ha sikur ha njeriu dhe ulem sikur ulet njeriu.” I hipte gomarit, i shkonte pas atij, i vizitonte të ngratët, i shoqëronte të varfërit, ulej në mes sho¬këve të vet i përzier me ta, ku të gjente vend ulej.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e kreu haxhin me një kafshë të plogësht me të cilën udhëtoi. Mbi të kishte një mburojë që nuk kushtonte as katër dirhemë dhe tha: “O Allah, ky është haxh që nuk është bërë për sy e faqe.”
Kur u çlirua Mekka dhe hyri në të me ushtritë mus¬limane, vari kokën për kafshën e vet dhe gati sa nuk e preku qafën e saj. Tërë këtë e bëri nga përultësia ndaj Allahut të Mad¬hëri-shëm.
Shumë heshte, nuk fliste pa nevojë, distancohej nga ai i cili nuk fliste si duhet.
Të qeshurit e tij ishte buzëqeshje, fjalët e tij ishin të rrjedh¬shme, nuk kishte fjalë të tepërta e as të mangëta.
Të qeshurit e shokëve të tij tek ai ishin buzëqeshje, në she¬një respekti dhe pasimit të tij.
Tubimi i tij ishte tubim i butësisë, mirësisë dhe besës, në të nuk ngriheshin zërat, nuk prekeshin nderet; kur fliste, i heshtte shoqëruesit e vet, sikur mbi kokë të kenë shpendë.
Ishte stabil në ecje; në ecje shihej se nuk është i ngushtëm e as përtac.
Ibën Ebi Hale thotë: “Ai heshtte në katër momente: në butësi, në vërejtje, në vlerësim dhe në rezonim.”
Aishja [radijAllahu] anha thotë: “Ai kur fliste, po të donte, dikush do t’ia numëronte fjalët.”
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e donte miskun dhe erën e këndshme, andaj edhe e përdorte shumë.
Atij iu nënshtrua bota me tërë pasuritë e saj, çlirimet i vinin njëri pas tjetrit, por ai u distancua nga luksi i saj, vdiq duke e patur këmishën e tij të hekurt te një çifut, të cilit ia kishte lënë garanci për borxhin e marrë për furnizimin e famil-jes.


NJERIU NDËRMJET SË MIRËS DHE SË KEQES


Islami, ashtu sikur shpalljet e tjera qiellore, në reformën e saj të përgjithshme, para së gjithash, mbështetet në kalit¬jen e shpirtit njerëzor; ai jep mund të madh që të depërtojë në thellësitë e tij dhe t’i mbjellë mësimet e veta në esencën e tij, ashtu që të transformojë një pjesë të tij.
Shpalljet e Pejgamberëve u bënë të amshueshme dhe rreth tyre u tubuan masa të mëdha muslimanësh, vetëm në sajë të asaj se shpirti njerëzor ka qenë lëndë e punës dhe bosht i aktivitetit të tyre. Mësimet e tyre nuk kanë qenë lëvore të ngji¬tura, të cilat kanë rënë gjatë turbulencave të jetës së lëviz¬shme, e as ngjyra të improvizuara, të cilat janë zhdukur me kali-min e kohës… Jo!Ata i sintetizuan pari¬met e tyre me thellësinë e shpir¬tit, ashtu që këto parime u bënë fuqi dominuese mbi cytjet e natyrës njerëzore dhe dirigjojnë me drejtimet e saj.
Ndoshta shpalljet hyjnore kanë folur për shoqërinë dhe gjendjen e saj, pushtetin dhe llojet e tij, dhe ofruan bar¬na për sëmundjet të cilat i goditin këto rrafshe.
Mirëpo, edhe përskaj kësaj, fetë nuk kanë dalë nga natyra e tyre në trajtimin e shpirtit të shëndoshë si program i avancuar i çdo reforme, ndërsa karakterin e fortë si garanci e amshueshme të çdo civilizimi.
Kjo nuk është degradim e as hedhje e veprimtarisë së vep¬rim¬tarëve për ngritjen e shoqërisë dhe shtetit, por është lar¬të-sim i vlerës së reformës shpirtërore në mbrojtjen e jetës dhe lumturinë e njerëzve.
Shpirti i hutuar shkakton çrregullime në sistemet më të për¬so¬sura dhe mund të depërtojë përmes tij në lakmitë e ulëta të shpirtit, ndërkaq shpirti fisnik i konsolidon plasa¬ritjet në situa¬tat e hutuara dhe e ndriçon fisnikërinë e tij nga brenda, kështu e rregullon sjelljen dhe marshimin në mes shtrëngatave dhe stu-hive.
Gjykatësi objektiv me drejtësinë e tij e plotëson bosh¬llë¬kun e ligjit me të cilin gjykon, ndërkaq gjykatësi tiran mund t’i keq¬përdorë ligjet e drejta. Kështu është edhe me shpirtin e njeriut kur ballafaqohet me rrymat, idetë, dëshirat dhe interesat që ekzistojnë në botë.
Konsolidimi shpirtëror është shtylla e parë për domi¬nimin e së mirës në këtë jetë.
Nëse nuk konsolidohen shpirtrat, errësohen horizontet dhe tra¬zirat e zotërojnë të tashmen dhe ardhmërinë e njerëzve. Për këtë Allahu i Madhërishëm thotë: “… Allahu nuk e prish gjendj-en e një populli (nuk ua largon të mirat), derisa ata ta ndry¬shojnë veten e tyre. Po, kur Allahu vendos ta ndëshkojë një popull, atë nuk ka kush që ta zmbrapsë. Ata (njerëzit) nuk kanë mbrojtës tjetër pos Tij.” (Er-Rra’d: 11) Po ashtu, duke e arsyetuar shkatërrimin e popujve të prishur, thotë: “Edhe idhuj-tarët, siç e kishin traditë populli i faraonit, e edhe ata që ishin para tyre, i mohuan argu¬men¬tet e Allahut, e për shkak të mëkateve Allahu i shka¬të¬rroi. Allahu është i plotfuqi-shëm, ndëshkues i ashpër. Këtë (masë ndëshkuese) e bëri ngase Allahu nuk ishte ndryshues i një begatie, të cilën ia ka dhuruar një populli, derisa të ndryshojë ai vetë në vetve¬te (të bëhet përbuzës i së mirës) dhe ngase Allahu dëgjon (çka thonë) dhe di (çka punojnë). ” (El-Enfal: 52-53)
Islami, në shërimin e tij të shpirtit, duke tentuar ta konso¬li¬dojë atë, shikon nga dy rrafshe:
a. se në të ekziston natyra e së mirës, e cila anon kah e mira dhe gëzohet me arritjen e saj, ndërkaq shmanget nga e keqja dhe zemërohet nga kryerja e saj; në të vërtet e sheh zgjatjen e ekzistencës dhe vlefshmërinë e jetës së vet;
b. se në shpirt, përskaj kësaj, ekzistojnë pasione të tër¬bua¬ra, që e largojnë shpirtin nga rruga e drejtë, ia zbu¬kurojnë vep-rën që atij i sjell dëm dhe e shpien atë në një greminë të pafund.
Neve nuk na intereson t’i gjurmojmë rrënjët e këtyre pa¬sioneve destruktive nga aspekti historik, që ta dimë se a thua ato rastësisht e përshkojnë natyrën e njeriut apo janë të kriju-ara me të, por ajo që na intereson është se që të dyja gjenden te njeriu, garojnë mes vete në marrjen e ko¬mandës mbi të, ndërkaq ardhmënia e tij është e varur nga rrafshi të cilit ai do t’i nënshtrohet. Allahu i Madhërishëm thotë: “Pasha njeriun dhe Atë që e krijoi atë! Dhe ia më¬soi se cilat janë të këqijat dhe të mirat e tij. Pra, ka shpë¬tuar ai që e pastroi vetveten. E ka dështuar ai që e posh¬tëroi vetveten.” (Esh-Shems: 7-10)
Puna e Islamit është që njeriut t’i ofrojë përkrahje të plotë, me qëllim që ta ndihmojë natyrën e tij dhe t’i shpër¬ndajë rrezet e saj e të ecë në rrugën e saj. Po ashtu, t’i shporrë cytjet e mëkatit të cilat e sulmojnë atë dhe tentojnë ta mposhtin.
Islami e cilësoi veten se është fe e natyrës së pastër nga këto njolla të tëra. Allahu i Madhërishëm në librin e Tij thotë: “Përqendro në vetveten tënde sinqerisht në fenë, i larguar prej çdo të kote, (e ajo fe), feja e Allahut në të cilën i krijoi njerëzit, s’ka ndryshim (mos ndryshoni) të asaj natyr¬shmërie të krijuar nga Allahu, ajo është feja e drej¬të, por shumica e njerëzve nuk e dinë.” (Er-Rum: 30)
Funksioni i syrit është të shikojë, derisa nuk verbohet; funk¬sioni i veshit është të dëgjojë, derisa nuk shurdhohet; ndër¬kaq funksioni i natyrës është të përqendrohet në të vërtetën dhe të lëshohet në të, ashtu siç lëshohet uji kur derdhet, e kjo ndodh derisa nuk e godet njollosja, ta kthejë dhe zmbrapsë nga orient¬i¬mi i saj i parë në përsosmëri, mirësi dhe prestigj.
Këto elemente destruktive për natyrën e pastër njerë¬zore ndodh që të formohen nga mbeturinat e shekujve të kaluar ose nga traditat e shoqërive të rrënuara, apo nga të dyjat. Këto janë mjaft të rrezikshme për sëmundjet që ia sjellin natyrës nje¬rëzore, andaj përpjekja reale e reforma¬to¬rëve është e drej¬tuar në luftimin dhe mposhtjen e tyre, si dhe shpëtimin e na¬tyrës nga të këqijat e saj, kështu derisa të kthehet në pastër¬tinë e saj esenciale dhe ta kryejë funksio¬nin e saj real. Islami e sqaroi këtë rrugë.
Pasi të lexosh në Kur’anin Famëlartë ajetin e sipër¬për¬men¬dur, se feja është natyra, e lexon ajetin: “(Përqendrohuni në atë fe) Të kthyer sinqerisht tek Ai, kini frikë prej Atij dhe falnie namazin e mos u bëni nga idhujtarët, të cilët e për-çanë fenë e tyre dhe u ndanë në grupe, ku secili grup i gëzo-het idesë së vet.” (Er-Rum: 31-32)
Imani (besimi), e jo ateizmi, devotshmëria e jo plang¬pri¬shë¬sia, bashkimi i fetarëve te Zoti e jo shkapërderdhja e tyre tek Ai, janë kreu i kthimit të njeriut në natyrën e tij të drejtë. Kur’-ani e ka përsëritur këtë kuptim në ajetin: “Vërtet, Ne e kriju-am njeriun në formën më të bukur. Pastaj e zbritëm atë në më të ultin e të ultëve. Përveç atyre që besuan dhe bënë vepra të mira; ata kanë shpërblim të pandërprerë.” (Et-Tin 4-6)
Ky krijim i bukur, është njohja e së vërtetës, përqendrimi në të dhe ndjekja e saj, mahnitje me vlera dhe prestigj, si dhe kultivimin e tyre në sjelljen e njeriut ndaj vetvetes dhe ndaj njerëzve. Po ashtu, ky është kërkim i përsosmërisë në harmo-ninë e tij të lartë dhe dominimi i tij mbi çdo gjë në jetë.
Megjithatë, përsëri shumë njerëz i ngarkojnë pasionet e tyre nën këtë piedestal të lartë; kështu ata hidhen në tokë, pastaj i devijojnë epshet e tyre dhe me këtë futen në një gre-minë të thellë, e kjo është më e ulëta e të ultve në të cilën i zbret Allahu.
Kjo zbritje hyjnore i është e nënshtruar ligjeve të udhë¬zi¬mit dhe devijimit, të cilat janë ligje të drejta precize, e që i përmend Kur’ani: “Allahu nuk e humb një popull pasi që ta ketë udhëzuar atë para se t’u sqarojë atyre se prej çka du¬het ruajtur. Allahu është i Gjithëdijshëm për seci¬lin send.” (Et-Teube: 115)
“Unë do t’i zmbraps nga argumentet e Mia ata të cilët pa pasur të drejtë bëjnë kryelartësi në tokë, të cilët, edhe nëse shohin çdo argument, nuk besojnë, dhe nëse shohin udhën e shpëtimit, nuk e marrin atë rrugë, nëse e shohin rru-gën e ga¬buar atë e marrin rrugë. Këtë (këtë verbërim të tyre), ngase ata i konsideruan të rreme faktet Tona dhe ngase i lanë pas dore ato.” (El-A’raf: 146)
E cili është ai që mbetet në formën e tij të bukur dhe shpë¬ton nga ngulfatja në botën e ulët? Përgjigja e kësaj gjen¬det në ajetin: “Përveç atyre të cilët besuan dhe bënë vepra të mira…” (Et-Tin: 6)
E kuptove pra, se karakteri i vyeshëm është fryti i afërt i besimit të qartë dhe veprës së mirë.
Ky ishte qëndrimi i Islamit ndaj natyrës së mirë të njeriut dhe metodologjia e tij në ndihmimin e saj.
Ndërkaq puna e tij, me tiparet e tjera destruktive të nje¬riut, është që t’i vetëdijësojë njerëzit për ato, t’i disiplinojë dhe ta nënshtrojë njeriun prirjes së mendjes së shëndoshë dhe logjikës së natyrës së mirë.
Në disa prej këtyre tipareve Pejgamberi [sal-lAllahu alej¬hi ve sel-lem] tregoi me fjalët e veta:
“Njeriu plaket, e me të edhe dy veti: lakmia dhe shpresa e gjatë.” /Transmeton Muslimi/
“Gjëja më e keqe te njeriu është frika trishtuese dhe lak¬mia tërbuese.” /Transmeton Ebu Davudi/
“Sikur t’i jepej njeriut një kodër me ar, do ta donte të dy¬tën; sikur t’i jepej e dyta, do ta donte të tretën, por barkun e njeriut e mbush vetëm toka, e Allahu ia fal atij që pendo¬het.” /Transmeton Buhariu/
Në disa prej këtyre vetive tregoi Kur’ani Famëlartë në ajetin: “Njerëzve u është zbukuruar dashuria ndaj të kënd¬shmeve, ndaj grave, ndaj djemve e ndaj pasurisë së grum¬bu-lluar nga ari e argjendi, ndaj kuajve të stolisur, bagëtisë e bujqësisë. Këto janë kënaqësi të kësaj bote, po tek Allahu është e ardhmja më e mirë.” (Ali Imran: 14)
Gjëja e parë për të cilën Islami ia tërheq vërejtjen njeriut është se pasimi i epshit dhe dalldisja pas cytjeve të tij, të cilat nuk kanë të sosur, nuk do ta ngopë shpirtin dhe nuk do ta kë¬na¬që të vërtetën.
Ashtu është shpirti: sa e ambienton një vend për epshet e tij, dëshiron të transferohet prej tij në një vend tjetër. Ai, në përjetimet e tij të përhershme, nuk brengoset për kryerjen e mëkateve dhe për bërjen e padrejtësive. Për këtë, Kur’ani na tërhoqi vërejtjen për pasimin e këtyre pasioneve të ndaluara: “… e mos shko pas dëshirave, se ato të shmangin prej rrugës së Allahut. Ata që largohen prej rrugës së Allahut i pret dën-im i rëndë për shkak se e harruan ditën e përgjegjësisë.” (Sad: 26)
Lidhur me rrugët e mosbesimtarëve dhe domosdosh¬mërisë së kundërshtimit të tyre thotë: “E sikur të përputhej e vërte¬ta me dëshirat e tyre, do të shkatërroheshin qiejt e toka dhe çdo gjë që gjendet në to. E megjithatë që Ne atyre u sollëm (me këtë Kur’an) famën e tyre, ata u zmbrapsën ndaj përkuj¬ti¬mit të vet.” (El-Mu’minun: 71)
Mirëpo është e domosdoshme të bëjmë dallim mes dëshi¬rave të ndaluara të shpirtit dhe kërkesave të tij të lo¬gjik¬shme e të miratuara, sepse shumë njerëz të devotshëm këto dy gjëra i përziejnë shumë keq.
Ngase, nëse njeriu ka kërkesa për të mirat e kësaj bote, dhe lukset e saj që nuk janë të ndaluara, kuptohen gabi¬misht, se kinse janë prej mbrapshtive të ndaluara, rezultati do të jetë që t’u qaset këtyre kërkesave të imponuara me vetëdijen e atij i cili i lejon krimet dhe kënaqet t’u afrohet atyre, ndërkaq ve¬të¬dija e tij në fakt është sakrificë e një gabimi trashanik.
Mirëpo, pasi e kupton se ka gabuar dhe se e keqja është një pjesë e jetës së tij, do të transferohet në kryerjen e kun¬dër¬vajtjeve edhe më të rënda, gjegjësisht kësaj radhe do të bëjë kundërvajtje reale.
Kur’ani Famëlartë i ka kushtuar kujdes këtij rrafshi, andaj qartë e ka potencuar lejimin e dëshirave të shëndosha të shpir¬tit; i la atij mundësi të përjetimit të këndshëm, dhe e konsi¬de¬roi ndërhyrjen me ndalim apo privim për shpirtin, në këtë do¬men fisnik, shoqërues të veprës së keqe dhe të mbrapshtë! Sep¬se kjo çon në veprat e këqija dhe të liga. Allahu i Madhë¬rishëm thotë: “O ju njerëz, hani nga ajo që është në tokë e që është e lejuar dhe e mirë, e mos shkoni hapave të djallit se ai është armik i hapët i juaji. Ai ju urdhëron vetëm me të këqi-ja e turpësi dhe ju shtyn të thoni për Allahun atë që nuk e dini.” (El-Bekare: 168-169)
Po, gjithsesi, ndalimi i së lejuarës së këndshme është thë¬nie për Allahun pa dituri; ky është vëllai i së ligës dhe tur¬pë¬sisë të cilat urdhëron shejtani.
Islami nuk dëshiron që të shuhen instinktet me ndërprerje të ash¬për, dhe të nivelizohen me harxhim maksimal, por ai për kë¬të miratoi metodologji mesatare ndëmjet dy ekstremiz¬ma¬ve.
Ashtu siç janë parimet e natyrës së dalluar në besim dhe konsolidim, e jo në ateizëm dhe anarki, po ashtu edhe parimet e këtyre instinkteve janë të luhatshme.
Në të dy rastet thurrja nuk do të jetë e fortë, përveç se në moralin stabil.
Kur’ani, kur e përshkruan njeriun me dobësi, luhatje dhe egoi¬zëm, përmend se pastrimi nga këto ligësi përmes fesë dhe porosive të saj mjafton: “Është e vërtetë se njeriu është i pri¬rur të jetë i padurueshëm. Pse kur e godet ndo¬një e keqe, ai ankohet së tepërmi. Ndërkaq, kur e gjen e mira, ai bëhet tepër koprac. Përveç atyre që falen, të cilët janë të rregullt në faljen e namazit të tyre. Dhe ata që në pasurinë e vet ka¬në ndarë një pjesë të caktuar. Për lypësin dhe për nevoj¬tarin që nuk lyp. Edhe ata që e be¬sojnë bindshëm Ditën e Gjykimit. Edhe ata që i frikëso¬hen dënimit nga Zoti i tyre. Sepse është e vërtetë se nuk ka shpëtim prej dënimit të Zo¬tit të tyre. Edhe ata që janë ruajtur prej punëve të ndyra (amorale). ” (El-Mearixh: 19-29)
Dihet se morali nuk formohet te njeriu befas dhe nuk lind i fortë e i kompletuar, por formohet me kalimin e kohës dhe kom¬p¬le¬tohet në disa periudha. Ky është sekreti i lidhjes së tij me veprime të vazhdueshme dhe rituale të cilat kanë karakter kon¬tinuitiv, si; namazi, zekati, besimi i Ditës së Llogarisë, frika nga dënimi i Allahut etj.
Nëse veset e liga çdo herë tentojnë kah njeriu dhe për¬piqen t’i devijojnë sjelljet e tij kohë pas kohe, për ta nuk mjafton bari i përkohshëm.
Ato mund t’i shuajë një faktor i cili jo më i dobët se ato dhe do ta kthejë shpejt baraspeshën kur ajo të çrregullohet.
Si përfundim del se Islami e nderon natyrën e pastër, mësi¬met e tij i sheh si mbrojtje të saj, na tërheq vëmendjen nga epshet e përdhosura dhe vë barriera para tyre. Ritualet, të cilat i bëri obligative, janë ndihmim i natyrës dhe mposh¬t¬je e epshit, por këto rituale nuk do të kompletohen dhe nuk do ta kryejnë rolin e vet, vetëm nëse të gjitha janë bartëse të formimit të karakterit të lartë dhe rrugës së drejtë.
NDËSHKIMET PËR KRIMET ETIKE

Imponimi i së mirës nuk e bën njeriun të vyeshëm, ash¬tu siç nuk e bën njeriun besimtar imponimi i besimit, andaj liria shpir-tërore dhe mendore është bazë e përgjegjë¬sisë. Ndërkaq, Islami e çmon këtë të vërtetë dhe e respekton duke e ndërtuar pirgun e moralit.
Pse të përdorë imponim në të kuptuarit e njeriut, dome¬thënien e të mirës apo orientimin e sjelljes së tij në të mirë, kur ai ka konsideratë ndaj natyrës njerëzore dhe su¬po¬zon se, eliminimi i barrierave para tij mjafton për formimin e një brezi të vyeshëm?
Natyra e njeriut është e mirë, por kjo nuk do të thotë se ai është engjëll që di të bëjë vetëm mirë. Kjo do të thotë se e mira përputhet me natyrën e tij esenciale dhe se ai e do më tepër përqafimin dhe veprimin e saj, ashtu siç e do më tepër shpendi fluturimin, kur lirohet nga prangat dhe barrat.
Puna e shëndoshë, sipas Islamit, është që së pari të fla¬ken prangat dhe të eliminohen barrat, e kur njeriu të lësho¬het pas-taj në tokë dhe nuk mund të ngrihet, atë e konsideron të sëmu-rë dhe ia mundëson medikamentet shëruese.
Islami nuk do të marrë vendim të izolimit të këtij nje¬riu nga sho¬qëria, por këtë e bën vetëm atëherë kur ekzistimi i tij do të jetë nxitës i së keqes ndaj të tjerëve.
Në korniza të kësaj fushe Islami i lufton krimet etike; ai së pari kushtëzon që njeriu duhet të jetojë në mënyrë të ndershme dhe të jetojë me frytet e punës dhe mundit të tij personal, gjegjësisht, ai nuk e ndërton ekzistencën e vet në vjedhje.  
Çka e shtyn atë të vjedhë? Nevoja për të ngritur kona¬kun? Le t’i ofrohen atij prej gjërave të domosdoshme jetësore dhe lukseve, ashtu që të mos ketë nevojë për vjedhje.
Kjo është obligim për shoqërinë, e nëse ajo nuk e kryen këtë detyrë si duhet dhe e detyron ndonjë njeri të vjedhë, më¬kati i këtij krimi bie mbi shoqërinë e pakujdes¬shme e jo mbi individin e humbur.
Nëse individit i sigurohen gjërat e domosdoshme jetësore, e ai përsëri e zgjat dorën e vet (vjedh), para se t’i shqiptohet atij dënimi duhet të studiohet mirë gjendja e tij; ndoshta ka ndo¬një shkëndijë shprese se tek ai gjendet ndonjë damar i cili rreh për mirësi. Mosnxitimi në shqiptimin e dë¬nimit është kërkesë fe¬tare, deri në atë masë saqë Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Për gjykatësin më mirë është të gabojë në fal¬je, se sa të gabojë në ndëshkim.”
Nëse pas gjurmimit të personalitetit dhe rrethanave të tij shihet qartë se natyra e tij e pastër është ndotur, e ai është bë¬rë burim i armiqësisë për mjedisin i cili e mbikëqyri dhe e stre¬hoi, dhe se butësinë e kujdesin ua ka kthyer me turbu¬llimin e asaj kthjelltësie dhe trazimin e sigurisë. Atëherë ky mjedis nuk qor¬tohet nëse mbrohet nga armiqësia e ndonjërit prej pje¬sëta-rëve të vet dhe ia thyen armët me të cilat ai i dëm¬ton të tjerët.
Vjedhjen, e cila meriton prerjen e dorës, Kur’ani e cilë¬son si dhunë dhe çrregullim dhe për vjedhësin e ndëshkuar thotë: “E kush pendohet pas punës së keqe (vjedhjes) dhe përmi¬rë¬so¬het, s’ka dyshim, Allahu ia pranon atij pen¬dimin, Allahu është që fal shumë, është Mëshirues.” (El-Maide: 39)
Masa ndëshkuese, të cilën e përcaktoi Islami, është mbrojtje e shoqërisë së shëndoshë e të konsoliduar nga orekset e për¬dhosura të ndonjë anëtari të saj, i cili drejtësinë do t’ua kthejë me dhunë dhe konsolidimin me çrregullim.
Këtë shembull e përmendim që ta sqarojmë sepse, normat ndësh¬¬kuese për krimet etike nuk janë përcaktuar për ta im¬po¬nuar të vyeshmen dhe të detyrohen njerëzit që përmes dhunës t’i ndjekin rrugët e mira.
Rruga më e përshtatshme për Islamin është komuni¬ki¬mi me zemrën e njeriut, ngritja e aspiratave të tij të fshehta drejt ekselencës dhe përsosmërisë, dhe kthimin e tij tek Allahu, Kri¬juesi i tij më i madh, me metodë adekuate të bin¬djes, dashurisë dhe lidhjes së tij për vlerat e larta me bindje se ato janë fryt natyror i tërë kësaj.
Patjetër duhet të dirigjohen rrethanat e mjedisit të cilat e rrethojnë njeriun, ashtu që të ndihmohet ai në formimin e plotë të prirjeve dhe tipareve të vyeshme.
Nuk është dëm nëse i hedhim parazitët prej të cilëve nuk ka dobi, pasi ne në arat tona ua mundësojmë zhvillimin kultu¬ra-ve kryesore duke shkulur shumë kullosa dhe barishte të pa¬nevoj-shme.
Mbrojtja e interesit të përgjithshëm të njerëzimit nuk është hiç më pak e rrezikshme se kjo, andaj, nuk ka kuptim mohimi i normave ndëshkuese që i miratoi Islami, e me to parapriu Teu-rati, dhe të u konsideruan ligje të shpall¬jeve qiellore në përgji-thësi.
Islami ia ngarkon mjedisit një pjesë të madhe të përgje¬gjësisë së udhëzimit në të mirë apo në të keqe, si dhe për¬hapjes së veseve të këqija apo vlerave të vyeshme.
Orientimi i tij në marrjen e frenave të pushtetit, duke i pasur parasysh shkaqet e tërë kësaj, ka të bëjë me dëshirën për formimin e shoqërisë, në atë mënyrë që të ndihmojë në mbroj¬tjen e nderit dhe dinjitetit.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e ka trans¬metuar rrëfimin e vrasësit i cili kërkonte pendim për krimet e bëra, që pyeti për njeriun më të mençur në botë dhe i treguan një dije-tar. Ai i tha atij se ka vrarë njëqind njerëz, andaj, a ka pendim për të? Dijetari tha: “Po, çka mund të të pengojë ty nga pendi-mi? Shko në filan vend, sepse atje ka njerëz të cilët e adhu-rojnë Allahun, e ti bashkangjitju aty¬re në adhurim, dhe mos u kthe në vendin tënd, se ai është vend i keq.” /Transmeton Buhariu/
Në një transmetim tjetër qëndron se ai ka shkuar te një dijetar dhe e ka pyetur: “A ka për mua pendim?” Ai i ka thënë: “Nuk e di, e ke tepruar, por këtu afër ka dy fshatra, njëri fshat quhet Nasre, ndërkaq tjetri Kefre. Banorët e Nas¬res veprojnë sikur Xhenetlinjtë, në të nuk mund të qën¬drojë tjetërkush për-veç tyre, ndërkaq banorët e Kefres veprojnë sikur Xhehenem-linjtë, në të nuk mund të qëndrojë tjetërkush përveç tyre, e ti shko te banorët e Nasres, e nëse qëndron në të dhe punon sikur edhe popullata e atjeshme, atëherë nuk ka dy¬shim se pendimi yt është pranuar.” /Transmeton Taberaniu/
Prej këtu edhe Islami e trajton kujdesin ndaj mjedisit dhe rëndësinë e gjurmëve të tij në formimin e karakterit, faktor i cili i bashkohet asaj që miratuam më parë për mbroj¬tjen e naty-rës së pastër dhe për kalitjen e epsheve të përdho¬sura.
Mendojmë se kujdesi ndaj gjithë këtyre aspekteve është ga¬ranci për formimin e një shoqërie të pastër, e cila do të jetë e pajisur me tiparet më të çiltra dhe me sjelljet më stabile.


RRAFSHI I MORALIT I PËRFSHIN TË GJITHA

Çdo religjion i ka ritet e tij të veçanta të cilat konsi¬de¬rohen karakteristika të tij dalluese.
Nuk ka dyshim se në Islam ka rite të caktuara fetare, me të cilat janë të obliguar ithtarët e tij, dhe këto në mes tyre kon¬si¬derohen çështje të miratuara me të cilat nuk kanë lidhje të the-rët.
Mirëpo, instruksionet etike nuk janë të këtij lloji, sepse mus¬limani është i obliguar të jetë i vyeshëm ndaj gjithë njerëz¬ve dhe në këtë të mos ketë asnjëfarë dileme. Kështu, musli¬ma¬ni është i obliguar të jetë korrekt edhe me muslima¬nin edhe me jomuslimanin, po ashtu edhe fleksibil, besnik, i njerëzishëm, bashkëpunues dhe i ndershëm.
Kur’ani i Ndershëm na urdhëron që të mos lëshohemi me çi¬fu¬tët dhe krishterët në debate të cilat ngjallin armiqësi dhe nuk u sjellin asnjë të mirë feve. Allahu i Madhëri¬shëm thotë: “Ithta-rët e librit mos i polemizoni ndryshe (kur i thirrni në fenë tuaj), vetëm ashtu si është më së miri, përveç atyre që janë mizorë dhe thuajuni: Ne i besuam asaj që na u zbrit neve dhe që u zbriti juve dhe se Zoti ynë dhe Zoti juaj është një, dhe se ne i jemi dorëzuar Atij.” (El-Ankebut: 46)
Po ashtu, ua zuri për të madhe ithtarëve të Musait [alej¬his-selam] dhe Isait [alejhis-selam] pse u ngatërruan me muslimanët në këso polemikash të ashpra: “Thuaj:”A doni të grindeni me ne për Allahun, e Ai është Zoti ynë dhe Zoti juaj dhe ne kemi vep¬rat (shpërblimin e veprave) tona, e ju keni veprat tuaja. Por ne jemi (besimtarë) të sinqertë ndaj Tij.” (El-Bekare: 139)
Njëherë, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i kishte borxh një çifuti, e ky erdhi t’ia kërkojë borxhin dhe i tha: “Ju o bijtë e AbdulMutalibit, jeni njerëz që i zvarritni pu¬nët!!” Omeri [radijAllahu anhu] menjëherë e nxori shpa¬tën dhe deshi ta vrasë, sepse e pa të arsyeshme të edukohet ky njeri që ishte i pasjellshëm ndaj Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem]. Mirëpo, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e heshti Omerin [radijAllahu anhu] duke i thënë: “Unë dhe ky meritojmë që t’i të na drejtohesh më ndryshe: ta urdhërosh këtë që ta lypë borxhin në mënyrë të njerëzishme, ndërkaq të më këshi-llosh mua që t’ia kthej në mënyrë të denjë.”
Islami ka urdhëruar për drejtësi, madje edhe me një njeri të prishur apo jobesimtar.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Lut¬ja e atij që i është bërë e padrejtë pranohet, edhe po të jetë i dëmtuari i prishur; ngase ajo (prishja) do ta dëmtojë vetë atë.” /Transmeton Ahmedi/ dhe “Para lutjes së atij që i është bërë e padrejtë, edhe po të jetë jobesimtar, nuk ka perde. Lëre atë në të cilën je i dyshimtë, dhe kapu për atë në të cilën nuk ke dyshim.” /Transmeton Ahmedi/
Me këto imperative të qarta, Islami i ndaloi bijtë e vet që t’u sjellin çfarëdo të keqe pjesëtarëve të feve të tjera.
Prej dëshmive të sjelljes së mirë me pjesëtarët e feve të tjera, është edhe transmetimi i përcjellë prej Ibën Omerit [radijAllahu anhu], se atij iu pre një dele në familje dhe kur erdhi tha: “A i dhuruat fqinjit tonë çifut? A i dhuruat fqinjit tonë çifut? E kam dëgjuar Pejgamberin [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] duke thënë: “Xhibrili vazhdimisht më porosiste për fqi-njin, saqë mendova se do t’i jap hise në trashëgimi.” /Trans-meton Buhariu/
Po ashtu, Islami urdhëron që të respektohet farefisi, edhe pse ata mund të jenë jashtë fesë të cilën e përqafon njeriu, ngase përqendrimi i njeriut në të vërtetën nuk nën¬kupton braktisjen e familjes: “… po në çështjet e jetës së kësaj bote, të kesh mirëkuptim ndaj tyre, e ti ndiqe rrugën e atij që është i kthyer kah Unë, mandej kthimi juaj është tek Unë, e Unë do t’ju njoftojë për atë që keni punuar.” (Lukman: 15)
Kjo ka të bëjë me aspektin personal, ndërkaq në aspek¬tin e përgjithshëm Islami konfirmon se ekzistimi i popujve, lulëzimi i civilizimit të tyre dhe vazhdimësia e mbrojtjes së tij sigurohet nëse garantohet jeta morale në to, e nëse rrënohet morali, rrënohet edhe shteti bashkë me të.
Popujt mund të ekzistojnë derisa kanë moral.
E nëse humbet morali i tyre, humben edhe ata.
Këtë të vërtetë e konfirmojnë edhe fjalët e Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] drejtuar popullit dhe fisit të tij, të cilët pozita e tyre në Gadishullin Arabik i avanconte në do¬mi¬nimin në të dhe marrjen e pushtetit mbi të. Mirëpo Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ua bëri të qartë se mbretëria e tyre nuk mund të ekzistojë ndryshe, vetëm se me moral.
Transmetohet prej Enesit, i cili thotë: “Ishim në një shtëpi ku kishte disa muhaxhirë (mekas të shpërngulur) dhe ensarë (medinas), kur ia behu Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dhe çdonjëri prej nesh filloi t’i bëjë vend me shpresë se do të ulet pranë tij. Pastaj u ngrit te dera, u kap për të dy skajet e saj dhe tha: “Udhëheqësit janë prej Kurejshëve, juve u është dhënë një obligim i madh; ata e me¬ri¬tojnë këtë nëse i bëjnë tri gjëra: kur t’u kërkohet mëshirë, të jenë të mëshir¬shëm; kur të gjykojnë, të jenë të drejtë; e kur të japin prem¬tim, ta plotësojnë atë. E kush nuk i bën këto, mbi të është mall¬kimi i Allahut,i melekëve dhe njerëzve në përgjithësi.” /Transmeton Taberaniu/
Ky hadith është decid se një popull, shtet dhe familje do të ketë aq pozitë, sa përfaqëson në botë vlera të larta dhe sa që¬lli¬me fisnike ka realizuar.
Nëse një qeveri bart vulën e Islamit dhe Kur’anit, mirë¬po nuk është e drejtë në asnjë çështje, nuk është e mëshir¬shme në asnjë nevojë dhe nuk plotëson asnjë premtim, ajo në emër të Islamit dhe Kur’anit është zhveshur nga vlerat e tij të larta dhe e ka merituar të mallkohet në thellësitë e tokës dhe horizontet e qiellit.
Transmetohet prej El-Hasenit, i cili thotë: “Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Kur ia do Allahu të mirën një populli, udhëheqësinë e tij ua jep të urtë¬ve, e pa¬su¬rinë njerëzve bujar; por kur ia do Allahu një populli të keqen, udhëheqësinë e tij ua jep mendjelehtëve, e pasurinë koprracë-ve.” /Transmeton Ebu Davudi/
Ibën Tejmije thotë: “Allahu e mban një shtet të drej¬të, edhe po të jetë jobesimtar, e nuk e mban një shtet tiran, edhe po të jetë musliman.”
Morali, në burimet parësore të Islamit, Kur’an dhe Sunet, është e tërë feja, e po ashtu edhe e tërë bota. Nëse një popull ka hise të mangët në lartësinë e lidhjes së tij me Allahun, apo në pozitën e tij në mes njerëzve, kjo është në sajë të mungesës së vlerave të tij dhe rënies së moralit.


KORREKTËSIA


Allahu i Madhërishëm i ka krijuar qiejt dhe tokën me drej¬tësi, e po ashtu kërkoi prej njerëzve që ta ndërtojnë jetën e tyre mbi drejtësi, ashtu që të flasin vetëm drejtë dhe të pu¬noj¬në vetëm drejtë.
Shqetësimi dhe dëshpërimi i njerëzve është rezultat i mos¬për¬filljes së tyre të këtij fundamenti të qartë, si dhe i domi¬ni¬mit të gënjeshtrave dhe paragjykimeve mbi shpirtrat dhe idetë e tyre, të cilat i larguan nga rruga e drejtë dhe i rrëmbyen nga të vërtetat të cilat patjetër duhet të ndiqen.
Korrektësia në çdo çështje, problematikë dhe gjykim, është shtyllë e fortë në karakterin e muslimanit dhe ngjyrë konstante në sjelljet e tij. Po ashtu, ndërtimi i shoqërisë në Islam ngritet mbi luftimin e paragjykimeve, flakjen e dezin¬for¬matave dhe braktisjen e dyshimit. Vetëm të vërtetat e qëndrueshme janë ato që duhet të jenë transparente, do¬mi¬nuese dhe mbështetje në konfirmimin e relacio¬neve të ndryshme.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Rua¬juni paragjykimit, se paragjykimi është gënjeshtra më e madhe.” /Transmeton Buhariu/, dhe “Lëre atë që të vë në dyshim dhe ka¬pu për atë që nuk ke dyshim; korrektësia është qetësim, kurse gënjeshtra dyshim.” /Transmeton Tirmidhiu/
Kur’ani ua zuri për të madhe disa popujve që i pasuan para¬gjykimet, të cilat i mbushën mendjet e tyre me gënjesh¬tra, e me këtë ua shkatërruan të tashmen dhe të ardhshmen me trilli-me, dhe thotë: “… Po ata (idhujtarët), nuk ndjekin tjetër vetëm se paragjykime dhe çka duan vetë, megjith¬që prej Zotit të tyre u pat ardhur udhëzimi.” (En-Nexhm: 23); “Ata nuk dinë asgjë për atë (emërtim), ata nuk ndje¬kin tjetër vetëm paragjykime, e paragjykimi nuk është asgjë ndaj së vërtetës.” (En-Nexhm: 28)
Islami, nisur nga respekti i tij i lartë ndaj të vërtetës, i braktisi gënjeshtarët dhe qe shumë injorues ndaj tyre.
Transmetohet prej Aishes [radijAllahu anha], nënës së besimtarëve, e cila thotë: “Asnjë veti nuk ka qenë më e urrej¬tur për Pejgamberin [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], sesa gë¬nje-shtra; sa e merrte vesh se dikush posedon diç prej saj, e nxirr¬te prej zemre, derisa e merrte vesh se ishte penduar.” /Trans-meton Ahmedi/
Në një transmetim tjetër qëndron: “Asnjë veti nuk ka qenë e urrejtur për Pejgamberin [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], sikur rrena. Njeriu rrente tek ai ndonjë gënjeshtër, e kjo mbetej në shpirtin e tij, derisa ta merrte vesh se është penduar nga ajo.” /Transmeton Ibën Hibbani/
Nuk ka çudi në këtë, pasi që gjenerata e parë bashko¬heshin në këto vlera të larta dhe njiheshin me to; nëse dikush fillonte të sillej keq dhe tentonte të ndahet me ndo¬një rrugë të gabuar me veprën e tij, dukej si zhugani në mes të shëndoshëve, e ai nuk gjente vend në mes tyre derisa nuk shërohej nga sëmundja.
Shenjat e para të shoqërisë muslimane kanë qenë: korrek¬të¬sia e fjalëve, preciziteti i shprehjes dhe verifikimi i bisedës.
Ndërkaq, gënjeshtra dhe trillimi, pështjellimi dhe shpi¬fja janë simptoma të hipokrizisë dhe ndërprerje e lidhjes me fenë, apo janë lidhje me fenë në mënyrën e pështjelluesve dhe ship¬fës¬ve! Gjegjësisht, në stilin e gënjeshtarëve në kun¬dërshtimin e realitetit.
Gënjeshtra është fëlliqësirë ekskluzive që sinjalizon për depërtimin e ligësisë në shpirtin e bartësit të saj dhe për ka¬rak¬terin i cili menjëherë e pjell të keqen dhe shpie në mëkat pa nevojë shqetësuese apo natyrë imponuese.
Ka disa ligësi që e njollosin njeriun, të cilat u për¬ngjaj¬në sëmundjeve që e godasin trupin dhe nuk mund të shë¬ro¬het ai prej tyre vetëm se pas një terapie të gjatë, si frika e cila i zvarrit të frikësuarit apo lakmia e cila i shtrën¬gon duart.
Disa njerëzve, kur përgatiten për xhihadin e obliguar, u rrënqethet lëku¬ra e po ashtu disa të tjerë, kur e nxjerrin zeka-tin e detyruar e numërojnë, ndërkaq gishtat e tyre dri¬dhen; këto karaktere, që ndikohen nga frika dhe kop¬rracia, nuk janë ato karaktere të cilat marshojnë drejt vdek¬jes me hov dhe e shpërndajnë pasurinë pa llogari.
Ndoshta ata të cilët i ndjejnë cytjet e frikës dhe lakmi¬së ka¬në arsye kur qëndrojnë në fushën e sakrifikimit!! Mirë¬po, assesi nuk kanë arsye ata të cilët e marrin rrenën tipar të vetin dhe jetojnë me të në mashtrimin e njerëzve. Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Njeriu është prirur për të gjitha tiparet, përveç tradhtisë dhe gënjeshtrës.” /Transmeton Ahmedi/ Po ashtu, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] është pyetur: “A mund të jetë besimtari frikacak?” Tha: “Po!” I thanë: “A mund të jetë besimtari koprrac?” Tha: “Po!” I thanë: “A mund të jetë besimtari gënjeshtar?” Tha: “Jo!” /Transmeton Maliku/
Këto përgjigje tregojnë për atë që e sqaruam më parë për tendencat e dobësisë dhe vlerës së ulët, të cilat i mashtrojnë di¬sa njerëz e pastaj dominojnë mbi ta për çdo gjë, kur këta ba¬llafaqohen me një obligim të përkryer apo tatim definitiv. Kjo assesi nuk do të thotë legjitimim i kop¬rra¬cisë apo lehtësim i fri¬kës; si të mendohet kjo, kur ndali¬mi i zekatit dhe lënia e xhiha¬dit janë dyer për në kufër (mosbesim)?
Sa më tepër që zgjerohet rrethi i dëmit pas gënjeshtrës së një rrenacaku të vrazhdë, mëkati tek Allahu është më i madh. Kështu, gazetari i cili ua shpërndan mijëra njerëzve një lajm të rrejshëm, politikani i cili u paraqet njerëzve një pasqyrë të shtrem¬bëruar për çështjet madhore dhe njeriu me prapavijë, i cili me qëllim u ngjet etiketa njerëzve të mëdhenj, qofshin bu-rra ose gra, bëjnë krime më të rënda ndaj njerëzve përkatës dhe me pasoja më të këqija.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Na¬tën pashë dy njerëz të cilët më erdhën dhe më thanë: “Atë që e pe duke i copëtuar buzët e veta është gënjeshtar i cili e lë¬shon një rrenë, që transmetohet prej tij, derisa të mbushet krejt bota; me të veprohet kështu deri në Ditën e Gjykimit…” /Tran¬smeton Buhariu/
Të kësaj kategorie janë gënjeshtrat e pushtetarëve ndaj popullatës, sepse gënjeshtra e folësve është e larmishme dhe e njohur. Në hadith përmendet: “Tre lloj njerëzish nuk do të hyj¬në në Xhenet: plaku i cili bën amoralitet, udhëheqësi gë¬njesh¬tar dhe varfanjaku mendjemadh.” /Transmeton Bez¬za¬ri/
Gënjeshtra në fenë e Allahut është prej të këqijave më të shëmtuara, kurse e para prej tyre është që t’i mveshet diçka Allahut ose Pejgamberit të Tij pa e thënë. Kjo lloj shpifje, në esencë është e ligë dhe me rezultate katastrofale. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Gënjesh¬tra ndaj meje nuk është sikur gënjeshtra ndaj ndonjërit prej jush. Andaj, kush trillon me qëllim diçka ndaj meje, le ta përgatitë një ulëse prej zjarri.” /Transmeton Buhariu/
Në këtë fushë hyjnë edhe gjërat e tjera të cilat i kanë shpikur injorantët dhe ia imponuan fesë së Allahut risitë që nuk kanë bazë, ndërkaq masa e gjerë i konsideroi ato se janë prej fesë, kurse ato nuk i takojnë fesë, por janë tallje dhe lojë!
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ia tërhoqi vë¬rej¬tjen umetit të vet për burimet e këtyre risive irituese dhe që të mos i nënshtrohen rrymës së tyre, por i përqendroi fortë në aje-tet e Kur’anit dhe rrugën e të parëve, dhe tha: “Në fund të umetit tim do të ketë njerëz të djallëzuar, gënjeshtar të më¬dhenj; do t’u flasin për atë që nuk e keni dëgjuar as ju e as prin¬dërit tuaj! Ruajuni prej tyre që mos t’ju mashtrojnë dhe sprovojnë.” /Transmeton Maliku/
Islami porosit që të mbjillet korrektësia në shpirtin e fëmi¬jë¬ve, ashtu që të rriten me të e ta bëjnë shprehi në të gjitha fjalët dhe gjendjet e tyre.
Transmetohet prej Abdull-llah Ibën Amirit, i cili thotë: “Më thirri një ditë nëna ime, ndërkaq Pejgamberi ishte ulur në shtë-pinë tonë, dhe më tha: “Eja të të jap diçka.” Pej¬gamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i tha: “Çka deshe t’i japësh?” Tha: “Desha t’i jap hurme.” Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i tha: “Sikur mos ti kishe dhënë asgjë, do të shkruhej një gënjeshtër!” /Transmeton Ebu Davudi/ Transmeton Ebu Hurejre prej Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], se ka thënë: “Kush i thotë një fëmije: “eja, merre këtë e pastaj nuk ia jep, kjo është gënjeshtër.” /Trans¬meton Ahmedi/
Shih pra, se si i mëson Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] prindërit që t’i edukojnë fëmijët e vet në atë mënyrë që ta shenjtërojnë korrektësinë dhe të pastrohen nga gënjesh¬tra. E sikur ai t’i kishte tejkaluar këto gjëra dhe t’i kishte konsideruar prej imtësive të lehta, kanoset rreziku që fëmijët të rriten e ta konsiderojnë gënjeshtrën mëkat të vogël, ndërkaq tek Allahu është mëkat i madh. Ai ka qenë i vendosur në kër¬kimin e të vërtetës dhe kultivimin e kor¬rek¬tësisë, saqë i ka për¬f¬shirë edhe çështjet e vogla shtëpiake.
Transmetohet prej Esma binti Jezidit, e cila ka thënë: “O Pejgamber i Allahut, nëse ndonjëra prej nesh i thotë ndonjë sendi që e ka qejf, nuk e kam qejf, a konsiderohet kjo rrenë?” Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Gë¬njeshtra shkru-het gënjeshtër, bile edhe gënjeshtra e vogël shkruhet gënje-shtër e vogël.” /Transmeton Muslimi/
Ligjdhënësi i ka treguar rreziqet e gënjeshtrës dhe i ka sqa¬ruar pasojat e saj të liga, ashtu që mos t’i mbetet askujt ndonjë vrimë që të ikë nga realiteti, apo ta minimizojë mira¬timin e saj.
Ndoshta njeriut i duket e lehtë gënjeshtra kur bën shaka! Duke menduar kështu se në shaka nuk ka rrezik për lajmërim apo shpifje. Mirëpo, Islami, i cili e lejoi relaksimin e zemrave, nuk e ka paraparë asnjë mënyrë jashtë kufijve të korrektësisë së pastër, ngase në hallall ka alternativë në vend të haramit, dhe me të vërtetën nuk ke nevojë për të pavërtetën. Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Mjerë për atë i cili flet diçka që i bën për të qeshur njerëzit dhe gënjen, mjerë për atë, mjerë për atë!” /Transmeton Tirmidhiu/ “Unë ia garantoj një shtëpi në mes të Xhenetit atij që edhe në shaka e lë rre-nën.” /Transmeton Bejhe¬kiu/ “Nuk do ta ketë njeriu besi¬min e plotë, derisa nuk e lë rrenën në shaka dhe në zënka, edhe nëse është korrekt.” /Transmeton Ahmedi/
Mirëpo, sot është realitet se njerëzit ia lëshojnë frenat fan¬ta¬zisë në shpikjen e gjërave qesharake dhe nuk e zënë për të madhe trillimin e fjalëve për armiqtë apo shokët e tyre, me qëllim që të dëfrehen apo t’i nënçmojnë ata ndër¬kaq feja e ka ndaluar plotësisht këtë mënyrë, sepse është realitet se loja me gënjeshtra shumë herë mbaron në pikë¬llime dhe armiqësi.
Lavdërimi i tepërt i njerëzve është rrugë për në gë¬njesh¬tër. Muslimani duhet të ketë kujdes kur i lavdëron të tjerët, du¬het ta përmendë vetëm atë mirësi që e di, e nuk duhet të jepet në teprim duke i stërzmadhuar anët pozitive i duke fshehur anët negative. Sado që të jetë i lavdëruari meritor për këtë, tep¬rimi në ngritjen e tij është një lloj i gënjeshtrës së ndaluar. Pejgam-beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] u ka thënë lavdë¬ruesve të vet: “Mos e teproni (në lavdërata) me mua, siç e tep¬ruan të krishterët me birin e Mer¬jemës! Sepse unë jam njeri; dhe thoni, robi i Allahut dhe Pejgamberi i Tij.” /Transmeton Rezini/
Ka disa njerëz të cilët i marrin lëvdatat e zbrazëta, artikuj me të cilët i miklojnë të mëdhenjtë, dhe për ta thur¬rin poezi të gjata e fjalime të rrjedhshme. Kështu, lavdimin e masin në më¬nyrë jo të drejtë dhe trumbetojnë atë që nuk e dinë, e ndoshta ua atribuojnë drejtësinë edhe prijësve tiranë dhe trimërinë të marrëve frikacakë duke dashur të arrijnë ndonjë interes të kësaj bote te të dy palët.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] na ka poro¬situr që t’i braktisim këta lloj servilash gënjeshtarë, derisa të kthe¬hen nga trillimet e tyre me fytyra të cilat ua ka shëm¬tuar turpi dhe privimi. Transmetohet prej Ebu Hurejres, i cili thotë: “Na ka urdhëruar Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], që në fytyrat e lavdëruesve që e teprojnë të hedhim pluhur.” /Trans-meton Tirmidhiu/
Komentuesit e hadithit përmendin se këtu janë për qëllim ata lavdërues të cilët e kanë bërë traditë lavdërimin e njerëzve, me të cilin e shkatërrojnë të lavdëruarin. Ndërkaq, ai i cili lav-dëron për një punë të mirë dhe vepër të lavdëruar, me qëllim që të nxisë për to, dhe të stimulojë njerëzit që ta pasojnë atë nuk është lavdërues i tepërt.
Kufijtë në të cilët ndalet muslimani dhe me të cilat del nga barra e miklimit dhe teprimit, e i ndihmon të lavdërua¬rit duke mos e shpjerë në vetëmahnitje dhe mendjemadhësi, i ka tre¬gu¬ar Pejgamberi i urtë.
Transmetohet prej Ebu Bekrit, i cili thotë: “Një njeri e lavdëroi një tjetër te Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], e ai i tha: “Mjerë për ty, e çove kot mikun tend!” E për-së¬riti këtë tri herë, pastaj tha: “Kush e ka patjetër ta lavdëro-jë vëllain e vet, le të thotë: “Mendoj se filani, e Allahu është llogaritës i tij dhe nuk idealizohet asnjë tek Allahu, është kësh-tu e kështu, nëse e di se me të vërtetë është ashtu.” /Trans-meton Buhariu/
Tregtari mund të gënjejë në prezantimin e mallit të vet dhe çmimit të tij; tregtitë te ne ngrihen mbi lakmi të larta. Shitësi dëshiron çmim të lartë, ndërkaq konsumatori do çmim të ulët, pra egoizmi është ai i cili dominon mbi tran¬sa¬k¬sionet në tregje. Islami e urren këtë transaksion të etshëm,si dhe gënjesh¬t¬rat e dyshimet që e karakterizojnë.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Shitësi dhe blerësi kanë të drejtë të zgjedhin derisa nuk janë ndarë, nëse ata të dy janë korrektë dhe ia sqarojnë njëri-tjetrit, u beko¬het shitblerja, e nëse gënjejnë dhe fshehin, ndoshta mund të arrijnë ndonjë profit material, por fshihet bereketi i shit-blerjes së tyre.” Në një transmetim tjetër qëndron: “Është fshi-rë be¬re¬keti i shitblerjes së tyre… Betimet e rrejshme shpejt e shesin ma¬llin, por e fshijnë fitimin.” /Transmeton Ahmedi/
Ka blerës të cilët e marrin mallin, ndërkaq kanë pak përvo¬jë, dhe shpejt e besojnë atë që u thuhet atyre; andaj, prej besimit është që mos të shfrytëzohet dobësia e tyre në profit të shtuar apo kamuflim të ndonjë mangësie. Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Tradhti e madhe është që t’i tregosh diçka vëllait tënd, ai të beson, e ti e gënjen.” /Trans¬me¬ton Buhariu/ “Nuk i lejohet një muslimani ta shesë një arti-kull i cili ka ndonjë mangësi, pa lajmëruar për të.” /Trans¬me-ton Buhariu/
Transmetohet prej Ibën Ebu Eufas, se një njeri e nxori një mall në treg dhe u betua në Allahun, që ta mashtrojë me të një musliman, me çka arriti çmim sa me asnjë tjetër, andaj zbriti ajeti: “Ata që për një vlerë të paktë e shesin besën e dhënë Allahut, ndryshojnë edhe zotimet e tyre, të tillët nuk kanë pjesë (mëshirë) në botën tjetër, dhe në Ditën e Ki¬ja¬metit Allahu nuk u flet atyre, nuk i shikon ata dhe nuk i pastron (prej barrës së gabimeve), ata kanë një dënim të dhemb-shëm.” (Ali Imran: 77)
Shtrembërimi i dëshmisë është prej gënjeshtrave më flag¬rante. Muslimani nuk brengoset kur jep ndonjë dëshmi që ta konfirmojë të vërtetën, edhe po të jetë ajo në disfavor të nje¬riut më të afërt dhe më të dashur të tij; atë nuk e luhat afërsia, e as farefisnia dhe nuk mund ta devijojë ndonjë dëshirë apo frikë.
Karakteristikat e mira të kandidatëve për në këshillin kon¬sul¬tativ apo funksionet publike janë një lloj dëshmie, andaj, kush zgjedh njeri jokompetent profesionalisht dhe jobesnik, ai ka gënjyer, ka falsifikuar dhe nuk ka punuar me drejtësi. Allahu i Madhërishëm thotë: “O ju që besuat, vazhdimisht të jeni dëshmues të drejtë për hir të Allahut edhe nëse është kundër (interesit) vetvetes suaj, kundër prindërve ose kundër të afërmve, le të jetë ai (për të cilin dëshmohet) pasanik ose var¬fanjak, pse Allahu di më mirë për ta. Mos ndiqni pra emo¬cionin e t’i shmangeni drejtësisë. Nëse shtrembëroni ose tërhiqeni, Allahu hollë¬sisht di çka punoni.” (En-Nisa: 135)
Transmetohet prej Ebi Bekrete, se Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “A t’ju lajmëroj për më të mëdhe-njtë e mëkateve të mëdha?” Këtë e tha tri herë. Thamë: “Gjith-sesi.” Tha: “Të bërit Zotit shok, mosrespektimi i prin¬dërve, vrasja e njeriut…” Ishte i mbështetur, pastaj u drej¬tua, dhe tha: “Po, edhe fjala e rrejshme dhe dëshmia e rrejsh¬me.” Dhe vazhdimisht e përsëriste këtë, saqë ne thamë; “A thua, kur do të heshtë?” /Transmeton Buhariu/
Falsifikimi është gënjeshtër me errësirë të dendur. Ai jo ve¬tëm që e mbulon të vërtetën, por edhe e fshin krejtësisht, që në vend të saj të qëndrojë e pavërteta. Po ashtu, edhe rre¬ziku i tij për individët, në çështjet e veçanta, dhe për popujt, në çësht¬jet e përgjithshme, është i madh dhe shkatërrues. Për kë¬të edhe frika e Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] prej tij qe në këtë formë të zëshme.
Zejtarët dhe prodhuesit duhet që prej fjalës së tyre të bëjnë ligj i cili do të respektohet, do të ndalen në të dhe do të kapen për të; është tragjike që të jenë premtimet e shke¬lura dhe vendimet rrjedhëse traditë e trashëguar nga shumë musli¬manë, edhe pse feja e tyre i ka bërë premtimet e rrejshme si she¬nja të hipokrizisë.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e shenjtëron¬te fja¬lën e thënë, e respektonte fjalën që e dëgjonte. Kjo ka qenë simbol i burrërisë së plotë të tij, qysh para se të dër¬gohet Pej¬gamber te njerëzit.
Transmetohet prej Abdull-llah Ibën Ebil-Hamsaa, i cili thotë: “I premtova Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] para pejgamberisë, se do t’i shes diçka, dhe ai mbeti pa marrë edhe diçka, premtova që t’ia sjell në vendin ku qëndronte, por harrova. Pastaj pas tri ditësh, mu kujtua dhe shkova, kur ai qëndronte te vendi i vet. Ai tha: “O djalosh, më mundove! Unë që tri ditë jam duke pritur këtu.” Ai paraqitej në kohën e caktuar.” /Transmeton Ebu Davudi/
Njëherë Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i prem¬toi Xhabir Ibën Abdil-lahit se do t’i jepte diçka prej pasurisë së Bahreinit, por vdiq para se ta realizojë atë që kishte prem¬tuar. E kur arriti pasuria e Bahreinit, halifja i tij, Ebu Bekri, e dërgoi një njeri të thërrasë në popull duke thënë: “Cilit i ka premtuar Pej¬gamberi diçka apo ka ndonjë borxh, le të vijë.” /Transmeton Buhariu/
Shih si peshohet fjala dhe obligohet realizimi i saj, ashtu që mos të shkojë kot, si rrena e humbur. Duhet ditur se premtimet e rrejshme nuk janë vetëm fjalë të cilat shkoj¬në kot, por ato janë shkelje e interesave, dëmtim i njerëzve, humbje e kohës. Korrektësia e premtimit nuk është karak¬teristikë pa peshë, por është veti e lavdëruar të cilën e përmendi Allahu i Madhë¬ri¬shëm në vetitë e pejgamberisë: “Përkujtoju në këtë Libër Ismailin! Ai ka qenë shumë besnik në premtim (premtoi të bëhej kurban) dhe i Dërguar, Pejgamber. Ai urdhëronte familjen e vet me faljen e na¬ma¬zit dhe me zekat, dhe ishte shumë i pranishëm te Zoti i tij.” (Merjem: 54-55)
Renditja e vetive të vyeshme në këtë mënyrë tregon se çfarë pozite ka besnikëria në premtim. Ismaili [alejhis-selam] ka qenë njeriu më besnik në premtim, kur i tha babait të vet: “… e ti do të më gjesh mua, nëse do Allahu, prej të duruesh¬mëve!” (Es-Safat: 102), kur i tha atij babai i vet: “… O djali im, unë kam parë (jam urdhëruar) në ëndërr të pres ty. Shiko pra, çka mendon ti?…” (Es-Safat: 102)
Ndoshta njeriu shpejton të gënjejë, kur dëshiron të arsye¬to¬het nga ndonjë gabim që ka bërë dhe kur tenton të ikë prej pasojave. Kjo është marri dhe diskreditim, kjo është ikje nga e liga, në të ngjashme me të, apo më të keqe. Është obligim i njeriut që ta pranojë gabimin e vet, e ndoshta korrektësia e tij në përkujtimin e realitetit dhe keqardhja e tij për atë që ka vepruar në të kaluarën do ta fshijnë gabi¬min dhe do t’ia falin mëkatin.
Kushedi sa të pëshpëritë në shpirt frika kur thuhet e vër¬te¬ta; për muslimanin është më mirë që të jetë guximtar dhe të mbro¬het nga mashtrimet e gënjeshtrës. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Jini korrekt, po edhe në qoftë se e shihni se në të është shkatërrimi, sepse në të është shpëtimi.” /Transmeton Ibën Ebi Dunja/, si dhe “Rrena e njeriut e largon nga ai melekun një milje, nga qelbësia e asaj që ka bërë.” /Transmeton Tirmidhiu/
Korrektësia në fjalë e shpie njeriun në vepra korrekte dhe konsolidim të gjendjes, sepse kureshtja e njeriut për korrektësi në atë që e publikon, bën që drita e të vërtetës të shkëlqejë mbi zemrën dhe mendimin e tij. Për këtë edhe Allahu i Ma¬dhë¬rishëm thotë: “O ju besimtarë, përmbaju¬ni mësimeve të Alla-hut dhe thuani fjalë të drejta. Ai (Allahu) iu mun¬dë¬son të bëni vepra të mira, ju shlyen juve mëkatet tuaja, e kush res-pekton Allahun dhe të dërguarin e Tij, ai ka arri¬tur një sukses të madh.” (El-Ahzab: 70-71)
Vepra korrekte është ajo vepër në të cilën nuk ka dy¬shim, sepse ajo është rezultat i bindjes; me të nuk mund të ketë epshe, sepse ajo është simotër e sinqeritetit; ajo nuk ka asnjë shtrembërim, sepse ka buruar nga e vërteta.
Suksesi i popujve në kryerjen e misionit të tyre është re¬zul¬tat i asaj që kanë bërë bijtë e tyre prej veprave korrekte. Nëse potenciali i veprave korrekte është i madh, atëherë ata do të shkojnë shumë para, e përndryshe do të bien në rrugë, sepse ho¬ket dhe devijimet, dezinformatat dhe talljet askujt nuk i ndihmojnë kurrgjë. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Ju duhet të jeni korrektë, sepse korrektësia udhëzon në punë të mira, e punët e mira udhëzojnë në Xhenet; dhe njeriu vazhdimisht do të jetë korrekt dhe do ta favorizojë korrek¬të¬sinë, derisa të shkruhet tek Allahu kor¬rekt… Dhe ruajuni gë¬njeshtrës! Sepse gënjeshtra shpie në ligësi e ligësia shpie në zjarr. Te njeriu vazhdimisht do të gënjejë dhe do ta favorizojë rrenën, derisa të shkruhet tek Allahu gënjeshtar.” /Trans¬meton Buhariu/
Ligësia, në të cilën udhëzoi konsumimi i gënjeshtrës, është shkalla e fundit e dobësisë shpirtërore dhe humbjes së besimit.
Maliku transmeton prej Ibën Mesudit, i cili thotë: “Njeriu vazh¬dimisht do të gënjejë dhe do ta favorizojë gë¬nje¬shtrën, ashtu që do t’i vëhet në zemrën e tij një pikë e zezë, derisa të nxihet e tërë zemra, dhe kështu do të shkruhet tek Allahu prej gënjeshtarëve.” Për të vlen fjala e Allahut në librin e Tij: “Gënjeshtrën e trillojnë vetëm ata që nuk i besojnë argu¬men¬tet e Allahut; të tillët janë ata gënje¬sh¬tarët.” (En-Nahl: 105)
Ndërkaq, mirësia në të cilën udhëzoi korrektësia, është kul¬minacioni i së mirës, në të cilën mund të ngjiten vetëm njerëzit e dalluar. Për këtë mjafton të përmendet ky ajet gjithëpër¬f¬shi-rës: “Nuk është e tërë e mira (e kufizuar) të ktheni fytyrat tuaja kah lindja ose perëndimi, por mirësi e vërtetë është ajo e atij që i beson Allahut, Ditës së Gjykimit, engjëjve, librit, pejgamberëve, dhe pasurinë që e do ua jep të afër¬mëve, bonjakëve, të varfërve, udhëta¬rë¬ve, lypësve dhe për lirimin e robërve, dhe ai që e fal na¬ma¬zin, e jep zekatin, dhe ata që kur premtojnë e zba¬toj¬në, dhe të durueshmit në skam¬je, në sëmundje dhe në flakën e luftës. Të tillët janë ata të sinqertët dhe të tillët janë ata të devotshmit.” (El-Bekare: 177)


BESNIKËRIA


Islami kërkon prej ithtarit të vet që ai të ketë ndër¬gjegje të zgjuar me të cilën do t’i mbrojë të drejtat ndaj Allahut dhe do t’i ruajë veprat nga motivet e skajshmërive të teprimit dhe neg-lizhencës. Prej këtu, edhe e obligoi musli¬ma¬nin të jetë besnik.
Besnikëria, në këndvështrimin e Ligjdhënësit, ka do¬me¬thënie të gjerë. Ajo simbolizon shumë kuptime, kurse rezultati i gjithë kësaj është që njeriu të ndjehet se është përgjegjës për gjithë atë që i besohet, si dhe të jetë i vetëdijshëm plotësisht se ai do të përgjigjet për të para Zotit të vet, në mënyrën të cilën e ka sqaruar hadithi fisnik: “Çdo¬njëri prej jush është bari, dhe çdonjëri do të përgjigjet për kopenë e vet; prijësi është ba¬ri dhe përgjegjës për kopenë e vet, burri është bari në familjen e vet dhe është përgjegjës për kopenë e vet, po ashtu edhe gruaja në shtëpinë e burrit të vet është bareshë dhe ajo është përgjegjëse për kopenë e saj, robi është bari në pasurinë e zotëriut të vet dhe ai është përgjegjës për kopenë e vet.” /Transmeton Buhariu/
Ibën Omeri, transmentuesi i hadithit, thotë: Këtë që për¬men¬da, e dëgjova prej Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem]. Mendoj se e tha edhe këtë: “Njeriu është bari në pasurinë e babait të vet, dhe ai është përgjegjës për kopenë e vet.”
Njerëzit e thjeshtë e kufizojnë besnikërinë në kuptimet e saja më të ngushta dhe të fundit në tabelë, e kjo është ruajtja e gjërave të lëna në mbrojtje, edhe pse esenca e saj është më grandioze dhe më e rëndë në fenë e Allahut.
Besnikëria është obligimi për kultivimin e së cilës poro¬si¬ten muslimanët dhe kërkojnë ndihmë prej Allahut për ruaj¬tjen e saj, saqë kur është dikush në prag të udhëti¬mit, vëllai i vet i thotë: “Allahu ta mbrojtë fenë, besën dhe përfundimin e punë-ve tuaja.” /Transmeton Tirmidhiu/
Transmetohet prej Enesit, se ka thënë:“Sa herë që na është drejtuar Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], na ka thë¬në: “Nuk ka besim (të plotë sh.p.), ai i cili nuk ka besë, dhe nuk ka fe, ai që nuk e mban premtimin.” /Transme¬ton Ahmedi/
Pasi lumturia kulminante është që njeriu të mbrohet nga jetesa e rëndë në këtë botë dhe fundi i ligë në botën tjetër, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] në kërki¬min e mbroj¬tjes i ka bashkuar të dy rastet, kur thotë: “O Zot, unë kër¬koj mbrojtje nga uria, sepse ajo është shoqëruese e keqe, dhe më ruaj nga tradhtia, se kjo është këshilltare e ligë.” /Trans¬me¬ton Ebu Davudi/ Uria është humbje e kësaj bote, e tradhtia është humbje e fesë.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], në rininë e tij, para pejgamberisë, në mesin e popullit të vet njihej me pseu¬donimin Emin-Besniku.
Po ashtu, u panë shenjat e besnikërisë në Musain [alej¬his-selam], kur ua mundësoi dy vajzave të njeriut të devot¬shëm t’i japin ujë kopesë së tyre dhe i shoqëroi ato, i res¬pektoi se ishin femra dhe ishte me to i ndershëm dhe fis¬nik: “Atëherë ai u dha ujë (kafshëve) të atyre, pastaj u largua anash nën një hije, e tha: O Zoti im, unë kam nevojë për çkado që të më japësh! E njëra prej tyre erdhi tek ai, ecte e turpërueshme, e tha: Babai im të thërret që të të paguajë shpërblimin për atë që na u dhe (bagëtisë) ujë! E kur shkoi (Musai) tek ai dhe ia tre-goi atij ngjarjen, ai i tha: Mos ke frikë, paske shpëtuar nga populli zullum¬qar! Njëra prej atyre dyjave tha: O babai im, merre këtë në shërbim me pagë, pse më i miri i atij që do ta marrësh në shërbim është ai i fuqishmi, e besniku!” (El-Kasas: 24-26) Kjo ndodhi para se t’i vijë pejgamberia Musait [alejhis-selam] dhe të dërgohet te Faraoni.
Kjo nuk duhet të habisë, sepse për Pejgamberë të Zotit zgjidhen njerëzit që kanë karakter më të lartë, gjenezë më të pastër; shpirti i cili është i kapur për vlerat, krahas varfërisë së rëndë dhe pezmit të kurbetit, është i njeriut të fortë besnik. Respektimi i obligimeve ndaj Allahut dhe ndaj njerëzve kër¬kon karakter i cili nuk ndryshon me ndryshi¬min e ditëve në mes bollëkut dhe skamjes; kjo, pra, është thelbi i besnikërisë.
Prej kuptimeve të besnikërisë është vënia e çdo sendi në vendin meritor dhe adekuat. Kështu, nuk i jepet post dikujt the-tër por vetëm se njeriut i cili është kompetent për të, dhe nuk i besohet një funksion dikujt, por vetëm se njeriut të cilin aftësia e tij e lartëson deri tek ai.
Konsiderimi i funksioneve dhe punëve publike, gjëra të be¬sueshme me përgjegjësi konfirmohet nga shumë aspek¬te:
Transmetohet prej Ebu Dherrit, i cili thotë: “I thashë Pej¬gam¬berit: “O Pejgamber i Allahut, a nuk më jep ndonjë funk¬sion?” Më ra me dorë shpatullave, pastaj tha: “O Ebu Dherr, ti je i dobët, e funksioni është amanet, ndërkaq Ditën e Gjykimit do të jetë turpërim dhe pendim, përveç atij i cili e me¬riton dhe e kryen obligimin e vet që ka në të.” /Transme¬ton Muslimi/
Përgatitja profesionale apo praktike nuk është e do¬mos¬doshme për konsolidimin shpirtëror. Një njeri mund të ketë sjellje solide dhe besim të mirë, mirëpo mos të ketë aftësi të duhura të cilat e bëjnë produktiv në një funksion të caktuar.
A nuk e sheh Jusufin e sinqertë? Ai nuk e propozoi veten për udhëheqjen e çështjeve ekonomike vetëm me pejgamberinë dhe devotshmërinë e vet, por, gjithashtu edhe me besnikërinë dhe diturinë e tij: “… Më cakto mua përgje¬gjës të depove të ven-dit, unë jam besnik i dijshëm.” (Ju¬suf: 55) Po ashtu, edhe Ebu Dherri, kur kërkoi funksion, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] nuk e pa të aftë për të dhe i tha të tërhiqet.
Besueshmëria kërkon që për funksione t’i zgjedhim nje¬rëzit të cilët më së miri e kryejnë atë, e nëse zgjedhim njeri tjetër, për shkak të epshit, korrupcionit apo afërsisë, atëherë, me eli¬mi¬nimin e të aftit dhe zgjedhjen e të paaftit, kemi bërë tradhti flagrante.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Kush e cakton një njeri udhëheqës të një grupi, e në mesin e tyre ka njeri me të cilin është më i kënaqur Allahu, ai e ka tradhtuar Allahun, Pejgamberin e Tij dhe besimtarët.” /Transmeton Haki-mi/
Transmetohet prej Jezid Ibën Ebi Sufjanit, i cili thotë: “Ebu Bekri [radijAllahu anhu], kur më dërgoi në Sham, më tha: “O Jezid, ti ke të afërt, ndoshta mund t’u japësh për¬pa¬rësi në udhëheqje, kjo është gjëja për të cilën më së shumti frikohem për ty, pasi ka thënë Pejgamberi i Allahut: “Kujt i jepet ndonjë kompetencë në çështjet e muslimanëve, e ai e cakton udhëhe¬qës të tyre ndonjë nga simpatia, mbi të do të jetë mallkimi i Allahut. Allahu prej tij nuk pranon kthim e as kompensim, derisa ta fusë në Xhehenem.” /Transmeton Hakimi/
Populli në të cilin nuk ka besë është populli në të cilin në¬për¬këmben ndërmjetësimet me interesat e miratuara. Aty ngul-faten aftësitë e njerëzve të aftë, me qëllim që mos t’i për¬fi¬llin ata dhe t’u japin përparësi atyre që janë nën ta. Suneti na ka treguar qartë se kjo është prej simptomave të plang¬pri¬shë¬sisë që do të ndodh në fund të botës.
Erdhi një njeri dhe e pyeti Pejgamberin e Allahut: “Kur do të bëhet Kijameti?” Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i tha: “Kur do të humbet besa, prite Kijametin!” (Pyetësi) Tha: “Si do të humbet?” (Pejgamberi) Tha: “Kur do t’u besohen çësht-jet njerëzve jokompetentë, prite Kijametin.” /Transme-ton Buhariu/
Prej kuptimeve të besueshmërisë është edhe ajo që të për¬pi¬qet seriozisht njeriu ta kryejë plotësisht obligimin e vet në punën e cila i besohet dhe ta japë mundin maksimal në per¬fek¬sionin e plotë të tij. Gjithsesi, kjo është besueshmëria të cilën e lavdëron Islami: që të jetë i sinqertë njeriu në pu¬nën e vet dhe të interesohet në perfeksionimin e saj, t’i mbrojë të drejtat e njerëzve të cilat i ka para vetes, sepse moskujdesi i njeriut ndaj asaj me të cilën është ngarkuar, edhe nëse është jo e rëndë¬sish¬me, shkakton përhapjen e mospërfilljes në tërë jetën e bash¬kë¬sisë, pastaj përhapjen e anarkisë dhe sfidave të saj në tërë qe¬nien e umetit.
Shkelja e këtyre detyrave dallon në madhësinë e mëka¬tit dhe urrejtjes, e më e rënda e tyre është ajo e cila e prek fe¬në, bashkësinë e muslimanëve dhe kur shteti i nën¬shtrohet dëmit të tij.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Kur do t’i tubojë Allahu njerëzit e parë dhe të fundit në Ditën e Gjyki-mit, çdo mashtruesi do t’i ngrihet një flamur me të cilin do të njihet! Dhe do të thuhet: “Ky është mashtrimi i filanit…” /Trans-meton Buhariu/
Sipas një versioni tjetër: “Çdo mashtrues do të ketë nga një flamur në prapanicë, do t’i ngrihet në bazë të mashtrimit të tij. Por, nuk ka mashtrues më të madh se udhëheqësi i njerë-zve të thjeshtë.” /Transmeton Muslimi/
Gjegjësisht, nuk ka tradhtar më të madh dhe me epi¬log më të zi se njeriu i cili u prin njerëzve, por nga mos¬për¬fillja i ka humbur të gjithë.
Prej besueshmërisë është që njeriu mos ta shfrytëzojë funk¬sionin, i cili i është besuar, me qëllim të interesit per¬sonal apo të të afërmve të tij, sepse keqpërdorimi i pronës sho¬që¬rore është krim.
Dihet se qeveritë dhe kompanitë u japin shfrytëzuesve të tyre paga të caktuara, andaj orvatja e shtimit të saj përmes ma¬ni¬pulimeve të ndryshme është fitim i fëlliqur.
Pejgamberi i Allahut thotë: “Cilit ia besojmë ndonjë punë dhe i japim kompensim për atë, e çka merr përskaj këtij kom¬pensimi, ajo është e pandershme.” /Transmeton Ebu Da¬vudi/ Sepse kjo atëherë është manipulim me pasurinë sho¬qërore, e cila jepet për nevojat e të dobtëve dhe të varfërve dhe u de¬di¬kohet interesave të mëdha: “… dhe kush bën hile (në ndarjen e plaçkës së luftës), ai në Ditën e Kijametit vjen i ngarkuar me atë që ka bërë, pastaj secilit njeri i jepet ajo që e ka fituar, duke mos iu bërë e padrejtë.” (Ali Imran: 161)
Ai i cili u përmbahet urdhrave të Allahut në funksio¬nin e tij dhe ndjen neveri nga tradhtia ndaj obligimit që i është ngar-kuar, ai tek Allahu është prej muxhahidëve për ndihmimin e fesë së Tij dhe lartësimin e Fjalës së Tij.
Pejgamberi i Allahut thotë: “Kur i jepet udhëheqësia ndo¬¬një njeriu dhe e mbron të drejtën e ua jep edhe të tjerëve të drejtën, ai është sikur muxhahidi në rrugë të Allahut deri¬sa të kthehet në shtëpinë e tij.” /Transmeton Taberaniu/
Islami me të madhe është përqendruar në domosdosh¬më¬ri¬në e përmbajtjes nga shfrytëzimi i pushtetit, e po ashtu është mjaft i ashpër edhe në refuzimin e përfitimeve të dy¬shimta.
Transmetohet prej Adij Ibën Umejres, i cili thotë: e kam dë¬gjuar Pejgamberin [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] duke thë¬në: “Cilit prej jush ia besojmë një detyrë dhe ai e fsheh prej nesh një pjesë e më tepër, kjo është hile me të cilën do të vijë në Ditën e Gjykimit.” Atëherë u ngrit një njeri i zi prej ensa¬rëve (medinasve), dhe më bëhet sikur e shoh tash atë, dhe tha: “O Pejgamber i Allahut, largoje prej mua pu¬nën që ma ke dhënë!” Tha: “E ti, çka pate?” Tha: “Të dëgjo¬va duke thënë kësh¬tu e kështu.” Tha: “Po, unë e them edhe tash: “Cilit ia be¬soj¬më ndonjë detyrë, le të na sjellë çdo gjë, qoftë e madhe apo e vogël, ajo që do t’i jepet, do ta marrë, e ajo që do t’i ndalo¬het, do t’i largohet.” /Transmeton Muslimi/
Njëherë, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e cak¬toi një person prej fisit Ezd, i quajtur Ibën El-Lutbijje, përgje¬gjës për zekatin. Kur e solli atë, ai tha: “Kjo është për ju, e kjo më është dhuruar mua!” Transmetuesi i hadithit thotë: Pejgam¬be¬ri i Allahut u ngrit, e falënderoi Allahun e lavdëroi Atë, pastaj tha: “Unë i caktoj njerëzit për punët të cilat mi la në për¬gjegjësi Allahu, e ai vjen e më thotë: Kjo është për ju, e kjo është dhuratë për mua. Po mirë, sikur të kishte qëndruar në shtëpinë e vet, a do t’i vinin dhuratat, nëse është i sinqertë? Për Allahun, ai i cili prej jush do të marrë diçka pa të drejtë, do ta takojë Allahun duke e bartur atë send në Ditën e Gjy¬ki¬mit! Assesi nuk dua ta shoh ndonjë prej jush ta takojë Allahun duke bartur mbi vete deve që ulërin, apo lopë që pëllet, apo dele që blegëron.” Pas¬taj i ngriti duart, derisa iu panë nënsqetullat, dhe tha: “O Allah, a e çova në vend obligimin?” /Transmeton Musli-mi/
Prej kuptimeve të besueshmërisë është edhe ajo që të shi¬kosh në shqisat me të cilat të begatoi Allahu i Madhë¬ri¬shëm, në aftësitë me të cilat të veçoi Allahu i Madhë¬rishëm, dhe në pasurinë dhe fëmijët të cilët të janë dhuruar dhe të kuptosh se këto janë gjëra të shtrenjta të cilat t’i la në besë Allahu i Madhërishëm, andaj duhet t’ua nënshtrosh ato bamirësive dhe t’i shfrytëzosh në atë me të cilën është i kënaqur Allahu. Nëse sprovohesh me pakësimin e ndo¬njërës prej tyre, atëherë le mos të mashtrojë dëshpërimi duke të indoktrinuar se pasuria jote personale të është rrëm¬byer. Allahu të do ty, më tepër sesa ti e do vetveten, dhe Ai është më meritor për atë që ta fali ty; Atij i takon ajo që ta ka marrë dhe Atij i takon ajo që ta ka falur. Nëse sprovohesh me ekzistimin e këtyre të mirave, atëherë nuk duhet t’i ikësh xhihadit për shkak tyre, apo të të dalldisin e të largojnë ato nga adhurimet, apo t’i konsiderosh forcë ndih¬mëse për mëkate. Allahu i Madhërishëm thotë: “O ju që besuat, mos e tradhtoni Allahun dhe të dërguarin, e ashtu të tradh¬toni amanetet tuaja, derisa e dini sa e keqe është kjo. Dhe, dijeni mirë se pasuria e juaj dhe fëmijët tuaj janë vetëm një sprovë, dhe se te Allahu është shpërblimi i madh.” (El-Enfal: 27-28)
Po ashtu, prej domethënieve të besueshmërisë është edhe ruajtja e obligimeve ndaj tubimeve në të cilat ti je i pranishëm, andaj, mos e lejo gojën tënde t’i zbulojë sekretet dhe t’i kum-tojë lajmet e tyre.
Sa raporte janë keqësuar dhe sa interese janë prishur për shkak të mospërfilljes së disa njerëzve ndaj besuesh¬më¬risë së tubimit dhe nga përmendja e bisedave të cilat janë bërë në të duke ua atribuar folësve ose jo. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kur ia thotë ndonjë njeri ndonjë fjalë tjet¬rit dhe shkon, ajo është amanet.” /Trans¬meton Ebu Davudi/
Amanetet e tubimeve duhet të ruhen, derisa ajo që ndodh në të është e normuar me ligjet e etikës dhe parimeve fetare, e përndryshe nuk ka paprekshmëri.
Çdo musliman, i cili shkon në një tubim në të cilin kri¬minelët bëjnë lajka me të tjerët që ta dëmtojnë atë, duhet të shpejtojë në ndërprerjen e trazirave sa të ketë mundësi. Pej¬gam¬beri i Allahut thotë: “Tubimi është me amanet, përveç tre tubimeve: tubimi ku derdhet një gjak i ndaluar, ku preket një nder i ndaluar, apo ku rrëmbehet një pasuri pa të drejtë.” /Transmeton Ebu Davudi/
Marrëdhëniet bashkëshortore, sipas Islamit, janë të shenj¬ta: të gjitha gjërat që ndodhin në shtëpi, ndërmjet bu¬rrit dhe gruas, duhet të mbështillen mirë dhe mos t’i shohë askush, po sado që të jetë i afërt. Njerëzit e thjeshtë e men¬djelehtë so¬rro¬llaten për atë që ndodh në mes tyre dhe fa¬miljes së tyre, ndër-kaq kjo është paturpësi të cilën e ka ndaluar Allahu i Madhë-rishëm.
Transmetohet prej Esma bint Jezidit, se ajo ka qenë te Pej¬gamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], e tek ai ishin ulur edhe burra edhe gra, dhe tha: “Ndoshta ndonjë burrë tregon çka ka bërë me bashkëshorten e tij, e ndoshta edhe ndonjë grua tre¬gon se çka ka bërë me burrin e vet!” Njerëzit u mblo¬dhën, hesh¬tën të rrëqethur, kurse Esma tha: “Po, për Allahun, o Pejgam¬ber i Allahut, të dy palët e bëjnë këtë!!” Tha: “Mos veproni kështu, sepse shembulli i kësaj është si shembulli i një shejtani i cili takon një shejtan dhe e mbulon duke e shikuar njerëzit.” /Transmeton Ahmedi/
Po ashtu, Pejgamberi i Allahut thotë: “Prej tradhtive më të mëdha të amanetit (besës,) tek Allahu Ditën e Gjykimit, është një burrë i cili ka kontakt me bashkëshorten e vet e pastaj përhapet ky sekret.” /Transmeton Ahmedi/
Po ashtu, edhe gjërat të cilat neve na lihen në besim dhe pastaj ua kthejmë pronarëve të tyre, kur ata i kërkojnë, janë prej amaneteve për të cilat do të pyetemi.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], me rastin e shpërnguljes së tij në vend të vet, e la Aliun [radijAllahu anhu], djalin e axhës së tij, që t’ua kthejë idhujtarëve gjërat të cilat ia kishin lënë në mbrojtje. Edhe pse ata idhujtarë ishin disa anë-tarë të popullit i cili e persekutonte dhe e detyroi ta lërë vend-lindjen e vet për hir të besimit. Mejmun Ibën Mehrani thotë: “Tre gjëra duhet të respektohen edhe me të mirin edhe me të keqin: besa, premtimi dhe respekti farefisnor.”
Konsiderimi i gjësë së lënë në besim si plaçkë e ftohtë luf¬te është një formë e vjedhjes flagrante.
Transmetohet prej Abdull-llah Ibën Mes’udit [radijAllahu anhu], i cili thotë:“Vdekja në rrugë të Allahut i fshin të gjitha mëkatet, përveç amanetit”. Tha: “Do të sillet njeriu në Ditën e Gjykimit, edhe nëse ka vdekur në rrugë të Allahut, dhe do t’i thuhet: “Kryeje amanetin tënd!” Ai do të thotë: “Si ta bëj këtë, kur kaloi dunjaja!” Do t’i thuhet: “Dërgojeni këtë në Xhehe-nem, dhe amaneti do t’i shndë¬rrohet në formën e tij në mome-ntin kur i është dorëzuar, e ai do ta shohë dhe do ta njohë, do të vrapojë pas tij, derisa ta arrijë, do ta vë mbi supet e veta, dhe kur do të mendojë se do të dalë prej atje, ai do t’i ikë prej supeve, e ai do të vrapojë pas tij përgjithmonë.” Pastaj tha: Namazi është amanet, abdesti është amanet, peshoja është ama-net, matja është ama¬net, si dhe shumë gjëra të tjera të cilat i numëroi. Më të rënda prej tyre ishin gjërat e lëna në besim, për mbrojtje”. /Transmeton Ahmedi/
Transmentuesi i hadithit thotë: “Shkova te Bera Ibën Azib, dhe i thashë: “A nuk e ke dëgjuar atë që e tha Ibën Mes’udi?” Tha: “Kështu!” (Bera’ja) Tha: “E ka thënë të vërte¬tën, a nuk e ke dëgjuar Fjalën e Allahut: “Allahu ju urdhëron që t’u jepni amanetin të zotëve të tyre dhe kur të gjykoni, ju urdhë¬ron të gjykoni me të drejtë mes nje¬rëzve. Sa e mirë është kjo që ju këshillon. Allahu dë¬gjon dhe sheh si veproni.” (En-Nisa: 58)
Amaneti, i cili thërret në mbikëqyrjen e obligimeve dhe të mbron nga të ligat, nuk mund ta ketë këtë pozitë pa u ngulitur në shpirtin e njeriut dhe pa u thelluar në brendësitë e tij e të dominojë mbi të gjitha ndjenjat e tij, të larta dhe të ulëta! Ky është kuptimi i hadithit të Hudhejfe Ibën Jemanit, të përcjellur prej Pejgamberit të Allahut: “Amaneti ka zbritur në thelbin e zemrave të burrave, pastaj zbriti Kur’ani, për atë mësuan prej Kur’anit dhe mësuan prej Sunetit.” /Transmeton Muslimi/
Të njohurit e fesë nuk justifikon mosaplikimin e dis¬pozitave të saj, e amaneti është ndërgjegje e gjallë pranë kuptimit obje-k¬tiv të Kur’anit dhe Sunetit. Nëse vdes ndër¬gjegja, atë¬herë hiqet amaneti, dhe njeriut atëherë nuk i bën dobi leximi i ajete-ve e as studimi i Sunetit. Pretedentët e Isla¬mit ua besojnë njerëzve, madje edhe vetes mund t’ia atri¬buojnë, se janë të be¬sueshëm, por shumë larg është të për¬qendrohet besa në një zemër e cila e injoron të vërtetën.
Për këtë edhe vazhdoi Hudhejfe me përshkrimin e vet, për shkak të tërheqjes së amanetit nga zemrat në të cilat u luhat bin¬dja, dhe transmeton prej Pejgamberit: “Pastaj na tre¬goi për ngrit¬jen e amanetit dhe tha: “Njeriu do të bie të flejë, e nga zemra e tij do të ngrihet amaneti, por do të mbetet ve¬tëm gjurma e tij, sikur pikat; pastaj përsëri do të flejë njeriu dhe do të ngritet amaneti prej zemrës së tij, e gjurma e tij do të mbetet sikur gjurma e kallos.” Pastaj tha: “Njerëzit do të japin besë në mes vete, e asnjëri prej tyre nuk do ta çojë në vend këtë, derisa do të thuhet: “Te filan familje ka një njeri bes-nik.” Bile derisa do t’i thuhet njeriut: “Sa i qëndrueshëm që është! Sa mendjemprehtë që është! Sa i mençur që është! Ndërkaq në zemrën e tij nuk ka as sa një kokërr gruri besim.” Hadithi e për¬shkruan ngritjen e amanetit nga zemrat tradh¬tare në mënyrë trishtuese; këto janë si memoare të mirësisë në shpirtrat e ligë, kalojnë pranë tyre, por nuk u takojnë atyre, bile mund të lënë në kalimin e tyre gjurmë të flaktë, edhe pse ato nuk ngjallin ndërgjegje të vdekura dhe njeriu i tillë ka filluar t’i peshojë nje¬rëzit në bazë të egoizmit dhe emocioneve, duke qenë indi¬ferent ndaj mosbesimit ose besimit!
Besnikëria është virtyt grandioz të cilin nuk mund ta mbaj¬në njerëzit e plogësht. Allahu i Madhërishëm e ka ilustruar madhështinë e saj me shembull dhe tregoi se ajo e rëndon tërë mbështetjen e ekzistencës, që do të thotë se njeriu nuk duhet ta përbuzë atë apo të mos e kryejë si duhet. Allahu i Madhë¬rishëm thotë: “Ne u ofruam amanetin (obligimet) qiejve, to¬kës dhe maleve, e ata nuk deshën ta marrin përsipër atë dhe u frikësuan prej tij, ndërsa njeriu atë e mori mbi vete, vër¬tetë ai i bëri padrejtë vetes, dhe ishte i padijshëm.” (El-Ahzab: 72)
Padrejtësia dhe injoranca janë dy mangësi, të cilat iu paraqitën natyrës së parë, e njeriu u sprovua me luftimin e tyre; sepse nuk mund të ketë besim të sinqertë pa e pastruar atë prej padrejtësisë: “Ata që besuan dhe besimin e tyre nuk e nga¬të¬rruan me besim të kotë, atyre u takon të jenë të sigurt…” (El-En’am: 82) Njeriu, po ashtu, nuk mund të ketë devotshmëri të sinqertë pa e pastruar prej injorancës: “… Po Allahut ia kanë frikën nga robërit e Tij, vetëm dijetarët…” (Fatir: 28)
Për këtë, pasi ta lexosh ajetin që ia ngarkoi njeriut ama¬netin, do ta shohësh se ata të cilët i mundi padrejtësia dhe injo¬ranca kanë tradhtuar, kanë bërë hipokrizi dhe kanë bërë idhuj¬tari; për këtë edhe e merituan dënimin, ndërkaq shpëtimi u takon vetëm besimtarëve dhe besnikëve: “(Njeriu e mori për¬si¬për) Ashtu që Allahu të ndëshkojë hipokri¬tët, idhujtarët dhe idhujtaret, e t’u falë besimtarëve dhe besimtareve. Allahu është Ai që fal shumë dhe është Mëshirues.” (El-ahzab: 73)
ZBATIMI I PREMTIMIT

Muslimani, kur e lidh një kontratë, duhet ta respektojë atë; kur e jep premtimin, duhet ta zbatojë atë. Prej besimit është, të qëndrojë njeriu në fjalën të cilën e ka thënë dhe të mbarojë në të, ashtu siç mbaron uji në bregun e vet; kështu në mes nje¬rëzve do të njihet se fjala e tij është besë e fortë, dhe nuk du¬het patur frikë nga shkelja e saj, e as aspirata në gjuajtjen e saj.
Premtimi patjetër duhet të plotësohet, e, po ashtu, edhe be¬timi patjetër duhet të zbatohet. Plotësimi dhe zbati¬mi e me¬ritojnë këtë vetëm atëherë kur kanë të bëjnë me realitetin dhe mirësinë, sepse, në të kundërtën, nuk duhet dhënë premtim për çështje që janë mëkat dhe nuk duhet dhënë betim për punë të pahijshme. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kush betohet për diçka, por pastaj sheh se gjërat e tjera janë më të mira se ajo, le ta kom¬pensojë betimin e vet dhe le ta bëjë atë që është më mirë.” /Transmeton Muslimi/
Nuk lejohet që njeriu të jetë këmbëngulës në zbatimin e një betimi, kur moszbatimi i tij është më i preferuar. Në një ha¬dith përmendet: “Më e rëndë tek Allahu i Madhëri¬shëm është që të hyjë dikush prej jush me betimin e vet në familje, sesa ta japë kompensimin të cilin ia obligoi Allahu i Madhërishëm.” /Transmeton Buhariu/
Andaj, nuk bën të jepet premtim për diç tjetër por vetëm se për punë të mbara; e kur e jep njeriu fjalën, dhe premton seriozisht për një punë të mbarë, atëherë le t’i përkushtohet plo¬tësisht realizimit të asaj që ka premtuar derisa t’i lëvizë edhe një qerpik, dhe le ta dijë se logjika e burrërisë dhe udhë-zimi i bindjes nuk i lënë atij terren për dilemë dhe zmbrapsje.
Enes Ibën Maliku transmeton duke thënë: “Xhaxhai im, Enes Ibën En-Nedri, nuk mori pjesë në luftën e Bedrit dhe tha: “O Pej¬gamber i Allahut, nuk mora pjesë në luftën e parë që u ba¬llafaqove me idhujtarët! Nëse ma mundëson Allahu të marrë pjesë me Pejgamberin në luftimin e idhuj¬tarëve, gjithsesi do ta shohësh se çka do të bëj!!!”
Në luftën e Uhudit, muslimanët u zmbrapsën, e ai tha: “O Zot, unë kërkoj falje prej Teje për atë që bënë këta (për qëllim ka shokët e vet), dhe jam larg asaj që bënë ata (për qëllim ka idhujtarët)”,- pastaj marshoi. E takoi Sead Ibën Muadhin, dhe tha: “O Sead Ibën Muadh, e dua Xhenetin, për Allahun e Nedrit! Unë e nuhat erën e tij afër Uhu¬dit!!!”
Seadi tha: “O Pejgamber i Allahut, nuk munda ta bëja atë që bëri ai, pastaj marshoi..”
Enesi thotë: “Në trupin e tij gjetëm mbi tetëdhjetë plagë të shkaktuara nga shpatat, shtizat dhe shigjetat; atë e kishin ma¬sakruar idhujtarët. Atë arriti ta identifikojë vetëm motra e vet, përmes një njolle që kishte, apo përmes majave të gishta-ve.”
Po ashtu, Enesi thotë: “Mendonim se ajeti vijues i është de¬di¬kuar atij, dhe të ngjashmëve me të: “Prej besimtarëve kish¬te burra që vërtetuan besën e dhënë Allahut, e disa prej tyre e realizuan premtimin duke dhënë jetën, dhe ka prej tyre që janë duke pritur (ta zbatojnë) dhe ashtu nuk bënë kurrfarë ndryshimi.” (El-Ahzab: 23) /Transmeton Buhariu/
Zbatimi i fjalës së dhënë ka nevojë për dy sende të cilat, kur plotësohen te njeriu, ai e ka më lehtë ta realizojë atë me të cilën është ngarkuar. Allahu i Madhërishëm mori prej Ademit, babait të njerëzimit, premtim të fortë se nuk do t’i afrohet pemës së ndaluar, por Ademi pas pak harroi dhe u dobësua, dhe e shkeli premtimin e dhënë: “Na i patëm urdhëruar edhe Ade¬mit (të mos i afrohej pemës), po ai harroi, pra tek ai nuk gjetëm vendosmëri.” (Ta Ha: 115)
Memoria e dobët dhe vendosmëria e dobët, janë dy penge-sa serioze të kryerjes së obligimit. Njeriu, për shkak të risisë së ndodhive para vetes dhe preokupimeve të shumta që e ndjekin atë, i nënshtrohet ndikimit të kohës, e cila çuditshëm ref¬lek¬to¬het tek ai; kështu, i fshin shenjat e qarta, dhe ajo që ka qenë transparente në të humb gati sa nuk shihet.
Për këtë, njeriu ka nevojë për përkujtues të përher¬shëm, i cili do të dominojë mbi valët e harresës dhe do ta mbajë para vetes atë që ka mundësi t’i ikë. Shumë ajete kur’anore janë përmendur për ta mbrojtur këtë memorizim:
“Përvetësoni atë që ju është zbritur nga Zoti juaj, e mos zini miq (përkrahës) pos Tij. Pak është ajo që po mer¬rni përvojë.” (El-A’raf: 3)
“Kjo është rruga e Zotit tënd, është e drejtë, Ne shpje¬guam argumentet për njerëz që përkujtojnë.” (El-En’am: 126)
“… Po petku i devotshmërisë, ai është më i miri. Këto ja¬në nga argumentet e Allahut, ashtu që ata të përkujtojnë.” (El-A’raf: 26)
“… Kështu i nxjerrim (i ngjallim) të vdekurit, ashtu që të përkujtoni (fuqinë e Zotit).” (El-A’raf: 57)
Përkujtimi aktiv dhe i vazhdueshëm është domosdosh¬mëri e patjetërsueshme e zbatimit, sepse si mundet ai që e ka harruar premtimin ta zbatojë atë? Për këtë, ajeti i prem¬timit përfundoi me elementin e përkujtimit: “… dhe zotimin e dhënë Allahut plotësojeni. Këto janë me çka Ai ju porosit kështu që të përkujtoni.” (El-En’am: 152)
Pasi njeriut t’i kujtohet zotimi që e ka dhënë, këtij për¬kuj¬timi duhet t’ia bashkangjesë edhe vendosmërinë e fortë për zba¬timin e tij, vendosmëri e cila do t’i nënshtrojë pasionet e për¬dhosura, dhe do t’i thyejë pengesat që i dalin para, ven¬dos¬mëri e cila do të marshojë në rrugën e zbatimit, sado që t’u ekspo¬zohet vështirësive dhe sado sakrifica t’i kush¬tojnë.
Mundësitë e njerëzve ndryshojnë shumë mes vete në këtë plan. Çmimi i zbatimit mund të jetë i kobshëm, mund të kush¬tojë pasuri, jetë ose shoqëri. Edhe pse duhet ditur se këto janë çmimet e lavdisë së dëshiruar në këtë botë dhe në tjetrën.

Po mos të ishte vështirësia, të gjithë njerëzit do të domino¬nin
Bujaria varfëron, e guximi është vdekjeprurës

Kur’ani i ka përgënjeshtruar disa mendime sipas të cilave njeriu mund të kërkojë ngritje me rehati dhe të presë të mira të shumta me pak mund: “Po ju menduat se do të hyni në Xhenet pa u provuar edhe ju me shembullin e atyre që ishin pa¬ra jush, të cilët i patën goditur skamjet e vuajtjet, dhe qenë tron¬ditur, saqë i Dërguari thoshte, e me të edhe ata që ki¬shin besuar: Kur do të jetë ndihma e Allahut?! Ja (u erdhi ndih¬ma) vërtetë ndihma e Allahut është afër!” (El-Bekare: 214)
Kur ta bashkojë njeriu në vetvete vetëdijen e lartë dhe zemrën e madhe, atëherë do të jetë i aftë për ta zbatuar premti¬min.
Zotimet, me të cilat obligohet muslimani, janë shkallë-shka¬llë. Më i larti dhe më i shenjti prej tyre është zotimi më i madh, i cili është në mes njeriut dhe Zotit të botëve.
Allahu e krijoi njeriun me fuqinë e Tij dhe e mbi¬këqyri me begatinë e Tij, andaj kërkoi prej njeriut që ta njohë këtë të vërtetë dhe të jetë mirënjohës për të, ashtu që mos ta rrëm¬bejnë atë të ligat: “O bijtë e Ademit (kriminelë), po a nuk u dërgova porosinë që të mos e dëgjoni djallin, se me të vër¬te¬të ai është armiku juaj i hapët!? (Ju poro¬sita) Të më adhu¬roni Mua, se kjo është rruga e sigurt!” (Ja Sin: 60-61)
Nëse ekzistojnë njerëz të cilët nuk i kanë dëgjuar të Dër¬gua¬rit e Zotit dhe nuk kanë patur rast ta njohin misionin me të cilin ata u dërguan, ata në natyrën e vet kanë prijës, që i udhë¬heq ata te Zoti i tyre, dhe i njofton ata me Krijuesin e tyre, sado që të jetë i kapluar ambienti me lloj-lloj dukurish negative e marrëzi të ndryshme.
Kjo është domethënia e zotimit, të cilin e mori Allahu prej të gjithë njerëzve. “Përkujto kur Zoti Yt nxori nga ship¬na e bijve të Ademit pasardhësit e tyre dhe i bëri dësh¬mues të vetes së tyre (duke u thënë): A nuk jam Zoti juaj? Ata tha¬në: Po, dëshmuam! Të mos thoni në Ditën e Kijametit: Ne nga ky (dëshmim) ishim të panjohur. Ose të mos thoni: Prin¬dërit tanë më parë ishin idhujtarë, e ne ishim pasardhës të tyre. A do të na shkatërrosh ne për atë që bënë ata asgjë¬su¬es të së vërtetës? Po kështu u sqaroj¬më argumentet, që ata të kthehen nga e gabuarja në të vërtetën.” (El-A’raf: 172-174)
Këtu nuk ka dialog, siç mund të kuptohet nga kontek¬sti i shprehjeve, por është ilustrim i udhëzimit të natyrës së shën¬doshë kah Allahu dhe njohjes së Tij, e po ashtu, shfry¬të¬zimi i argumenteve të shpërndara në galaktikë për ta besuar njëshmërinë e Tij dhe për ta madhëruar Atë si dhe lirimi nga botëkuptimet prapanike, të cilat e largojnë nga Zoti apo e shtyjnë të bëjë idhujtari ndaj Tij. Kjo mënyrë e shprehjes ësh¬të e njohur në gjuhën arabe. Në këtë kontekst është edhe pro-verbi: “Muri i tha pykës: ‘Pse më shpon?’ Tha: ‘Pyete atë i cili më godet mua!’ Sepse ai që është pas meje, nuk më la të lirë të mendoj vetë!”
Zbatimi i premtimit, për njeriun, është thelbi i dinji¬te¬tit të tij në këtë botë dhe lumturia e tij në botën tjetër. Bindja e keqe për Zotin është që të jesh i denjë ndaj Tij, e pastaj të presësh ndonjë të keqe nga Ai: “… kujtoni (jini mirënjohës për) të mirat e Mia, të cilat ua dhurova juve dhe zbatoni premti¬min që më keni dhënë Mua. Unë zbatoj atë që u premtova dhe të më keni frikë vetëm Mua.” (El-Bekare: 40)
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], duke i thirrur njerëzit në Islam, delegacioneve që vinin tek ai u mer¬rte besë për ato norma fetare, të cilat i zgjidhte nga nor¬mat e shumta fetare që i përfshin kjo fe, për të cilat men¬donte se ata kanë aftë¬si shpirtërore dhe intelektuale.
Transmetohet prej Auf Ibën Malikut, i cili thotë: “Ishim te Pej¬gamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] nëntë, tetë, ose shta¬të vetë dhe ai tha: “A nuk i jepni besë Pejgamberit të Allahut?” Ne i shtrimë duart dhe thamë: “Ta japim besën, o Pejgamber i Allahut!” Tha: “Të më zotoheni se do ta adhu¬roni Allahun dhe nuk do t’i bëni Atij shok, se do t’i falni pesë namazet, se do të dëgjoni dhe respektoni.” Dhe tha: “Dhe mos lypni kurrgjë prej njerëzve.”
Auf Ibën Maliku thotë: “I pashë disa prej atyre per¬sonave, tek u binte barra, e nuk e lusnin asnjërin t’ua vendosë atë në krah.” /Transmeton Muslimi/
Shih si e kanë zbatuar premtimin dhe si e kanë reali¬zuar me precizitet. E kjo nuk është tjetër, vetëm se këshillë drej¬tuar çdo pa¬le, për atë që konsiderohet se i është më se e nevoj¬shme. Udhë¬he¬qësi këshillohet të mos bëjë padrejtësi, treg¬tari mos të masht¬rojë, funksionari të mos korruptohet… etj. Sepse, përnd-ryshe, çdo musliman është i obliguar t’i zbatojë të gjitha norm-at fe¬tare. Në botën islame janë paraqitur disa grupe, të cilat japin zotime të veçanta të cilave nuk u duhet vënë veshin. Ata janë si pre¬tenduesit e mjekësisë, të cilët japin medikamente të falsi¬fikuara të cilat edhe më tepër ua shtojnë sëmundjet të sëmurëve.
Mësimet islame janë një tërësi e pandarë. Zbatimi i tyre ësh¬të detyrë obligative në çdo kohë dhe vend.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e mori zoti¬min e ensarëve (medinasve), se do t’i përgatisin veten dhe pasurinë e tyre për mbrojtjen e thirrjes dhe përkrahjen e misionit të tij, ashtu që të mund t’ua kumtojë atë arabëve dhe tjerëve.
Zotimi që dhanë ensarët (medinasit) konside¬ro¬het prej zotimeve më të shkëlqyeshme në historinë e besi¬meve dhe dëshmitar më i madh për përkushtimin e tyre ndaj Allahut dhe shndërrimin e tyre në kandil të së vër¬tetës.
E gjithë kjo u realizua në një natë magjepëse të cere¬monia¬lit të haxhit, e pas saj njerëzit filluan t’i shqyrtojnë çështjet e tyre të ndryshme; mirëpo barra e këtij zotimi ra mbi pro¬tagonistët e tij, e ata e pranuan me zemërgjerësi dhe me vull¬net të mirë.
Nisur nga kjo, ata i ofruan gjaqet e tyre pa ngurim në luftën e Bedrit dhe në luftërat e tjera pasuese në mes Islamit dhe idhuj¬tarisë. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] në kri¬zat e thella bazohej në këtë zotim për mbrojtjen e fesë dhe lar¬të¬simin e Fjalës së Allahut. Me rastin e zmbrapsjes së musli¬ma¬nëve në sulmin e parë të betejës së Hunejnit, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i la grupet e mëdha të cilat hy¬në më vonë në Islam, por i thirri me zë të lartë ata të cilët i dhanë zotim në Akabe atë natë haxhi që ta shpëtojnë situatën. Transmetohet prej Enesit, i cili thotë: Në betejën e Hunejnit arritën fisi Hevazin dhe Gatafan, si dhe disa tjerë me fëmijët dhe bagëtinë e tyre. Atëbotë, me Pejgamberin [sal-lAllahu alej¬hi ve sel-lem] ishin dhjetë¬ mi¬jë njerëz, e me vete i kishte edhe pengjët idhujtarë mekas, të liruar. Mirëpo, të gjithë u kthyen dhe e lanë atë vetëm. Atë¬he¬rë, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thirri dy herë, pa futur ndërmjet tyre kurrgjë. U kthye në të djathtë dhe tha: “O ju ensarë.” Ata iu përgjigjën: “Urdhë-ro, o Pejgamber i Allahut, ne jemi me ty, përgëzo.” Pastaj u kthye në anën e majtë dhe tha: “O ju ensarë.” Ata i tha¬në: “Urdhëro, o Pej¬gamber i Allahut, përgëzo, ne jemi me ty…” Gjatë kësaj kohe ishte i hipur në një mushkë të bardhë, pastaj zbriti dhe tha: “Unë jam rob i Allahut dhe Pejgamber i Tij.”
Idhujtarët pësuan disfatë, e muslimanët triumfuan dhe fitu¬an plaçkë të madhe lufte. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] këtë e ndau në mes muhaxhirëve (mekasve mus¬limanë të shpërngulur) dhe pengjeve mekas të liruar, ndër¬kaq ensarëve nuk u dha asgjë prej kësaj plaçke të fituar. Ata thanë: “Në ashpër¬sinë e luftës, ne u thirrëm, kurse tash, si mund t’u jepet plaçka të tjerëve?” Kjo fjalë i arritën Pejgam¬berit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], dhe ai menjë¬he¬rë i tuboi, e u tha: “O ju ensa¬rë, ç’është ajo që po dëgjoj prej jush?” Ata të gjithë hesh¬tën. Atëherë tha: “O ju ensarë, a nuk jeni të kënaqur të shkoj¬në njerëzit tjerë me të mirat materiale të kësaj bote, ndërkaq të shkoni ju me Muham¬me¬din, ta merrni me vete në shtëpitë tuaja?” Ata thanë: “Gjith¬sesi, o Pejgamber i Allahut, pajto¬he¬mi.” Atëherë Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Sikur të gjithë njerëzit tjerë të shkonin në një rrugë të gjerë, ndërkaq ensarët të shkonin në një grykë mali, unë do të shkoja në grykën e ensarëve.” /Transmeton Buhariu/
Është e vërtetë e pakontestueshme se misionet e më¬dha ka¬në shumë nevojë për njerëz të kalibrit të ensarëve, të cilët e mbrojnë fjalën e vet me shpirtrat e tyre dhe me tërë atë që e posedojnë; ata nuk i preokupon një interes i vogël, dhe ata asnjë¬herë nuk ndjekin hije të cilat humben (përfitime afat-shkurtra sh. p.).
Metoda e Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] li¬dhur me ta, me rastin e ndarjes së plaçkës, ishte vlerësimi i be¬simit dhe i sinqeritetit të tyre. Edhe beduinët u përfituan me pasu-rinë, të cilën e kishin lakmi, që mos t’i hi¬dhnin obli¬gi¬met e fesë të cilën e përqafuan, ndërkaq me en¬sa¬rët veproi në bazë të bindjes së thellë që e njihte prej tyre. Për raste të këtilla, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Unë u jap disa njerëzve nga pasuria, nga frika se mos e meritoj nga Allahu dënimin me zjarr.” /Transmeton Buhariu/
Prej zbatimit të lavdëruar të premtimit është që ta për¬kujtojë njeriu të kaluarën e tij, me qëllim që ta shfrytëzojë atë për të tashmen dhe ardhmërinë e vet. Nëse ka qenë i varfër, e Allahu pastaj i ka dhënë pasuri, apo ka qenë i sëmurë, e Allahu e ka shëruar, nuk është e hijshme për atë që ta ndajë të djeshmen prej të sotmes me një mur të madh, e pastaj të men¬dojë se asnjëherë nuk ka qenë me skamje, e as me sëmundje. Kështu, do të ndërtojë mbi ilu¬zionet e veta, me aktualitetin e vet, një filozofi, që në të¬rë¬si do të jetë ashpërsi dhe injorim. Ky është një lloj mash¬trimi, që e shpie njeriun në hipokrizi, e ndoshta me këtë edhe largohet prej mëshirës së Allahut dhe pas kësaj më nuk është i disponuar për të.
Kanë thënë se një medinas, i cili quhej Tha’lebe, një ditë erdhi në një tubim të ensarëve dhe kërkoi t’i bëhen dëshmitarë për atë që thotë: “Nëse Allahu më jep të mira, do t’ia jap çdo njeriu atë që e meriton; po ashtu, do të jap lëmoshë dhe do t’i ndihmoj farefisit.” Kur vdiq një djalë i axhës së tij, ky trashëgoi nga ai pasuri, por nuk plotësoi kurrgjë nga ajo që premtoi; andaj edhe zbriti ajeti: “E prej tyre (hipokritëve) pati sish që i patën dhënë besën Allahut që: Nëse na jep (Allahu) nga mirësia e Tij, ne do të ndajmë lëmoshë dhe do të bëhemi prej punë¬mirëve. Kur ju dha (Allahu) nga të mirat e Veta, ata bë¬në koprraci me atë (që u dha), e thyen besën dhe u zmbrap¬¬sën nga respekti ndaj Allahut. Dhe për shkak se e thyen besën që i patën dhënë Allahut, dhe për shkak të asaj se gënjenin, Allahu u ngjeshi hipokrizinë në zemrat e tyre deri në ditën që e takojnë Atë. A nuk e dinë ata se Allahu e di fshehtësinë e tyre (në zem¬ra), bisedën e tyre, dhe se Ai (Allahu) i di të gjitha të fshehtat.” (Et-Teube: 75-78)
Prej rrëfimeve të cilat e konfirmojnë fatkeqësinë e tradh¬tisë dhe mosrespektimit të begatisë është ai që e trans¬meton Ebu Hurejra prej Pejgamberit të Allahut, se ka thënë: “Allahu i Madhërishëm deshi t’i sprovojë tre persona prej Beni Israi¬lëve: njëri ishte i sëmurë prej leprozës, njërit i kishin rënë flokët, ndërkaq i treti ishte i verbër; andaj atyre u dërgoi një melek. Meleku shkoi tek ai që ishte i sëmurë prej leprozës dhe i tha: “Çka dëshiron ti më shumë?” Ai tha: “Ngjyrë të bukur, lëkurë të bukur dhe të shërohem prej asaj që më bën të neveritshëm te njerëzit.” Meleku e preku, e prej tij shkoi fëlli¬që¬sia dhe iu dha atij ngjyrë e lëkurë e bukur! Me¬le¬ku i tha: “Cilën pasuri e do më tepër?” Tha: “Devetë.” E mele¬ku i dha një deve me barrë në muajin e dhjetë dhe i tha: “Allahu të dhëntë begati në të.”
Pastaj meleku shkoi te personi pa flokë dhe i tha: “Çka dëshiron më tepër?” Tha: “Flokë të mira dhe të më mënja¬nohet kjo që më bëri të neveritshëm te njerëzit.” Meleku e preku, e ai u shërua, dhe atij iu dhanë flokë të mira. Tha: “Ci¬lën pasuri do më së tepërmi?” Tha: “Lopët.” Dhe iu dha atij një lopë me barrë dhe i tha: “Allahu të dhëntë begati në të.”
Pastaj shkoi tek i verbëri dhe i tha: “Çka dëshiron më te¬për?” Tha: “Të ma kthejë Allahu shikimin.” Meleku e pre¬ku, dhe Allahu ia ktheu shikimin. Tha: “Cilën pasuri e do më tepër?” Tha: “Dhentë.” E iu dha një dele me barrë.
Të gjitha këto kafshë pastaj u shtuan. Kështu, i pari bëri një kope me deve, i dyti një kope me lopë, e i treti një kope me dele.
Pastaj meleku i shkoi të sëmurit prej leprozës, në pam¬jen dhe formën e tij, dhe i tha: “Unë jam njeri i ngratë, mbeta i vetëm në udhëtim, sot nuk kam tjetër mbështetje, përveç në Allahun e pastaj në ty. Të betohem në emër të Atij i Cili ta dha ngjyrën e bukur dhe lëkurën e bukur, ma jep një deve ta vazh¬doj udhëtimin tim.” Ai tha: “Kam shumë obligime.” Pas¬taj ky ia ktheu: “Sikur unë të njoh ty. A nuk vuaje prej lepro¬zës e ishe i neveritshëm te njerëzit dhe ishe i varfër, e të be¬ga¬toi Allahu?” Tha: “Assesi, po këtë pasuri e kam trashë¬guar nga stërgjyshërit e mi, brez pas brezi!!” Meleku tha: “Nëse gënjen, Allahu të ktheftë në gjendjen tënde të parë.”
Po ashtu, i shkoi edhe personit pa flokë, në formën e tij, dhe ia tha të njëjtat gjëra, e edhe ky ia ktheu sikur i pari. Atëherë meleku i tha: “Nëse gënjen, Allahu të ktheftë në gjend¬jen e parë.”
Pastaj shkoi edhe te njeriu i verbër, në formën dhe pa¬m¬jen e tij, edhe atij ia tha gjërat e njëjta. Ky iu përgjigj: “Po, kam qenë i verbër, e Allahu ma ktheu shikimin, prandaj, merr çka të duash, e lë çka të duash. Për Allahun, sot nuk të rëndoj për kurrgjë që e mer me urdhrin e Allahut!!” Mele¬ku i tha: “Mbaje pasurinë tënde, sepse ju u sprovuat. Zoti është i këna¬qur me ty, e i hidhëruar me shokët e tu!” /Transmeton Buhariu/
Islami porosit që të respektohen kontratat në të cilat regjis¬trohen obligimet financiare dhe të ngjashme; po ashtu, Islami urdhë¬ron në mënyrë imperative të zbatohen kushtet të cilat i për¬mban kontrata përkatëse. Në hadith përmendet: “Musli¬ma¬nët duhet t’u përmbahen kushteve.” /Transmeton Buhariu/
Nuk ka dyshim se thelbi i formimit të besimit në fu¬shën e tregtisë dhe në transaksionet e ndryshme ekonomi¬ke është kush¬tëzimi i zbatimit të çdo marrëveshjeje, duke pasur parasysh atë që kushtet e shkruara duhet të jenë kompatibile me normat e sheriatit islam, sepse, përndryshe, ato janë të pavlefshme dhe muslimani nuk obligohet t’u përmbahet atyre.
Islami pak më tepër kujdes i kushtoi kontratës së martesës, andaj edhe Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kushtet më meritore për t’iu përmbajtur, janë ato që ua bënë të lejuara bashkëshortet tuaja.”
Duke u nisur nga kjo, nuk i lejohet një personi, i cili është martuar me një grua, të bëjë hile në ndonjë pjesë të pasurisë që është e drejtë e saj apo ta nënçmojë lidhjen e cila i bashkoi ata të dy. Në hadith qëndron: “Ai njeri, i cili martohet me një grua, sa¬do që të jetë dhurata e kurorës, pak ose shumë, dhe nuk dë¬shiron t’ia japë asaj hakun që i takon, e ka tradhtuar, dhe nëse vdes pa ia dhënë asaj atë që i takon, në Ditën e Gjykimit do ta takojë Allahun si njeri i cili ka bërë prostitucion! Po ashtu, ai person, i cili merr borxh prej dikujt dhe nuk dëshi-ron t’ia kthejë pronarit borxhin e marrë, duke e mashtruar derisa t’ia marrë të hollat, e vdes pa ia kthyer atij borxhin, do ta takojë Allahun si vjedhës!” /Transmeton Taberaniu/
Nuk është çudi, sepse ka shumë ajete kur’anore të cilat nxisin në zbatimin e premtimeve dhe frikësojnë nga mash¬trimi: “… Premtimin zbatojeni, pse për premtim ka përgje¬gjësi.” (El-Isra: 34); “Meqë keni premtuar, pra zba¬tojeni premtimin e dhënë ndaj Allahut, e mos i prishni beti¬met pasi i keni vërtetuar ato, duke qenë se Allahun e bëtë garant tuajin. Vërtet, Allahu e di se çka punoni.” (En-Nahl: 91)
Allahu i Madhërishëm qartë ka sqaruar se mashtri¬mi e humb besimin, shkakton trazira, i prish raportet e mira, e të fortit i bën të dobët dhe të plogësht, për këtë edhe thotë: “Mos u bëni (në çështjet e betimit) si ajo (grua) që e prish tjerrin e saj pasi ta ketë dredhur fort, e t’i bëni betimet tuaja dredhi (mashtrim) mes jush, për shkak se një popull është më i madh se tjetri. Allahu vetëm ju sprovon me këtë, e në Ditën e Gjykimit Ai gjithsesi do t’ju sqarojë atë gjë rreth të cilës kundërshtoheshit.” (En-Nahl: 92)
Njeriu mund ta prishë një kontratë që ka lidhur me dikë duke menduar se prej një kontrate tjetër do të ketë profit më të madh; po ashtu, edhe një popull mund ta prishë një marrë¬veshje që ka me një popull tjetër duke synuar me këtë një inte¬res më të madh për vete; ndërkaq, feja urren që të nëpër¬këm¬ben vlerat në tregun e interesave të përkohsh¬me, e po ashtu urren të mbyllet ndërgjegjja e njerëzve në këto qëllime të errë-ta dhe, njëkohësisht, ia obligon ndersh¬mërinë individit dhe bash-kësisë, me qëllim që të mbrohen kontratat në skamje dhe bollëk, fitore dhe disfatë.
Për këtë, pas imperativit për respektimin e prem¬ti¬me¬ve, Allahu i Madhërishëm thotë: “Mos i përdorni betimet tuaja për dredhi mes jush, e të rrëshqitni pas for¬cimit, e të shijoni të keqen (e dredhisë) për shkak se pen¬guat (të tjerët) nga rruga e Allahut, e ju do të keni dënim të madh. Mos e shitni besën e dhënë Allahut për një vlerë të paktë, pse atë që do ta keni tek Allahu është shumë më e dobishme për ju nëse jeni që e dini.” (En-Nahl: 94-95)
Zbatimi i premtimeve është obligim, edhe kur është në pyetje besimtari edhe jobesimtari, sepse vlerat nuk copë¬zo¬hen, ashtu që njeriu të jetë i ulët me disa njerëz, kurse fisnik me di¬sa tjerë. Pra, punët sillen krejt rreth mbajtjes së prem¬timit; nëse përmbajtja e tij është për të mirë, atëherë mira¬timi i tij është akt i kryer për çdo individ dhe në çdo kohë. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], për paktin e të vyeshmëve (që u realizua në xhahilijet - para Islamit), dek¬la¬roi: “Sikur të më thirrte dikush në emër të tij në Islam, do t’i përgjigjesha.”
Transmetohet prej Amr Ibën Hamikas, i cili thotë: “E kam dë¬gjuar Pejgamberin e Allahut duke thënë: “Cilido njeri që i jep garanci dikujt, se nuk do ta vrasë, e pastaj kthe¬het dhe e vret, unë jam larg vrasësit, edhe po të jetë i vrari mos¬besimtar.” /Transmeton Ibën Hibbani/
Kjo deklaratë shpalos natyrën e Islamit në traj¬ti¬min e atyre të cilët nuk i përkasin atij. Ndërkaq, nga ana tjetër, çifutët e mohojnë domosdoshmërinë e zbatimit të premtimit ndaj joçifu-tëve dhe ua ndërpresin atyre sjelljen njerëzore, du¬ke supozuar se vetëm ata janë “bijtë e Zotit dhe të dashurit e Tij”, dhe se Allahu mëshirën dhe sigurinë e Vet ua fali vetëm izraelitëve. Kurse, Islami, me këmbëngulje të madhe i mbron ata të cilëve u ka dhënë mbrojtje dhe të cilët i ka futur nën ombrellën e vet, andaj edhe u flet musli¬manëve për mos¬be¬sim¬tarët me fjalë të cilat kanë qëllimin e vet.
“O ju që besuat! Mos i shkelni simbolet e Allahut, e as muajin e shenjtë (mos lejoni luftën), as kurbanin (mos e pen¬goni), e as atë me qafore (të caktuar për kurban), as (mos pen¬goni) ata që duke kërkuar begati nga Zoti i tyre dhe kë¬na¬qësinë e Tij, kanë mësyrë (për vizitë) shtëpinë e shenjtë (Qaben). E kur të hiqni ihramin, atëherë gjahtoni. Urrejtja ndaj një populli, që iu pat penguar nga xhamia e shenjtë, të mos ju shtyjë të silleni në mënyrë të padrejtë kundër tyre. Ndihmohuni mes vete me të mira dhe në të mbara, e mosni në mëkate e në armiqësi. Kini dro dëni¬mit të Allahut, se me të vërtetë Allahu është ndësh¬kues i fortë.” (El-Maide: 2)
Shih pra, si e ilustroi ajeti kur’anor pikëpamjen e idhuj¬¬tarëve; ai eci me iluzionet e tyre, edhe pse ishin idhuj¬tarë, dhe i konsideroi kërkues të begatisë nga Zoti dhe këna¬qësisë së Tij dhe po ashtu, kërkoi prej muslimanëve që, sado që të forcohen, të ndihmohen mes vete me të mira dhe në të mbara e jo në më¬kate e në armiqësi.
Në disa vende të tjera   kemi folur për marrëveshjet ndër¬mjet muslimanëve dhe të tjerëve, e po ashtu edhe për rre¬gullat të cilat i zbriti Allahu përkitazi me këtë; andaj, kush dëshiron, le t’i konsultojë.
Prej çështjeve të cilave Islami u kushtoi kujdes të du¬hur dhe ia lartësoi vlerën e zbatimit janë borxhet, sepse pas¬t¬rimi i tyre është prej obligimeve më të forta tek Allahu. Në këtë aspekt feja kategorikisht i ka mposhtur cytjet e shpresës, të cilat e zvarrisin borxhliun dhe e mashtrojnë me zvarritje në pagimin e borxhit apo shtimin e afatit të kthimit.
Masa e parë të cilën e mori Islami në këtë drejtim është ajo se e ndaloi marrjen e borxhit, me përjashtim të nevojës së patjetërsueshme. Ndërkaq, prej situatave kritike është që nje¬riu të marrë borxh për çështje të panevojshme; bile është trans¬metuar se kjo është prej mëkateve të cilat meritojnë masë ndësh¬kuese: “Borxhi do t’ia shqiptojë dënimin huamar¬rësit, kur do të vdesë në Ditën e Gjykimit, me përjashtim të atij i cili merr borxh për tre raste: Personi i cili dobësohet në rrugë të Allahut dhe merr borxh me qëllim që të forcohet për t’i bërë ballë armikut të Allahut dhe armikut të tij; personi tek i cili vdes një musliman, e ky nuk ka mundësi ta mbështjellë me qefin dhe ta varrosë ndryshe, por vetëm se me borxh; dhe një person i cili nuk është sigurtë të mbetet si beqar, andaj martohet me qëllim që mos t’i shkelë normat feta¬re. Allahu do t’ua heqë barrën e tyre Ditën e Gjykimit.” /Transmeton Ibën Maxhe/
Në një transmetim tjetër qëndron: Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Allahu do ta thërrasë borxhliun në Ditën e Gjykimit dhe kur do të qëndrojë ai para Tij, do t’i thuhet: ‘O bir i Ademit, për çka e more këtë borxh? Për çka ua ha njerëzve hakun e tyre?’ Ai do të thotë: ‘O Zot, Ti e di se unë e mora borxhin, por nuk hëngra, nuk piva, nuk vesha, dhe nuk mora nëpër këmbë kurrgjë prej tij, por mua më goditi, ose djegia, ose vjedhja, ose konfis¬ki¬mi!’ Allahu do të thotë: ‘Ishte korrekt në fjalë robi Im, Unë jam më meritori që ta laj borxhin ty.’ Allahu do të urdhërojë t’i sillet një gjë dhe do ta ven në njërën anë të pe¬sho¬jës, kur ajo do ta bëjë që veprat e mira t’i rëndojnë vep¬rat e këqija. Me këtë do të hyjë në Xhenet, falë mëshirës së Allahut.” /Transmeton Ahmedi/
Prej kësaj shihet qartë se Allahu e pranon arsyeti¬min e atij i cili detyrohet të marrë borxh për kriza të rënda dhe nuk mund ta kthejë për shkak të katastrofave të pa¬pritura që e godasin.
Ndërkaq ai të cilin e përshkojnë lloj-lloj pasionesh, dhe është i pafuqishëm që me mjete personale t’i kënaqë ato, andaj nxiton të marrë borxh prej tjerëve, pa shikuar në pasojat e tij dhe pa u interesuar për mënyrën e larjes së bor¬xhit të marrë, ky, siç e karakterizojnë transmetimet, është vjedhës i tërbuar. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kush u merr njerëzve pasuri, me qëllim që t’ua kthejë, këtë në vend të tij e kryen Allahu, ndërkaq, kush ua merr këtë, me qëllim të shkatë-rimit të saj, atë do ta shkatër¬rojë Allahu.” /Trans¬me¬ton Buha-riu/
Islami orvatet që borxheve t’u jepen garanca të ndrysh¬me, të trajtohen ato si pasuri të gjalla, ashtu që larja e tyre të shihet si grusht i rëndë dhe të mos tentojë asnjëri që t’i ikë kryerjes së obligimit të marrë, bile edhe me pretekst të kryer¬jes së ritualeve të tjera me shpërblim të madh.
Transmetohet prej Ebu Katades [radijAllahu anhu], se një njeri ka thënë: “O Pejgamber i Allahut, nëse vritem në rrugë të Allahut, a do të më falen gabimet e bëra?” Pej¬gamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Po, gjithsesi, nëse vritesh du¬ke qenë durimtar dhe duke shpresuar në shpër¬blimin e Zotit, duke marshuar përpara e jo duke u zmbrapsur pas!” Pastaj tha: “Si the?” E ai e përsëriti, dhe vazh¬doi: “Veç borxhit, sepse këtë ma tregoi Xhibrili.” /Trans¬me¬ton Muslimi/
Në një transmetim tjetër qëndron: “Shehidit i falet çdo më¬kat, përveç borxhit.” /Transmeton Muslimi/
Posa e kuptuan njerëzit e mençur rrezikun e borxhit për për¬gjegjësinë e muslimanit në botën tjetër dhe peshën e tij, këshillonin që njeriu të pastrohet prej tij para se t’i eks¬pozohet ndonjë rreziku që mund ta rrëmbejë jetën e tij.
Transmetohet prej Ebu Derdasë, se ai qëndronte në rrugën në të cilën kalonin njerëzit për të shkuar në xhihad dhe bërtiste me zë të lartë që ta dëgjojnë: “O ju njerëz, cili prej jush ka ndonjë borxh dhe mendon se nëse goditet në fytyrë kjo nuk do t’ia lërë obligimin e pagesës së tij, le të kthe¬het e le të mos më pasojë, sepse ai nuk kthehet i pastër.” /Transmeton Rezini/
Disa prej muslimanëve janë treguar shumë të pakuj¬des¬shëm ndaj borxheve, i kanë huazuar për t’i kënaqur ep¬shet e liga në barqe dhe organe gjenitale; po ashtu, borxhet i kanë marrë prej çifutëve dhe krishterëve me kamatë, të cilën në mënyrë decide e ka ndaluar Allahu, prej gjurmëve të së cilës qenë katastro¬fat tragjike që ua sollën vendeve dhe pasurive të tyre.
Larja e borxheve ende po ngec dhe, po të mos ishte fuqia e ligjit, do të nëpërkëmbeshin shumë obligime.
Allahu i do robërit e Tij të cilët i zbatojnë premtimet, ndër¬sa popujt tiranë i shkatërroi vetëm pasi tha për ta: “Ne te shu¬mica e tyre nuk gjetëm zbatimin e premtimit, e gje¬tëm shu¬micën e tyre jashtë bindjes (respektit).” (El-A’raf: 102)

SINQERITETI

Motivet të cilat e tërheqin njeriun në punë, të cilat e shtyjnë që ta kryejë atë në mënyrë të përkryer dhe e sti¬mu¬lojnë t’i përballojë mundimit në të apo të investojë shumë për të, janë të shumta dhe të ndryshme. Disa prej atyre moti¬veve ja¬në të afërta, gati mund të shihen edhe me punën, ndërkaq disa të tjera janë të mbyllura, të cilat fshihen në thellësitë e shpirtit. Ndoshta njeriu mund të mos e vërejë faktorin nga i cili është ndikuar, edhe pse ai, në fakt, është sekreti i shtytjes për vepri-min e asaj që e ka bërë apo që nuk e ka bërë.
Instinktet e njohura njerëzore janë kriteret e sjelljes së për¬gjithshme. Lehtë është ta identifikosh, në lëvizjet e nje¬riut para teje, dashurinë e tij ndaj vetes, kërkimin e shpëti¬mit, lak¬minë e tij ndaj pasurisë, animin e tij kah mburrja, apo oreksin e tij për dominim.
Në të shumtën e rasteve ndjenjat e pëlqimit, urrejtjes, imi¬timit apo menjemadhësisë janë burim i bisedave që zhvi¬llohen në mes njerëzve dhe veprimeve që ndodhin në mes tyre.
Islami me vëmendje të madhe i ndjek qëllimet të cilat i përcjellin veprat e njerëzve, si dhe ndjenjat e reagimet të cilat i shoqërojnë ato.
Vlera e punës në Islam, para së gjithash, kthehet në naty¬rën e motiveve të cilat e nxitën atë.
Njeriu mund të japë dhuratë të mrekullueshme sepse ai dëshiron me artin e bamirësisë t’i përfitojë zemrat, ndërsa disa herë mund të japë sepse dëshiron t’ua kthejë me mirësi atyre që i paraprinë dhe i bënë të mira.
Të dy metodat janë nder për të cilin stimulon ndjenja e njeriut, pozitive apo negative, në veten e vet, siç e shpre¬hin këtë psikologët. Mirëpo, Islami e merr parasysh sadaka¬në (lë¬mo¬shën) vetëm nëse ajo është e pastër nga njollat e pasioneve, dhe nëse është e sinqertë, vetëm për hir të Allahut, siç e për-shkruan këtë Kur’ani fisnik:
“Ne po ju ushqejmë vetëm për hir të Allahut dhe prej jush nuk kërkojmë ndonjë shpërblim e as falën¬de¬rim.” (El-Insan: 9)
“Ai që jep pasurinë e vet e pastrohet. E jo për ta shpër¬blyer ndokë që i ka bërë mirë më parë. Por vetëm për të fi¬tuar kënaqësinë e Zotit të vet, më të lartit. Për Zotin, ai do të gëzojë atë kënaqësi!” (El-Lejl: 18-21)
Me qëllim të konsolidimit të orientimeve të zemrës dhe sigurimit të zhveshjes së saj nga pasionet e ulëta, Pej¬gam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Veprat shpër¬blehen si¬pas qëllimeve, dhe çdokujt i takon ajo që e ka për qëllim. Pran¬daj, kush shpërngulet për hir të Allahut dhe të Dërguarit të Tij, shpërngulja e tij mbetet tek Allahu dhe i Dërguari i Tij. Ndërsa shpërngulja për disa të mira të kësaj bote, ose që të martohet me ndonjë femër mbetet për atë çka ka pasur për qëllim.” /Transmetojnë Bu¬hariu dhe Muslimi/
Mijëra udhëtarë e kalojnë rrugën prej Mekkes në Medi¬ne për aspirata të ndryshme, mirëpo qëllimi i ngadhnjimit të fesë dhe jetësimi i saj është ajo që e dallon muhaxhirin (atë që shpër¬ngulet me motive fetare sh.p.) nga udhëtari i thje¬shtë, edhe pse forma e veprimit është e njëjtë për të dytë.
Për atë, kush e lë Mekken dhe shkon në Medine duke ikur e ruajtur besimin e vet nga sprovimet dhe me qëllim të ngritjes së kalasë së shtetit të ri në truallin e vet të ri, personi i këtillë është muhaxhir; ndërkaq ai që udhëton për çështje të tjera ai nuk ka asgjë të përbashkët me hixhretin (shpërnguljen).
Qëllimi i shëndoshë dhe zemra e sinqertë për Zotin e botë¬ve e lartësonë pozitën e një pune të thjeshtë të kësaj bote dhe e shndërron në adhurim të pranuar.
Në të kundërtën, i shkatërron edhe qëllimet e errta dhe adhu¬rimet ekskluzive dhe i shndërron në mëkate të shëm¬tuara, ashtu që njeriu nuk fiton prej tyre asgjë përveç lodhjes në kryerjen e tyre veç dështimit dhe humbjes.
Njeriu ndodh që të ndërtojë një pallat me mure të larta e të gjera; po ashtu, mund të mbjellë një kopsht me degë të kthyera dhe fryte të lëshuara. Ai ndërmjet pallatit të tij të lar¬të dhe kopshtit të rregulluar bukur konsiderohet prej mbre¬tër¬ve të botës; mirëpo, nëse ai, përmes pallatit dhe mbjelljes, ka patur për qëllim të ndihmojë njerëzit, ai prej tyre do të ketë sevap të pandalshëm.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kush e ndërton një ndërtesë, pa i bërë tjetrit padrejtësi dhe armiqësi, apo, kush mbjell diçka, pa i bërë tjetrit padrejtësi dhe armi¬që¬si, atij do t’i vazhdojë shpërblimi derisa atë do ta shfrytëzojë ndonjë prej krijesave të Allahut të Lartësuar.” /Transmeton Ahmedi/
“Çdo musliman, që mbjell ndonjë pemë apo bimë, dhe prej saj ha ndonjë shpezë apo njeri, ajo do të jetë për atë sadaka.” /Transmeton Muslimi/
Bile edhe kënaqësitë të cilat i ka lakmi njeriu, nëse ja¬në me qëllim të mirë dhe cak fisnik, marrin karakter adhu¬rimi fetar. Kështu, kur njeriu ka marrëdhënie intime me bashkë¬shorten e vet, e me këtë ka për qëllim që ta mbrojë nderin dhe mos t’i shkelë normat fetare, ai në këtë ka shpër¬blim; “edhe në marrë¬dhë¬niet tuaja legjitime ka lëmoshë.”
Po ashtu, ajo me të cilën e ushqen veten, si dhe fëmijët e bashkëshorten e tij, ka shpërblim në bazë të qëllimit të mirë i cili e shoqëron.
Transmetohet nga Sa’d Ibën Ebi Vekasi, se Pejgamberi i Allahut i ka thënë atij: “Çdo gjë që e jep lëmoshë, duke e kër¬kuar me të kënaqësinë e Allahut, shpërblehesh për të, bile edhe për atë me të cilën e ushqen gruan.” /Transmeton Buhariu/
Pejgamberi i Allahut thotë: “Ajo me të cilën e ushqen ve¬ten është lëmoshë për ty, ajo me të cilën e ushqen fëmijën tënd është lëmoshë për ty, ajo me të cilën e ushqen gruan tën¬de është lëmoshë për ty, ajo me të cilën e ushqen robin tënd është lëmoshë për ty.” /Transmeton Buhariu/
Është realitet se, pasi njeriu i është nënshtruar Allahut dhe e ka pastruar qëllimin e tij, lëvizjet dhe qën¬dri¬met e tij, gjumi dhe zgjuarja e tij konsiderohen hapa për të arritur te kënaqësia e Allahut. Dikush ndoshta mund të mos ketë mun¬dësi ta kryejë një vepër të mirë të cilën e dëshiron, për shkak të mungesës së pasurisë apo dobësisë së shëndetit, mirëpo Allahu i di fshehtë-sitë e shpirtrave dhe, atë që e dëshiron refor¬mën, e ngren në pozitat e refor¬ma¬torëve, atë që lakmon xhiha¬din, e ngre në gra-dat e muxha¬hidëve (luftëtarëve), sepse ka¬rakteri i dëshirës së tyre tek Allahu i Madhërishëm rëndon më tepër sesa pamun¬dësia e mjeteve.
Në betejën e Tebukut, te Pejgamberi [sal-lAllahu alej¬hi ve sel-lem] erdhën disa burra të cilët dëshironin t’i luftoj¬në mos¬besimtarët bashkë me të dhe ta sakrifikojnë veten në rrugë të Allahut, mirëpo Pejgamberi i Allahut nuk mundi t’i pajisë me armë. Ata u kthyen, por u ishte tharrë pështyma nga bren¬gosja pse nuk morën pjesë në betejë. Për këta ka zbritur ajeti kur’a-nor: “(nuk ka qortim) Dhe as për ata që kur erdhën te ti për t’i bartur me kafshë, u the: Nuk kam me çka t’ju bartë. Ata u kthyen, e prej pikëlli¬mit pse nuk kishin me çka te përgatiteshin nga sytë e tyre rridhnin lotë.” (Et-Teube: 92)
A mendon se Allahu do ta çojë kotë këtë bindje të fortë dhe këtë dëshirë të madhe për sakrifikim? Assesi! Për këtë edhe Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e çmoi lartë besimin dhe sinqeritetin e atyre njerëzve. Për këtë i tha ushtrisë mar-shuese: “Në Medine lamë disa njerëz të cilët ishin me ne gjatë tërë udhëtimit, ata u ndaluan me shkak.” /Transmeton Bu¬ha-riu/ Qëllimi i sinqertë ua regjistroi atyre shpërblimin e mu¬xhahi-dëve, sepse ata u ndalën përkundër dëshirës së tyre. Nëse qëllimi i shëndoshë ia atribuon bartë¬sit të saj këtë pranim të gjerë, edhe qëllimi jo i sinqertë i bashkangjitet punës së mirë në formën e saj dhe bashkë me të shndërrohet në mëkat që meriton shkatërrim: “Pra shkatërrim është për ata që falen. Të cilët ndaj namazit të tyre janë të pakujdesshëm. Ata që vetëm shtiren (sa për sy e faqe). Dhe nuk japin as sendin më të vogël (as hua).” (El-Maun: 4-7)
Namazi me hipokrizi është krim dhe, pasi e ka hum¬bur shpir¬tin e sinqeritetit, është shndërruar në formë të vdekur në të cilën nuk ka dobi. Po ashtu, edhe zekati nëse ai jepet me zemër bujare, për hir të Allahut, do të prano¬het tek Ai, për¬ndryshe është vepër e pavlerë “O ju që besuat, mos i prishni lëmoshat tuaja me të krenuar e me ofendim, siç bën ai që jep pasurinë e vet sa për sy e faqe të njerëzve, e nuk e beson Allahun as botën tjetër. Shem¬bulli i tij është si një guri i madh e i lëmuar që mbi të ka pak dhé, e kur e godet atë një shi i madh e lë të zhveshur (lakuriq). Ata (formalistët) nuk arrijnë asgjë nga ajo që punuan. Allahu nuk e udhëzon popullin jobesim¬tarë.” (El-Bekare: 264)
Zemra e zbrazët nga sinqeriteti nuk mbin pranim, ashtu siç nuk nxjerr fryte guri i mbuluar me dhé. Lëvoret mashtruese nuk i sjellin asnjë dobi thelbit të prishur.
Sa i shkëlqyeshëm është sinqeriteti dhe sa i madh është be¬re¬keti i tij! Kur gjendet te një punë, sado që të jetë ajo e vogël, e zhvillon dhe e rrit, derisa të peshojë sa mali; ndërkaq, ka punë të mëdha në dukje, por që janë të zbrazëta nga sin¬qeri-teti, e të cilat tek Allahu nuk peshojnë asgjë. Për këtë Pej¬gam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Bëhu i sinqertë në fenë tënde, do të të mjaftojë edhe puna e vogël.” /Transme-ton Hakimi/
Nga kjo shihet se ndryshimi i shpërblimeve, që janë pa¬ra¬pa¬rë për punët e mira, prej dhjetë fish deri në shtatë¬dhje¬të fish e më tepër, është i lidhur me sekretin e sinqeri¬tetit, i fshe¬hur në brendinë e shpirtit, e të cilin nuk mund ta dijë askush tjetër, përveç Njohësit të së padukshmes (gajbit) dhe të dukshmes. Pra, në bazë të kthjelltësisë së ndërgjegjes dhe gjerësisë së dobisë shkruhen shumëfishimet.    
Nuk është ana e jashtme e njeriut dhe ana e jashtme e jetës së kësaj bote ajo të cilës Allahu i Madhërishëm ia dhu¬ron Kënaqësinë e Vet, sepse Allahu i Madhërishëm përkuj¬deset për robërit e Vet të qetë dhe të sinqertë, dhe e pranon prej tyre atë me të cilën ata i afrohen Atij, ndërkaq, për sa u përket gjërave të tjera prej luksit të kësaj bote dhe lakmive të te¬për¬ta të njerëzve, kjo nuk ka vlerë dhe kësaj nuk i kushtohet vë¬mendje. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Me të vërtetë Allahu nuk shikon në trupat dhe format tuaja, por shikon në zemrat dhe veprat tuaja.” /Transmeton Muslimi/
Po ashtu, në hadith përmendet: “Ditën e Gjykimit do të sillet dunjaja, e prej saj do të veçohet ajo që ka qenë për hir të Allahut, ndërkaq ajo që nuk ka qenë për hir të Allahut, do të hidhet në zjarr të Xhehenemit.” /Transmeton Bejhe¬kiu/
Kush e lidh jetën e vet me këto të vërteta, ai do të jetë i qetë në jetesën e vet, nuk do ta dëmtojë ajo që ka humbur e as që do ta dëshpërojë ajo që ka ofruar.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kush nda-het nga kjo botë me sinqeritet ndaj Allahut të Vetëm e të Pashoq, e fal namazin dhe e jep zekatin, e lë këtë botë e Allahu me të është i kënaqur.” /Transmeton Ibën Maxhe/
Kjo është në pajtim me Fjalën e Allahut të Madhë¬rishëm: “E duke qenë se ata nuk ishin të urdhëruar me tjetër, pos që ta adhuronin Allahun me një adhurim të sinqertë ndaj Tij, që të largohen prej çdo besimi të kotë, ta falin namazin, të japin zekatin, se ajo është feja e drejtë.” (El-Bejjine: 5)
Rrezet e sinqeritetit ndriçojnë në shpirt, kurse më te¬për shkëlqejnë në vështirësitë e rënda; në rastet e tilla njeriu zhve¬shet nga epshet e veta, distancohet nga mëkatet e veta dhe qëndron në oborrin e Allahut i penduar, shpreson në mëshirën e Tij dhe frikohet prej dënimit të Tij.
Kur’ani Famëlartë e ka ilustruar trishtimin e njeriut në huti dhe strehimin e tij te Zoti duke i kërkuar Atij ndihmë, që ta nxjerrë nga kurthi në të cilën ka rënë: “Thuaj: “Kush ju shpë¬ton prej errësirave (trishtuese) të tokës e të detit e (nga trish¬timi) ju e lutni atë haptas e fshehtas (duke thënë), nëse Ai na shpëton prej kësaj, ne do të jemi (besimtarë) mire¬njo¬hës? Thuaj: “Allahu ju shpëton nga ajo dhe nga çdo bren¬gos¬je. Megjithëkëtë ju Atij i përshkruani shok.” (El-En’am: 63-64)
Ky sinqeritet është i rastësishëm, ndërkaq ngjarjet të cilat e godasin dhe largohen nga njeriu nuk janë karakter konstante, kurse Allahu i Madhërishëm dëshiron që njerë¬zit ta njohin drej¬t Atë, ta respektojnë si duhet, çdo herë, edhe në gëzim edhe në vështirësi, ta bëjnë sinqeritetin konstant në sjelljen e tyre, ashtu që të mos përfundojë lidhja e tyre me të dhe mos të kenë për qëllim me punën e tyre dikë tjetër, përveç Allahut.
Por zjarri i sinqeritetit shuhet dalëngadalë, saherë që në shpirt zgjohen tendencat e egoizmit dhe dëshira për lavdërim, arritja e autoritetit dhe e famës, aspiratat për ngritje dhe kre¬na¬ri, sepse Allahu e do punën e kulluar nga njollat ndytëse: “Vini re! Adhurim i sinqertë është vetëm ai për Allahun!” (Ez-Zumer: 3)
Natyra e vlerës është sikur natyra e frytit të pjekur me që¬llim të mbrojtjes së tij dhe pastërtisë e ëmbëlsisë së tij, ai duhet të jetë i pa prishur dhe pa sëmundje.
Islami e proklamoi urrejtjen e tij të ashpër ndaj forma¬liz¬mit në veprat e mira, dhe e konsideroi për¬sh¬kruarje shok Zotit, Mbikëqyrësit të botëve.
Nuk ka dyshim se formalizmi është prej sëmundjeve më të rrezikshme për veprat. Nëse i plotëson ciklet e veta dhe e përfundon ciklin e vet në shpirt, ashtu siç i plo¬tësojnë viruset e kolerës periudhat dhe ciklet e veta, bëhet një prej formave të idhujtarisë, e cila e hedh bartësin e saj në zjarrin më të keq.
Pejgamberi i Allahut thotë: “Formalizmi i lehtë është idhujtari (shirk). Ai i cili i kundërshton miqtë e Allahut (nje¬rë¬zit e devotshëm sh.p.), i ka shpallur luftë Allahut. Me të vërte-të, Allahu i do njerëzit e mirë, të devotshëm dhe të fsheh¬të të cilët, nëse mungojnë, nuk humben, e nëse prezantojnë, nuk njihen; zemrat e tyre janë kandila të udhëzi¬mit.” /Transmeton Hakimi/
Transmetohet prej Ibën Abbasit, se një njeri tha: “O Pej¬gamber i Allahut, unë kryej një punë duke pasur për qëllim kënaqësinë e Allahut, e po ashtu dëshiroj të shihet edhe mundi im.” Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] nuk ia ktheu atij, derisa zbriti ajeti: “… e kush është që shpreson ta¬kimin e Zotit të vet, le të bëjë vepër të mirë, e në adhurimin ndaj Zotit të tij të mos e përziejë askë.” (El-Kehf: 110)
Fushatat e Islamit ishin kaq të ashpra ndaj formalizmit dhe sëmundjeve të tjera, të cilat rezultojnë nga humbja e sinqeri¬te¬tit, për shkak se ato janë plangprishësi e ndërlikuar dhe metodë e kamufluar në spastrimin e epsheve të ngul¬fatura.
E keqja e hapur lind krim, dhe kështu në shoqëri bëhet krim. Ajo, pra, është e urryer dhe e përbuzur, e ndoshta kryesi i saj, për shkak të ndjenjës së irritimit të saj, do të pendohet herët a vonë.
Ndërkaq, vepra e shëmtuar, e cila paraqitet në petkun e një rituali fetar obligativ, është e keqe e llahtarshme për krye-sin e saj dhe për shoqërinë. Ngase kryesi i saj e kryen atë duke i plotësuar dëshirat e veta, e njëkohësisht mendon se me të e ka kënaqur Allahun. Si do ta vërejë ai se ka bërë një më¬kat? Dhe si të pendohet nga ajo që pohon se është për të mirë?
Ndërkaq, të këqijat që e godasin shoqërinë e përgjith¬shme nga autoritativët hipokrit janë më të dhembshme se të këqijat të cilat e godasin atë nga krimet e rëndomta të huliganëve.
Sinqeriteti i dobët te shumë të talentuar e bëri popu¬llin të vuajë dhe nga talenti i tyre edhe të zmbrapset.
Po ashtu, ndotja e vlerave fisnike me ndytësitë e ep¬shit, është agresion ndaj pozitës së tyre dhe orvatje siste¬matike për rrënimin e prestigjit të tyre; ndërkaq, ky është një mëkat tjetër i cili lind nga humbja e sinqeritetit. Andaj, njeriu që me punët e veta ka për qëllim ekspozimin para njerëzve dhe e lë pas shpine kënaqësinë e Zotit, është njeri i cili nuk di se çka bën nga mendjelehtësia. Ai e brak¬tis të Plotfuqishmin, të Pasurin, të Lartësuarin, e të Nderua¬rin dhe u drejtohet varfanjakëve të do¬bët, të cilët nuk kanë fuqi dhe mbështetje. Për këtë edhe Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kur do t’i tubojë Allahu të gjithë njerëzit për Ditën e Kijametit, për ditën në të cilën nuk ka dyshim, një thirrës do të tërrasë:   “Kush ka shoqëruar me Zotin edhe dikë tjetër në punën e tij, le ta kër-kojë shpërblimin e vet tek ai, sepse Allahu nuk ka aspak nevojë që t’i shoqërohet dikush.” /Transmeton Tirmidhiu/
Luftëtarët, qofshin ushtarë apo komandantë, e kanë për de¬ty¬rë që xhihadin e vet ta pastrojnë nga njollat, sepse ata jetën dhe vdekjen e tyre e kanë lidhur për një obligim të shenjtë; pranë tij minimizohen ofiqet, gradat dhe simbolet, dhe le t’i ja-pin përparësi asaj që për ta ka përgatitur Allahu, e le t’i ndalin aspiratat e tyre në sakrificën e pritur dhe të çmuar.
Transmetohet nga Abdull-llah Ibën Amr Ibën El-Asi, i cili thotë: Thashë: “O Pejgamber i Allahut, më lajmëro për xhi¬hadin dhe luftën”, ai tha: “O Abdull-llah Ibën Amr, nëse luf¬ton me durim dhe duke llogaritur në shpërblimin e Zotit, t’i do të ringjallesh durimtar dhe duke llogaritur në shpër¬bli¬min e Zotit. E nëse lufton për sy e faqe, e për mburrje, Allahu do të të ringjallë formalist dhe kryelartë. O Abdull-llah Ibën Amr, në çfarë gjendje di të luftosh apo të vritesh, Allahu do të ringjallë në atë gjendje!” /Transmeton Ebu Davudi/  
Po ashtu, edhe funksionari në punën e tij duhet ta konsi¬de¬rojë atë që e shkruan, atë që e llogarit, atë të cilën e mendon, dhe atë në të cilën i lodhet dora e tij vepër me të cilën ka për synim interesin e popullatës dhe kënaqësinë e Allahut.
Shtaza mund të lodhet gjatë tërë ditës për ta arritur ushqi¬min e vet, ndërkaq njeriu mund të bjerë me vlerën e mundit të vet në pozitën e kafshës, e të jetë puna e tij vetëm për të marrë pagë. Mirëpo, njeriu i mençur e konsideron të shtrenjtë të menduarit dhe aktivitetin e vet dhe i përgatit ato për një gjë më të lartë.
Por, për fat të keq, ka shumë funksionarë të cilët nuk kuptojnë gjë tjetër përveç logjikës së pasurisë, gradës dhe ngrit¬jes, andaj edhe e vlerësojnë fenë dhe këtë botë vetëm brenda këtyre kornizave dhe e lidhin kënaqësinë e hidhë¬rimin, lodhjen dhe aktivitetin e tyre, me këto standarde të deformua¬ra.
Pejgamberi i Allahut ka thënë: “Në fund të botës po¬pulli im do të ndahet në tre grupe: Një grup sinqerisht do ta adhu¬roj¬në Allahun, një grup do ta adhurojnë Allahun for¬malisht (për sy e faqe), ndërkaq grupi i tretë do ta adhu¬rojnë Allahun me qëllim që t’i plaçkisin njerëzit. Kur Allahu do t’i tubojë në Ditën e Gjykimit, do t’i thotë atij që i ka plaçkitur njerëzit: ‘Të beto-hem në Fuqinë dhe Madhërinë Time, çka ke patur për qëllim me adhurimin ndaj Meje?’ Ai do të thotë: ‘Pasha Fuqinë dhe Madhërinë Tënde, me atë adhurim i plaçkita njerë¬zit.’ (Zoti) Thotë:”Nuk do të bëjë dobi ajo që e ke tubuar, hidheni atë në zjarr!’ Pastaj do t’i thotë atij i cili ka adhuruar formalisht (për sy e faqe): “Të betohem në Fuqinë dhe Madhë¬rinë Time, çka ke patur për qëllim me adhurimin ndaj Meje?” Do të thotë: “Pasha Fuqinë dhe Madhërinë Tënde, e bëra që të më shohin njerë¬zit!” Do të thotë: “Tek Unë nuk ka arritur asgjë prej tij, hidh¬eni në zjarr!” Pastaj do t’i thotë atij i cili ka qenë i sinqertë në adhurimin e vet: “Të betohem në Fuqinë dhe Madhërinë Time, çka ke patur për qëllim me adhurimin ndaj Meje?” Do të thotë: “Pasha Fuqinë dhe Madhërinë Tën¬de, Ti e di më mirë se çka kam patur për qëllim me adhuri¬min tim; me të pata për qëllim përmendjen dhe kënaqësinë Tënde.” (Zoti) Do të thotë: “Ishte korrekt robi Im, dërgojeni në Xhenet këtë.” /Transmeton Taberaniu/
Sinqeriteti i thellë më së shumti u duhet fushave të shken¬cës dhe kulturës, sepse dituria është gjëja më e lartë me të cilën i dalloi Allahu të ndershmit prej krijesave të Veta, andaj edhe është nënçmim i turpshëm për të që t’u nënshtrohet fak¬to¬rëve destruktiv, si dhe të përzihen me të epshet dhe trazirat. Botën nuk e kanë goditur plagët vdekje¬prurëse të tjetërkujt, përveçse nga dijetarët të cilët i kanë humbur virtytet e vyeshme dhe objektivitetin e lavdëruar…
Islami ua ka bërë obligim, sikur mësuesit ashtu edhe nxënë¬sit, që t’u qasen sinqerisht shkencës dhe para së gji¬thash t’i ke¬në parasysh shembujt magjepsës dhe interesin e përgjithshëm. Arsimimi i njerëzve dhe kërkimi i diturisë vetëm për hir të pa¬su¬ri¬së, duke synuar interesin perso¬nal, siç është kjo shprehi e mijëra njerëzve në kohën tonë, në fakt është nëpërkëmbje e vlerës së diturisë dhe humbje e misionit madhështor. Pejgam¬be¬ri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kush mëson diçka me të cilën synohet kënaqësia e Allahut, e ai këtë e bën vetëm që të arrijë ndonjë interes të kësaj bote, në Ditën e Gjykimit nuk do ta nuhasë erën e Xhenetit.” /Transmeton Ebu Davudi/
Islami, po ashtu, e urren që një njeri të kërkojë dituri dhe, kur të arrijë në shkencë ndonjë gradë, t’u tregohet me të nje¬rëz¬ve mendjemadh dhe ta përdorë atë si mjet për aven¬turë dhe ekspozim.
Në hadith qëndron: “Mos mësoni dituri që t’u konku¬ro¬ni dijetarëve, e as t’u shiteni mendjelehtëve, si dhe as t’i zgjidh¬ni tubimet. E kush e bën këtë, dijeni se e pret zjarri, zjarri!” /Transmeton Ibën Maxhe/
Shkenca, me të gjitha degët e saj të kësaj bote dhe bo¬tës tjetër, nuk ka lulëzuar e as që ka arritur në këtë shkallë ndry¬she por vetëm se me qasje të sinqertë dhe me lartësim nga qëllimet e ulëta.
Mirëpo, kjo assesi nuk do të thotë që të ngarkohen dije¬tarët dhe kërkuesit e diturisë që të jetojnë jetë të vështirë dhe t’u ekspozohen krizave të mëdha, sepse qëllimi i sin¬qer¬të nuk kush¬tëzon vuajtjen e të sinqertit dhe dëmtimin e tij.
Mangësitë e lindura nga humbja e sinqeritetit janë të shum¬ta dhe nëse shumohen, e zhdukin besimin, e nëse janë të pakta, atëherë lënë në të boshllëqe nga të cilat depërton djalli.
Allahu i Madhërishëm hidhërohet me ata që kanë qëllime personale, me ata që ekspozohen dhe me robërit e pasurisë dhe autoritetit, sepse muslimani duhet t’i sakrifi¬ko¬jë interesat, raportet dhe epshet për hir të Allahut, e jo t’ia kthejë shpinën Zotit për shkak të tyre.
Magjistarët e faraonit ishin dëshmi e bindjes së vërtetë dhe e sinqeritetit të lartë kur i refuzuan ofertat, e përbuzën kano-sjen e ashpër, dhe e hodhën poshtë dëshirën e pasurisë dhe autori¬te¬tit kur i thanë mbretit tiran: “… e ti bëje atë që mend-on ta bësh, dhe mund të zbatosh vetëm atë që i takon jetës së kësaj bote! Ne i besuam Zotit tonë që Ai të na i fal gabimet tona dhe magjinë, me të cilën ti na detyrove. Allahu është më i miri (në të shpërblyerit) dhe më i përjetshmi (në të dënuar)!” (Ta Ha: 72-73)
Nuk mund të krahasohen ata të cilët e bëjnë kurban këtë botë për hir të Zotit dhe ata të cilët e përdorin fenë si mjet për t’u afruar te ndonjë njeri i madh apo të arrijnë ndonjë interes të vogël.
KULTURA E TË BISEDUARIT

Begatia e të shprehurit është prej dhuntive më të mëdha që ia fali Allahu njeriut, dhe e dalloi me këtë nga krijesat e tjera: “Rrahmani - Mëshiruesi (Zoti ynë). Ai ia mësoi Kur’¬anin. E krijoi njeriun. Ia mësoi atij të folurit (të shprehurit, të shqip-tuarit).” (Er-Rrahman: 1-4)
Në bazë të vlerës së dhuntisë madhërohet edhe obli¬gi¬mi ndaj saj, kërkohet falënderimi i saj dhe mohohet injori¬mi i saj.
Islami shumë bukur ka sqaruar se si duhet ta shfrytë¬zojnë njerëzit këtë dhunti të çmuar dhe si t’i bëjnë fjalët e tyre, të cilat i flasin gjatë ditës, rrugë që shpie në mirësinë e dëshiruar; sepse, pjesës dërrmuese të njerëzve u ndalen bise¬dat dhe nuk u pushon gjuha. E nëse e llogarit atë që e kanë thënë, do ta sho¬hësh se pjesa më e madhe janë fjalë boshe, apo llomotitje të dëmshme, ndërkaq Allahu i Ma¬dhë¬rishëm nuk i ka krijuar gju¬hët e njerëzve për këtë, dhe as që vlerësohet me këtë dhuntia e shfrytëzuar: “Në shumë biseda të tyre të fshehta nuk ka kurrfarë dobie, përveç (bisedës) kush këshillon për lëmoshë, për ndonjë të mirë ose pajtim mes njerëzve. E kush i bën këto duke pasur për qëllim vetëm kënaqësinë e Allahut, Ne do t’i japim më vonë (në botën tjetër) shpërblim të madh.” (En-Nisa: 114)
Islami i ka kushtuar kujdes të madh çështjes së fjalës dhe mënyrës së artikulimit të tyre, sepse fjalët që dalin nga një person tregojnë esencën e mendjes së tij dhe natyrën e karak-terit të tij. Po ashtu, edhe për atë se, metodat e të bise¬duarit në një bashkësi flasin për shkallën e ngritjes së saj të përgjith-shme dhe nivelin e depërtimit të vlerave në mjedisin e asaj bashkësie.
Njeriu, para se të flasë, duhet ta pyesë veten: “A ka shkak që të flas?” Nëse gjen shkak për këtë, le të flasë, për¬ndryshe, heshtja është më e preferuar dhe largimi i tij nga fjalët, ku nuk ka nevojë, është vepër e mirë,që ka shpër¬blim të madh. Abdull-llah Ibën Mes’udi thotë: “Pasha Atë, përveç të Cilit nuk ka zot tjetër, nuk ka mbi sipërfaqe të tokës gjë më të nevoj¬shme për burgim të gjatë se sa gjuha!” /Transmeton Taberaniu/
Abdull-llah Ibën Abbasi [radijAllahu anhu] thotë: “Pesë sen¬de janë më të vlefshme sesa një turrmë kafshësh të shtrenj¬ta: Mos fol për atë që nuk të intereson, sepse kjo është e tepërt dhe nuk je i sigurtë nga mosbërja e mëkatit!
Po ashtu, mos fol për atë që të intereson pa ia gjetur fja¬lës vendin, sepse është turp të flasësh për një çështje që të inte¬reson nëse nuk ia gjen asaj vendin e vet!
Mos u fjalos as me një njeri të urtë e as me një men¬dje¬lehtë, sepse i urti nuk do të të çmojë, ndërkaq mendjelehti do të të ofendojë!
Në mosprani të vëllait tënd, përmende atë për atë gjë për të cilën ti dëshiron që ai të të përmendë ty, dhe mbuloja atij ato, të cilat ti dëshiron që ai të t’i mbulojë ty..!
Bëje punën e atij,që shihet se shpërblehet për mirë¬si e dë¬nohet për mëkat.” /Transmeton Ibën Ebi Dunja/
Muslimani këtë mund ta arrijë vetëm nëse e zotëron gjuhën e vet dhe dominon mbi frenat e saj me fuqi. Kështu, do ta ndalë atë atje ku duhet të heshtet dhe do ta korrigjojë atje ku duhet folur. Ndërkaq, ata të cilëve u prijnë gjuhët e tyre, ato i çojnë në vendshkatërrimin e tyre.
Njëmend, llomotitja e tepërt ka një zhurmë e cila e largon pjekurinë. Pjesa më e madhe e atyre që u prinë tubimeve, prej të cilëve dalin fjalët pa u ndalur, e bindin dëgjuesin se fjalët e tyre nuk i mbështesin në vetëdije të zgju¬ar apo ide të thellë, madje dëgjuesi edhe mund të men¬dojë se nuk ka kurrfarë lidhje në mes mendjes dhe këtij vargu fjalësh.
Njeriu që dëshiron t’i tubojë idetë e veta dhe t’i kon¬tro¬llojë punët e veta anon kah heshtja, bile, kur ai dëshiron ta njof¬tojë veten dhe t’i koordinojë idetë, largohet nga am¬bienti i zhurmshëm në një vend të heshtur apo anë të qetë. Për atë, edhe nuk është e rastit që Islami e preferon heshtjen dhe e konsideron atë metodë efikase të edukimit të sukses¬shëm.
Prej këshillave të Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] drejtuar Ebu Dherrit është edhe kjo: “Duhet që më tepër të heshtësh, sepse kjo e largon shejtanin dhe të ndih¬mon në fe.” /Transmeton Ahmedi/  
Po, gjuha e pa masë është litar i lëshuar në dorën e shej¬ta¬nit, i cili e kthen njeriun kah të dojë. Andaj, nëse nje¬riu nuk mund ta kontrollojë veten, goja e tij do të jetë derë për depër-timin e hedhurinave, të cilat do ta ndotin zemrën e tij dhe do të hedhin mbi të perden e letargjisë. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Nuk do të jetë si duhet besimi i njeriut, derisa nuk është si duhet zemra e tij; e nuk do të jetë si duhet zemra e tij, derisa nuk është si duhet gjuha e tij.” /Transmeton Ahmedi/
Periudha e parë e këtij rregullimi është që t’i largojë nje¬riu duart e veta nga ajo që nuk është punë e tij, si dhe mos ta involvojë veten në atë për të cilën nuk pyetet: “Prej shenjave të besimtarit të mirë është që të mos merret me atë që nuk i hyn në punë.” /Transmeton Tirmidhiu/
Largimi nga gjërat e kota është prej konditave të shpë¬ti¬mit dhe fakteve të përkryeshmërisë. Këtë (largimin nga gjërat e ko¬ta) Kur’ani e ka përmendur në mes dy detyrave obligative isla¬me; namazit dhe zekatit: “Është e sigurt se kanë shpëtuar besimtarët: Ata të cilët janë të përulur dhe të kujdesshëm gjatë faljes së namazit. Dhe ata të cilët i shmangen të kotës (fjalë a punë). Dhe ata të cilët rregu¬llisht e japin zekatin.” (El-Mu’minun: 1-4)
Nëse e tërë bota do t’i llogariste gjërat e kota, të cilat e preokupojnë kohën e tyre të lirë, qofshin fjalë apo punë, do të befasohej nëse aty i gjen pjesën më të madhe të rrëfimeve të publikuara, revistave të njohura, fjalimeve e radiotelevi¬zi¬o¬ne¬ve, gënjeshtrave sistematike në të cilat janë ngjitur sytë dhe kah të cilat anojnë veshët, ndërkaq ato nuk i sjellin as¬një dobi njeriut. Islami e urren gjënë e kotë, sepse ai i urren çështjet boshe dhe të pakuptimta. Pastaj, po ashtu, këto ta humbin jetën në gjëra të kota, për të cilat nuk është krijuar njeriu, e jo në seriozitet dhe prodhim. Në bazë të pastrimit të njeriut nga gjërat e kota, do të jetë grada e tij tek Allahu.
Transmetohet prej Enes Ibën Malikut, i cili thotë: “Vdiq një nje¬ri, ndërkaq një njeri tjetër, përderisa Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dëgjonte, tha: “Përgëzo me Xhenet.” Atëherë Pejgamberi i Allahut i tha: “Apo nuk e di? Ndoshta ai ka folur për gjërat që nuk i hyjnë në punë, apo ka qenë koprrac për gjërat që s’i kanë munguar!” /Transmeton Tirmidhiu/
Ai i cili flet kot, për shkak të lidhjes së dobët në mes të men¬duarit dhe shprehjes, i lëshon fjalët pa frena. Ndoshta mund ta thotë ndonjë fjalë, që do ta vërë në sprovë të rëndë dhe do t’ia shkatërrojë ardhmërinë. Është thënë: “Kush flet shu¬më, edhe gabon shumë.”
Poeti thotë:

I riu vdes nga vuajtja në gjuhë
E nuk vdes njeriu nga vuajtja në këmbë

Në hadith përmendet: “Njeriu e thotë një fjalë, me qëllim që t’i bëjë të qeshin njerëzit, e me të rrëmbehet më larg se në mes qiellit dhe tokës! Njeriu rrëshqet me gjuhën e vet më keq sesa me këmbët e veta!” /Transmeton Bejhekiu/
Kur të flasë njeriu, le të flasë për të mirë dhe le t’ia bë¬jë shprehi gjuhës së vet fjalët e bukura, sepse të shprehurit e mirë, për atë që bren në shpirt, është kulturë e lartë të cilën Allahu ua bëri obligim të gjithë pjesëtarëve të feve. Kur’ani Famëlartë tregon qartë se fjala e bukur është prej esencës së besës së marrë nga Beni Israilët në kohën e Musait. “(përkuj¬to-ni) Kur ne morëm zotimin e bijve të is¬rai¬lit; mos adhuroni tjetërkë, përveç Allahun, të silleni mirë ndaj prindërve, ndaj të afërmve, ndaj jetimëve, ndaj të varfërve dhe nje¬rëz¬ve u thuani fjalë të mira; faleni na¬mazin dhe jepni zekatin…” (El-Bekare: 83)
Fjalët e mira dhe të matura u përshtaten të gjithëve, edhe miqve edhe armiqve, dhe japin fryte të këndshme.
Për sa u përket miqve, fjalët e mira e ruajnë dashurinë e ty¬re dhe e zgjasin miqësinë e tyre, si dhe e pengojnë shej¬tanin që t’i shkatërrojë lidhjet e tyre dhe t’ua prishë moralin: “E ti robve të Mi thuaju: Le ta thonë atë që është më e mira, pse djalli ndërsen mes tyre, e është e ditur se djalli është armik i hapët i njeriut.” (El-Isra: 53)
Djalli u rri njerëzve në pusi; ai dëshiron të fusë në mes tyre armiqësi dhe urrejtje, dhe prej një problemi të vogël të bëjë kon¬flikt të përgjakshëm; nuk do ta ndalte rrugën për¬para tij asgjë, sikurse fjala e mirë.
Ndërkaq, fjalët e mira me armiqtë e shuajnë armiqë¬sinë e tyre, e thyejnë mllefin e tyre, apo më së paku, fjalët e mira e ndal¬¬in zhvillimin e së keqes dhe rritjen e pasojave të saj: “Nuk është e barabartë e mira dhe e keqja. Andaj, (të keqen) kthe¬je në mënyrën më të mirë, se atëherë ai, me të cilin ki¬shit njëfarë armiqësie, do të bëhet mik i afërt.” (Fussilet: 34)
Lidhur me të bërit shprehi njerëzve fjalët e buta, sado që të ndryshojë situata e tyre, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Ju nuk mund t’i përfshini të gjithë njerëzit me pa¬surinë tuaj, andaj, le të jetë ajo që do t’i për¬fshijë prej jush buzëqeshja dhe sjellja e mirë.” /Transmeton Bezzari/ Madje Islami më tepër e preferon sjelljen e mirë ndaj njeriut, edhe nëse nuk i jep asgjë, sesa t’i japësh diçka, por në të njëjtën kohë ta ofendosh. “Një fjalë e mirë dhe një lehtësim (që i bëhet lypësit) është më e dobishme se një lëmoshë që për¬cillet me të keqe. Allahu nuk ka nevojë për askë, është i butë.” (El-Bekare: 263)
Fjala e mirë është veti e cila shkon bashkërisht me mirësinë dhe vlerat e larta, të cilat e propozojnë njeriun e pajisur me to, për kënaqësinë e Allahut dhe ia caktojnë atij begatinë e përhershme.
Transmetohet prej Enesit, i cili thotë: ”Një njeri i tha Pej¬gam¬berit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem]: “Ma mëso një punë, e cila do të më fusë në Xhenet!” (Pejgamberi) Tha: “Ushqe nje¬rë¬zit, përhap selamin, falu natën kur njerëzit flej¬në, do të hysh në Xhenet i shpëtuar.” /Transmeton Bez¬zari/  
Allahu i Madhërishëm urdhëron që dialogu ynë me pjesë¬tarët e feve të tjera të jetë në këta kufij të qetësisë fisnike, ku nuk do të ketë dhunë e injorim, me përjashtim, nëse ndonjë nje¬ri i keq na sulmon, atëherë ai duhet të pengohet dhe të nda¬let armiqësia e tij: “Ithtarët e librit mos i pole¬mi¬zoni ndryshe (kur i thirrni në fenë tuaj) vetëm ashtu si ësh¬të më së miri, përveç atyre që janë mizorë…” (El-Ankebut: 46)
Njerëzit e mëdhenj kanë kujdes në çdo situatë; ata ru¬hen që mos të lëshojnë ndonjë fjalë të keqe dhe të mos jenë mendje-lehtë apo arrogantë.
Maliku transmeton, se i është përcjellë atij prej Jahja Ibën Seidit, se Isai [alejhis-selam] kaloi pranë një derri në rrugë dhe i tha: “Shko i qetë!” I thanë Isait: “I thua kështu derrit?” Ai tha: “Unë frikohem mos e mësoj gjuhën time të flas fjalë të ndyra!”
Disa njerëz jetojnë pa fije turpi dhe janë arrogantë; nga shprehitë e tyre nuk i ndalojnë bindjet; virtytet e tyre nuk i bëjnë të njerëzishëm dhe nuk brengosen fare se i dëmtojnë të tjerët. Kur gjejnë fushë të përshtatshme për ta ngopur natyrën e tyre arrogante e injorante, ata veprojnë si të tër¬buar nuk dëgjojnë asnjë thirrje dhe nuk mund t’i ndalin të ligat e tyre.
Njeriu fisnik nuk duhet të ngatërrohet në fjalë me tipat e tillë, sepse nxitja e arrogancës së tyre është e keqe e ma¬dhe, ndërkaq pengimi i saj është i domosdoshëm. Andaj Islami e legjitimoi izolimin e mendjelehtëve.
Njëherë, një njeri prej injorantëve të përmendur, u ndal para shtëpisë së Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dhe dëshironte të hynte brenda. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] u tregua i mirë ndaj tij, derisa e largoi. Kjo ishte e domosdoshme, ngase butësia është fren për mendjelehtin, e sikur ta lënte ta derdhte tërë atë që kishte ai në natyrën e tij arrogante, do të dëgjonte atë që nuk e dëshironin veshët e tij!!
Transmetohet prej Aishes [radijAllahu anha], e cila thotë: ”Një njeri kërkoi leje të hyjë te Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dhe tha: “Ky është njeri i keq.” Mirëpo, kur ai hyri te Pejgamberi, ky e priti me zemërgjerësi dhe i foli me butësi, e kur doli, i thashë: “O Pejgamber i Allahut, kur dëgjove se vjen ky njeri, the kështu e kështu, e pastaj iu tregove mikpritës dhe zemërgjerë!!” Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Oj Aishe, kur më ke parë mua të lig? Njeriu me pozitë më të keqe tek Allahu, Ditën e Gjykimit, është ai të cilin e braktisin njerëzit duke u frikuar nga arroganca e tij.” /Transmeton Buha-riu/
Këtë metodë e verifikojnë përvojat. Njeriu nuk bën ta humbë karakterin e vet me ata të cilët nuk kanë karakter njerë-zor. Si¬kur njeriu të merrej me edukimin e çdo injoranti që e takon, atë do ta lodhnin kurthet e shumta në të cilat do të has-te. Andaj, prej vetive të para me të cilat karakterizohen robërit e de¬votshëm të Allahut, numërohet kjo masë mbrojtëse: “E robërit e Zotit janë ata që ecin nëpër tokë të qetë, e kur atyre me fjalë u drejtohen injorantët, ata thonë: Paqe!” (El-Furkan: 63)
“Dhe kur e dëgjojnë ndonjë llomotitje marrëzie, i kthej¬në shpinën dhe thonë: Ne kemi veprat tona e ju tuajat, qof¬shi larg nesh, ne nuk na duhen injorantët!” (El-Kasas: 55)
Njeriu mund ta shuajë mllefin e vet njëherë, e pastaj di të shpërthejë! Por duhet ditur se prej muslimanit të vyeshëm kër-kohet që ta zhagisë të keqen më tepër se aq, ashtu që mos ta lërë plangprishësinë që të dominojë me të në fund.
Transmetohet prej Seid Ibën Mussejibit, i cili thotë: “Derisa ishte Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i ulur me shokët e vet, një njeri i ra në qafë Ebu Bekrit dhe e ofendoi, ndërkaq Ebu Bekri nuk ia ktheu; pastaj përsëri e ofendoi, e ai heshti; pastaj për së treti e ofendoi, e Ebu Bekri ngadhnjeu, ndër¬sa Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] u ngrit. Ebu Bekri [radijAllahu anhu] i tha: “O Pej¬gamber i Allahut, a u hi¬dhërove me mua?” Tha: “Jo, por zbriti një melek nga qielli, du¬ke e përgënjeshtruar atë që ai tha. Kur t’i ngadhnjeve, me¬leku shkoi, e djalli u ul, e unë nuk ulem kur ulet djalli.” /Trans¬me-ton Ebu Davudi/
Braktisja e mendjelehtëve nuk nënkupton pranimin e nën¬çmimit; dallimi në mes këtyre dy rasteve është shumë i madh. E para është kontrollimi i vetes para faktorëve shqe¬të¬sues, si dhe ndalimi i vetes, me çdo kusht, që mos ta pro¬vokojnë cytjet e mllefit dhe të hakmarrjes. Ndërkaq e dyta është inercion i shpirtit dhe nënshtrim i vetë përbuzjes, si dhe pranimi i asaj të cilën nuk pajtohet një njeri i mençur apo i njerëzishëm.
Kur’ani e ka proklamuar simpatinë e tij ndaj braktisjes së mendjelehtëve dhe urrejtjen e tij ndaj pranimit të nënçmimit: “Allahu nuk e do publikimin e shprehjeve të këqija, përveç (publikimit) të atij që i është bërë e padrejtë. Allahu është dëgjues, i dijshëm. Nëse publikoni ndonjë të mirë ose e fshih¬ni atë, ose i falni ndonjë të keqe (di¬kujt), Allahu i plot¬fuqishëm fal shumë.” (En-Nisa: 148-149)
Prej garancive, të cilat i ka paraparë Islami për mbroj¬tjen e fjalëve nga arroganca dhe epshi, është ndalimi i pole¬mizimit dhe mbyllja e dyerve të tij, pa marrë parasysh se a është me të drejtë apo jo, për shkak se ka situata të cilat e zotërojnë nje¬riun dhe e shtyjnë të dominojë, e bëjnë njeriun t’i provokojë të tjerët me fjalë dhe t’i gjuajë dilemat të cilat e ndihmojnë anën e tij dhe shprehjet të cilat e favorizojnë argumentin e tij. Kësh¬tu, dëshira për të triumfuar do të jetë më e rëndësishme tek ai se ngadhnjimi i të vërtetës, e, po ashtu, i paraqet veset e kokë¬fortësisë dhe egoizmit në një formë të shëmtuar, kurse pranë tyre nuk ka vend për sqarim apo qetësi!!
Islami i injoron këto situata dhe i konsideron të dëm¬shme për fenë dhe moralin. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kush i lë polemizimet, duke qenë fajtor, do t’i ndërto-het një shtëpi në oborr të Xhenetit; kush i le polemi¬zi¬met duke qenë në të drejtë, do t’i ndërtohet një shtë¬pi në mes të Xhene-tit; e kush ka moral të vyeshëm, do t’i ndërtohet në pjesën më të lartë të tij.” /Transmeton Ebu Davudi/
Disa njerëz janë shumë llafazanë, gjë që i nxit të nga¬tër¬rohen edhe me dijetarin edhe me injorantin, dhe e bëjnë fja¬los¬jen epsh dominues te ta, e ata asnjëherë nuk mund ta kon¬t¬ro-llojnë atë.
Nëse retorika e tyre dominon mbi çësh¬tjet e njerëzve, e prish krejt, e nëse dominon mbi të vër¬tetat e fesë, e njollos bukurinë e tyre dhe e humb presti¬gjin e tyre. Allahu është shumë i zemëruar me këtë grup llomotitës nje¬rë¬zish. Pejgam-beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Njerëzit të cilët më së tepërmi i urren Allahu janë pole¬mizuesit e ashpër.” /Transme-ton Buhariu/; “Çdo popull që ka devijuar pas udhëzimit i është dhënë polemizimit.” /Tran¬s¬meton Tirmi¬dhiu/
Ky grup nuk ndalet me aftësinë e të shprehurit te kufijt e paraparë; ai dëshiron vetëm fjalë, dëshiron që me këtë të tre¬gojë superioritet dhe zhagitje; tek ai në rend të parë vijnë ter¬mat,e në rend të dytë kuptimet, ndërkaq qëllimeve fisnike ndoshta u ka takuar vendi i fundit, e ndoshta edhe nuk gjejnë vend në mes të kësaj zhurme.
Njëherë ndodhi që një njeri, prej atyre të papjekurve, er¬dhi te Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dhe, sa herë që Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] fliste diçka, ai e mundonte veten që të fliste diçka që do të ishte mbi fjalët e Pej¬gam¬berit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem]!! Kur shkoi, Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Allahu nuk e do kë¬të dhe të ngjashmit me të. Ata i hutojnë (mbështjellin) njerëzit me gjuhët e tyre, siç e mbështjell lopa me gjuhën e saj barin; kështu do t’i mbështjellë Allahu gjuhët dhe fytyrat e tyre në zjarr.” /Transmeton Taberaniu/
Polemikat në fe, politikë, shkencë dhe arte, kur zhvi¬llo¬hen nga këta pseudointelektualë, e prishin fenë, politi¬kën, shkencën dhe artet; ndoshta shkaku i rënies sociale, ndarjeve juridike, gru¬pimeve sipas sekteve, si dhe shumë gjë¬rave të tjera që e kanë goditur umetin islam, është kjo polemikë e mallkuar në të vërtetat fetare dhe çështjet jetë¬sore. Polemika është gjëja më e largët nga studimi objektiv dhe argumentimi i qëlluar.
Transmetohet nga disa sahabë, se kanë thënë: “Një ditë, de¬ri¬sa ishim duke polemizuar për një çështje fetare, arriti Pej¬gam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dhe, kur na pa ashtu, u hidhërua aq tepër, sa që nuk e kemi parë të hidhë¬rohet në atë mënyrë, pastaj na qortoi dhe tha: “Ngadalë, o populli i Muham¬medit! Ata që ishin para jush mu për këtë u shkatërruan; lëreni polemizimin, se nuk ka hajr në të; lëreni polemizimin, se be¬sim¬tari nuk polemizon; lëreni polemizi¬min, se humbja e pole¬mizuesit veç është kompletuar; lëreni polemizimin, se mjafton si mëkat të vazhdosh me polemikë; lëreni polemikën, se unë nuk ndërmjetësoj për polemizuesin në Ditën e Gjykimit; lëreni polemizimin, se unë jam garan¬tues për tre pallate në Xhenet, një në oborr, një në mes të tij, dhe një në pjesën më të lartë të tij, për atë që e lë polemi¬zimin, duke qenë korrekt; lëreni polemizimin, se gjëja e parë nga e cila më ndaloi Zoti im, pas adhurimit të idhujve, është polemizimi (dyshimi).” /Trans¬me¬ton Taberaniu/
Njerëzit, nëpër tubime të ndryshme, bisedojnë, ndër¬kaq Isla¬mi i urren tubimet e parazitëve, të cilët e kalojnë ko¬hën e tyre në injorimin e lajmeve dhe gjurmimin e të meta¬ve, sepse ata kanë pasuri të tepërt, nën hijen e së cilës reha¬tohen dhe nuk kanë punë tjetër vetëm se të merren me çështjet e të the-rëve: “Mjerë për secilin që ofendon e për¬qesh (njerëzit). Që ka tubuar pasuri dhe që atë e ruan të mos i pakësohet. E mendon se pasuria e tij do ta bëjë të përjetshëm. Jo, të mos mendojë ashtu! Se ai pa tjetër do të hidhet në Hutame.” (El-Humeze: 1-4)
Në kohën tonë mjaft janë përhapur qëndrimet e njerëz¬ve nëpër klube dhe kafene. Ndërkaq, kjo është një e metë e cila e goditi shoqërinë me sëmundje të ndryshme, dhe nëpër fshatra dhe qytete këto janë shumuar pa asnjë nevojë.
Në hadith përmendet: “Ruajuni nga qëndrimet nëpër rrugë.” Thanë (shokët): “Ne nuk kemi qare pa qëndruar aty, sepse bise¬dojmë.” (Pejgamberi) Tha: “Nëse keni vendosur pa¬tjetër të qëndroni, jepjani rrugës hakun e vet.” Thanë: “Cili është haku i rrugës?” Tha: “Ruajtja e shikimit, largimi i pen¬gesave, kthimi i selamit, urdhërimi në të mirë dhe ndalimi nga e keqja.” /Transmeton Muslimi /


SIGURIA NGA SHPIRTLIGËSIA (URREJTJA)

Nuk ka qetësi më të madhe për njeriun, mënyrë më të mirë që t’i largojë brengat e tij dhe gëzim më të madh për të se sa të jetojë me zemër të shëndoshë, të pastër prej cytjeve të shpirtligësisë dhe shpërthimit të urrejtjes. Kur e sheh se dikujt i është dhënë ndonjë begati, ai duhet të jetë i kënaqur me të, dhe e sheh mirësinë e Allahut në të, e po ashtu, e sheh nevojën e robërve të Allahut për Të, dhe e përkujton fjalën e Pejgam-berit të Allahut: “O Allahu im, çdo e mirë që më jepet mua apo ndonjë prej krijesave të Tua, ajo është vetëm prej Teje, e Ti nuk ke shok; pra Ty të takon i tërë lavdërimi dhe falënderim.” /Transmeton Ebu Davudi/
E kur e sheh se një njeri e gjen ndonjë e keqe, i vjen keq për të, dhe i lutet Zotit t’ia largojë atë vështirësi dhe t’ia falë më¬katet, e përkujton atë me të cilën Pejgam¬beri iu drejtua Zotit:

O Zot, nëse fal, Ti ua fal të gjithëve
Dhe çdo robi Tënd që vuan

Me këtë muslimani jeton faqebardhë, i kënaqur me Zotin dhe jetën, me shpirt të qetë nga tendencat e urrejtjes së ver¬bër, sepse prishja e zemrës me ligësi është sëmundje shka¬të¬rru-ese, e imani shumë shpejt del nga zemra labile, siç derdhet uji nga ena me vrima!!
Qëndrimi i Islamit ndaj zemrës së zezë është i rrezik¬shëm, sepse zemra e zezë i shkatërron punët e mira, e shemb shkël¬qe¬sinë e tyre dhe e errëson kthjelltësinë e tyre.
Ndërkaq te zemra e ndritshme, Allahu i Madhëri¬shëm e bekon edhe atë që është pak prej saj; Ai është më i shpejtë te ajo, me çdo të mirë.
Transmetohet nga Abdull-llah Ibën Amri: I thanë: “O Pej¬gam¬ber i Allahut, cilët janë njerëzit më të mirë?” Tha: “Çdo-njëri i cili ka zemër të qetë dhe është korrekt.” I thanë: “Korrektin e dimë, e cili ka zemër të qetë?” Tha: “Ajo është zemra e devotshme dhe e pastër, në të cilën nuk ka mëkat dhe ligësi, nuk ka tradhti dhe zili!” /Transmeton Ibën Ma¬xhe/
Nisur nga ky fakt, bashkësi e vërtetë muslimane është ajo e cila ngrihet mbi ndjenjat e dashurisë së përbashkët, afrimit unik, bashkëpunimit reciprok, sjelljes së butë, në të cilën nuk do të ketë vend për individualizmin dominues jomirënjohës, por ajo do të jetë ashtu siç e atribuon Kur’ani: “Edhe ata që kanë ardhur pas tyre e thonë: Zoti ynë, fal¬na ne dhe vëllezërit ta¬në që para nesh u pajisën me be¬sim dhe mos lejo në zemrat tona farë urrejtjeje ndaj tyre që besuan. Zoti ynë Ti je i Butë, Mëshirues!” (El-Hashr: 10)
Nëse zhvillohen dhe vërshojnë rrënjët e armiqësisë, dhe për¬hapen gjembat e saj, ajo i than lulet e besimit të freskët dhe e paralizon dashurinë e paqen që e pretendon. Në atë rast, në kryerjen e detyrave obligative nuk do të ketë dobi e as që shpirti do të mbrohet me to.
Armiqësia, në të shumtën e rasteve, i matufos mendjet e njerëzve dhe i shtyn ata në kryerjen e mëkateve të vogla, të cilat e dëmtojnë nivelin e njerëzisë dhe mëkateve të mëdha, të cilat meritojnë mallkim; syri i mllefosur shikon nga një kënd i errët, pra, ai është i verbër, dhe nuk i sheh vlerat; ai i stërzma¬dhon të ligat, e madje urrejtja mund ta çojë deri në atë masë, sa t’i imagjinojë dhe paragjykojë gë¬njeshtrat. Tërë këtë Islami e urren dhe ruhet reciprokisht që ato mos të ndodhin si dhe e kon¬sideron ndalimin e tyre prej mirësive më të çmuara.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “A t’ju lajmëroj për diçka që është më e vlefshme se grada e agjë¬ri¬mit, namazit dhe lëmoshës?” Thanë: “Po!” Tha: “Pajti¬mi i nje¬rëzve, sepse futja e zënkave mes njerëzve është eli¬minuese (që rruan); nuk them se i rruan flokët, por e rruan fenë!” /Trans¬me¬ton Tirmidhiu/      
Ndoshta shejtanit nuk i shkon për dore që një njeri të mençur ta bëjë adhurues të putave, por ai - i cili vazhdi¬misht tenton ta mashtrojë njeriun dhe ta çojë në humnerë - nuk do të dështojë nga largimi i njeriut nga Zoti, ashtu që njeriu mos t’i dijë obligimet e veta ndaj Zotit; ai këtë mash¬trim e arrin përmes ndezjes së zjarrit të armiqësisë në zem¬ra, ashtu që, kur të ndizet ky zjarr, djalli kënaqet duke shiku¬ar se si ai e djeg të tashmen dhe ardhmërinë e njerëzve dhe si i shkatërron marrë¬dhë¬niet dhe karakteret e tyre. Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Shejtani nuk ka shpresë se do ta adhurojnë namazxhinjtë në Gadishullin Arabik, por ai nuk i ka humbur shpresat nga futja e kaca¬fytjeve në mes tyre.” /Transmeton Muslimi/
Kjo është për shkak se kur e keqja i sundon zemrat, atë¬he¬rë ajo e largon dashurinë e tyre, e thyen vazon e tyre, i kthen nje¬rëzit në gjendje ashpërsie dhe kokëfortësie, e këpusin atë për të cilën ka urdhëruar Allahu të bëhet lidhja, dhe bëjnë trazira në tokë.
Islami qe mjaft vigjilent ndaj simptomeve të mbrapsh¬tisë, andaj edhe arriti t’i shërojë ato para se të zmadhohen dhe të shndërrohen në armiqësi të tepruar. Dihet mirë se njerëzit dallojnë në mes vete në temperament dhe kuptim, e, po ashtu, takimi i tyre në arenën jetësore mund të lindë ngushtim dhe de¬vi¬jim, nëse nuk ndodh edhe konfrontim e ftohje; për këtë Islami ka paraparë edhe norma të cilat do t’ua mënjanojnë muslima¬në¬ve praktikën e ndarjes dhe trazi¬rave dhe do t’ua lidhin zem¬rat e tyre për ndjenjat e miqësisë dhe dashurisë; kështu ai ndaloi nga ndërprerja e marrëdhë¬nieve reciproke dhe braktisja e njëri-tjetrit.
Po, mund të ndodh që ta ndjesh të keqen e cila të drejto¬het ty, ashtu që të zemërohesh e të ngushtohesh për shkak të saj, dhe mendon seriozisht për t’u larguar nga protagonisti i kësaj të ke¬qeje. Mirëpo, Allahu nuk është i kënaqur që të mba¬rojë lidhja në mes dy muslimanëve në këtë mënyrë. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Mos i ndër¬pritni marrëdhëniet ndër¬mjet vete, mos ia ktheni shpi¬nën njëri-tjetrit, mos e urreni njëri-tjetrin dhe mos keni zili për njëri-tjetrin; dhe bëhuni robër të Allahut, vëllezër. Nuk i lejohet muslimanit të mos fla-së me vëllain e vet mbi tri ditë.” /Transmeton Buhariu/
Sipas një transmetimi tjetër: “Nuk i lejohet një besim¬tari të mos flasë me besimtarin mbi tri ditë; nëse kalojnë tri ditë, le ta takojë dhe le t’i japë selam, nëse ia kthen selamin, atëhe¬rë janë pjesëmarrës në shpërblim, e nëse nuk ia kthen selamin, atëherë ai është mëkatar, e ai që ka dhënë selam ka dalë prej hidhërimit.” /Transmeton Ebu Davudi/
Ky afat, tri ditë, është periudhë kur qetësohet njeriu dhe shuhet urrejtja, e pas saj muslimani duhet të vazhdojë të jetë komunikativ me vëllezërit e vet dhe të kthehet me ata ashtu siç kanë qenë para kësaj. Hidhërimi është sikur një mjegull: sa tubohet, fryn një erë e cila e shkapërderdh, e horizonti përsëri pastrohet pas asaj vranësire.
Njeriu, në çdo kacafytje që nxitet, është një prej dy per¬so¬na¬ve: ose tiran, ose bëhet padrejtësi. Nëse ai i sul¬mon të tjerët dhe ua nëpërkëmb të drejtën, duhet të ndër¬pritet nga mbrapshtia që sjell dhe të përmirësohet sjellja e tij. Po ashtu, ai duhet të dijë se nuk do të mund ta shuajë urrejtjen nga zem-ra e armikut të vet ndryshe, por vetëm se nëse i siguron atij qetësi dhe kënaqësi. Islami, për këtë rast, e ka urdhëruar njeri-un që ta përmirësojë shokun e vet dhe ta konsolidojë men¬d¬jen e tij.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kush i ka ndonjë hak vëllait të vet, në nder apo diçka tjetër, le të kërkojë prej tij hallallëk sot, para se të humben dinarët e dir-hemët, ashtu që, nëse ka vepra të mira, do t’i merren atij si¬pas padrejtësisë që ka bërë, e nëse ai vetë nuk ka vepra të mira, do të merren nga veprat e këqija të shokut të vet dhe do t’i hidhen atij.” /Transmeton Ibën Maxhe/
Islami kështu i preferon atij që ka ndonjë hak ndaj dikujt. Ndërkaq, atë, të cilit i kanë hak të tjerët, e stimulon që të jetë i butë dhe të falë,si dhe t’i fshijë gabimet e djeshme me prani-min e faljes së atij që i kërkon falje dhe mirëkuptim, ndërkaq refu¬zimi i faljes është gabim i madh. Në hadith përmendet: “Prej atij që kërkon falje vëllai i vet, për gabimin e bërë, e ai nuk ia pranon, ai bën mëkat sikur tagram¬ble¬dhë¬si me dhunë.” /Trans¬meton Ibën Maxhe/
Në një transmetim qëndron: “Cilit i arsyetohet dikush, e ai nuk pranon, nuk do të kalojë në Haud.”
Me këtë udhëzim të qartë, për të dy palët bashkërisht, Isla¬mi e lufton urrejtjen dhe e mbyt virusin e saj që në djep, e ngren shoqërinë e besimtarëve në një piedestal të lartë të miqësisë reciproke dhe marrëdhënieve të drejta në çdo sferë.
Islami e konsideron prej argumenteve të poshtërimit dhe natyrës së ulët të vendoset urrejtja në thellësitë e shpir¬tit dhe të mos dalë prej tij, por të valëzojë brenda tij siç valëzon vull-kani i fshehtë.
Shumë prej atyre, në zemrat e të cilëve është mbyllur urrej¬tja, presin ta zbrazin atë në fytyrën e atij me të cilin ka¬cafyten; kështu ata nuk qetësohen pa u shkumbuar nga tërbimi, pa ofenduar e pa bërë tollovi. Transmetohet prej Ibën Abbasit, se Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “A doni ta dini se cilët janë njerëzit e këqinj prej jush?” Thanë: “Gjith¬sesi, nëse do, o Pejgamber i Allahut.” Ai tha: “Të këqinj janë ata që ulen vetë, i rrahin me shkop robërit e vet dhe nuk japin përkrahje. A doni t’ju lajmëroj për diçka edhe më të keqe?” Thanë: “Gjithsesi, nëse do, o Pejgamber i Allahut.” Ai tha: “I këtillë është ai i cili i urren njerëzit dhe njerëzit e urrejnë atë. A doni t’ju lajmëroj edhe më keq se kjo?” Thanë: “Gjithsesi, nëse do, o Pejgamber i Allahut.” Tha: “Të këtillë janë ata të cilët nuk i pranojnë lëshimet, nuk kanë mirëkuptim për arsye-timet dhe nuk i falin gabimet. A doni t’ju tregoj edhe më keq se kjo?” Thanë: “Gjithsesi, o Pejgamber i Allahut.” Tha: “Ai, prej të cilit nuk ka shpresë të bëjë mirë, dhe nuk mund të jenë njerëzit të sigurtë nga të këqijat e tij.” /Trans¬me¬ton Tabera-niu/
Këto grupe, të cilat i përmendi hadithi në fjalë, janë shem¬buj të periudhave të urrejtjes, kur shkallëzohet sëmundja e saj dhe zbulohet turpi i saj. Por nuk është çudi, sepse që prej kohë-ve më të vjetra, madje edhe në injorancë, njerëzit e kanë kup-tuar se shpirtligësia është atribut i shtresave të ulëta të njerë-zimit! Ndërkaq, të njerëzishmit janë larg saj!

Antere thotë:

Nuk mbart urrejtje ai i cili është në gradë të lartë
E as që arrin lartësitë ai që nga natyra është nevrikosur

Ka disa ligësi nga të cilat Islami ua futi dronë njerëz¬ve, e të cilat sikur t’i analizosh pak më afër, do ta vëresh burimin e tyre të fshehtë. Ato ligësi, krahas dallimit të mani¬festimeve të tyre, përsëri kthehen në një sëmundje, e ajo është shpirtligësia.
Shpifja ndaj njerëzve të pafajshëm është krim në të cilin shpie urrejtja e madhe, por, pasi ndikimi i saj në fal¬si¬fikimin e të vërtetave është i madh, e po ashtu edhe në njo¬llosjen e nje-rëzve të ndershëm, Islami e konsideron atë prej trillimeve më të shëmtuara.
Aishja [radijAllahu anha] transmeton se Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] u ka thënë shokëve të vet: “A e dini cila është kamata më e madhe tek Allahu?” Thanë: “Këtë e di¬në Allahu dhe Pejgamberi i Tij.” Tha: “Kamata më e madhe tek Allahu është shkelja e nderit të një mus¬limani.” Pastaj Pej¬ga-mberi i Allahut lexoi: “E ata që fyejnë besimtarët dhe besi-mtaret, për çka ata nuk janë fajtorë, ata kanë ngarkuar ve-ten me një mëkat shumë të madh.” (El-Ahzab: 58) /Trans¬me-ton Ebu Ja’la/
Nuk ka dyshim se gjurmimi i të metave për njerëzit dhe atribuimi i negativiteteve ndaj atyre me qëllim flet për fëlli¬që¬si dhe poshtërsi. Për disa krime të shpifjeve Islami ka caktuar masa ndëshkuese në këtë botë, ndërkaq ajo që është përgatitur në ahiret, për llojet e shpifjeve, është më e trish¬tueshme dhe më e dhimbshme.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Kush e përmend ndonjë njeri me diçka që ai në fakt nuk e ka, me qëllim që ta turpërojë, Allahu do ta mbyllë në zjarrin e Xhehe-nemit, derisa të sjellë atë që do ta zhdukë atë që e ka thënë për të.” /Transmeton Taberaniu/
Në një transmetim tjetër qëndron: “Çdo njeri,që e për¬hap për një musliman një fjalë nga e cila ai është i pastër, me qëllim që ta turpërojë me të në këtë botë, Allahu e ka borxh ta shkrijë në zjarr Ditën e Gjykimit, derisa nuk vjen me atë që do ta mohojë fjalën e tij.”
Pasi ajo që e thotë është gënjeshtër, atëherë si mund ta arsye¬tojë tek Allahu të pavërtetën? Dhe si do të mund ta lar¬gojë prej vete barrën e saj?
Zemra e qetë ia imponon besimtarit që t’ua dojë të mirën njerëzve, nëse nuk ka mundësi t’u bëjë mirë ai vetë. Ndërkaq, ai i cili nuk u gjen njerëzve të këqija, e këtë ua për¬shkruan atyre në mënyrë shumë perfide dhe ua falsifikon atyre me shumë dinakëri, ai pra është gënjeshtar i paturp¬shëm i llojit të vet. Allahu i Madhërishëm thotë: “Ata, të cilët dëshirojnë që te besimtarët të përhapet imoraliteti, ata i pret dënim i dhembshëm në këtë dhe në botën tjetër. Allahu di (të fsheh-tat) e ju nuk dini.” (En-Nur: 19)
Prej mirësive të Allahut ndaj njerëzve është se Ai e pre¬feroi mbulimin e të metave të tyre, edhe nëse janë korrekt në atri-buimet e tyre ndaj njerëzve të tillë. Nuk i lejohet një mus¬li¬mani që t’i hakmerret një muslimani tjetër me fyerje, edhe nëse ia thotë atë që e posedon; njeriu me shpirt të qetë zemë¬rohet për vuajtjet e njerëzve dhe kënaqet kur ata janë të qetë. Ndërkaq, dëfrimi me renditjen e skan¬daleve ndaj moralit, zbu¬limi i të fshehtave dhe publikimi i turpeve nuk është rruga e muslimanit të vërtetë. Për këtë, Islami e ndaloi përgojimin, sepse është der-dhje e mllefit të shuar dhe zemrës së nevoj¬shme për mëshirë dhe pastërti.
Transmetohet prej Ebu Hurejres, se Pejgamberi i Allahut ka thënë: “A e dini çka është përgojimi?” Thanë: “Allahu dhe Pejga-mberi i Tij e dinë më mirë!” Tha: “Ta përmendësh vëllain tënd me atë që ai e urren.” I thanë: “Po mirë, nëse vëllai ynë e pose-don atë që ia themi?” Tha: “Nëse ai është ashtu siç i thua ti, atëherë e ke përgojuar, e nëse nuk është ashtu siç i thua ti, atëherë i ke shpifur atij.” /Transmeton Muslimi/
Prej rregullave, të cilat i ka miratuar Islami për mbroj¬tjen e dashurisë ndërvëllazërore dhe largimin nga përçarjet, është nda¬limi i bartjes së fjalëve, sepse kjo është rrugë e cila shpie në njollosjen e pastërtisë dhe ndërrimin e zemrave.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ndalonte që t’i tregohet diç e pahijshme për shokët e vet dhe ka thënë “As¬njëri prej jush mos të më përcjellë për ndonjë prej shokëve të mi diçka, sepse unë dëshiroj të dal në mesin tuaj me zemër të qetë.” /Transmeton Ebu Davudi/
Çdo njeri, i cili dëgjon diçka të tillë, duhet që mos t’ia zgje¬rojë budallallëkun mendjelehtit, sepse, ndoshta një fjalë e ke¬qe do të vdiste në vendin e saj nëse lihet atje ku është thë¬në! Po ashtu, ndoshta një fjalë e keqe mund t’i ndezë luftërat, sepse një njeri i papjekur e ka transmetuar dhe ka fryrë në të, e ajo shndërrohet në shkëndijë e cila transferohet me turpe dhe fatkeqësi. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Nuk do të hyjë në Xhenet ai që i përcjell fjalët.” /Transme¬ton Buhariu/ Në një version tjetër thuhet: “shpërndarësi-katta¬tun.”
Dijetarët thonë se të dy termat e kanë të njëjtin kuptim. Por thuhet edhe ajo se Nemmam-bartës i fjalëve, është perso¬ni i cili qëndron me një grup njerëzish, që bise¬dojnë dhe ai pastaj përcjell prej tyre. Ndërkaq, Kattat-për¬hapës, është ai që dëgjon ata, pa e vërejtur, e pastaj i bart ato fjalë.
Në hadith transmetohet: “Bartja e fjalëve dhe shpirt¬li¬gë¬sia janë në zjarr; ato nuk tubohen në zemrën e një mus¬limani.” /Transmeton Taberaniu/
Prej kushtëzimeve të mllefit-shpirtligësisë janë: para¬gjy¬kimet e këqija, pasimi i turpeve të njerëzve, përqeshja, turpë¬ri¬mi i njerëzve me negativitetet e tyre apo karakteris¬tikat e tyre trupore dhe shpirtërore. Tërë këtë, Islami e urren ashpër. Pej¬gam¬beri i Allahut thotë: “Kush di diçka për vëllain e vet dhe e mbulon, Allahu do t’ia mbulojë atij (të metat) Ditën e Gjyki-mit.” /Transmeton Taberaniu/
Po ashtu thotë: “Kush ia mbulon një turp muslimanit, sikur e ka ngjallur një vajzë të varrosur për së gjalli.” /Trans¬meton Taberaniu/
Shumë herë pasuesit e gabimeve të njerëzve, me që¬llim të zbulimit të tyre, janë më mëkatarë dhe më larg Zotit sesa nje¬rëzit të cilët bëjnë të këqija haptazi, sepse gjurmimi i krimit, me qëllim të publikimit të tij, është më i shëmtuar se vetë bërja e krimit.
Ekziston dallim shumë i madh në mes dy emocioneve: emo¬c¬ionet e xhelozisë për normativat fetare dhe orvatja për mbroj¬tjen e tyre, si dhe emocionet e urrejtjes së njerëzve dhe orvat¬ja për poshtërimin e tyre.
Emocionet e para mund të arrijnë në kulm te personi për¬katës, por krahas kësaj ai do të jetë më larg hakmarrjes ndaj njerëzve, pritjes së lëshimeve të tyre dhe gëzimit në vuajtjet e tyre.
Zemra e shëndoshë është mirësi, e cila e bën musli¬manin që mos ta lidhë hisen e tij prej kësaj jete me raportet e tij me nje¬rëzit, sepse ai ndoshta ka dështuar atje ku kanë arritur sukses tjerët, e ndoshta ka çaluar atje ku kanë prirë të tjerët. Andaj, është marri, apo mjerim, që egoizmi ta mundë njeriun dhe ta bë¬jë që t’ia dëshirojë humbjen çdo njeriu, jo për diçka tjetër, por vetëm për atë se ai vetë personalisht nuk ka fituar gjë!
Pastaj, po ashtu, njeriu duhet të ketë diapazon më të gjerë dhe ndjenja më fisnike dhe sendet duhet t’i shikojë nga këndi i interesit të përgjithshëm, e jo nga këndi i ep¬sheve të tij personale.
Zemërligëve u vlon kazani i urrejtjes në shpirtrat e tyre, sep¬se ata shikojnë interesin e kësaj bote, dhe kur shohin se ajo që e kanë dashur, u ka kaluar dhe është përqendruar në duart e të tjerëve, mu kjo është fatkeqësia që ata nuk i le të qetë-sohen!!!
Që në kohët e lashta, djalli e pa se hapi, të cilin ai e kishte lakmi, kaloi tek Ademi [alejhis-selam], andaj edhe u zotua se nuk do ta lënte askë që të kënaqet me të, pasi që ai u privua nga ajo: “(Iblisi) Tha:”Për shkak se më humbe mua, unë do t’u ulem atyre (do t’u zë pusi) në rrugën Tënde të drejtë. Mandej, do t’ju sillem atyre para, prapa, nga e djathta dhe nga e majta e tyre, e shumicën e tyre nuk do ta gjesh që të falënderohen (të besojnë)!” (El-A’raf: 16-17)
Ky vlim djallëzor është ai që digjet në shpirtrat e urrej¬tësve dhe i shkatërron zemrat e tyre. Islami i thirri njerëzit që të largohen nga kjo vepër e irituar dhe në jetën e tyre të ndje¬kin një rrugë më të lartë dhe më të qetë.
Transmetohet prej Enes Ibën Malikut, i cili thotë: “Ishim të ulur te Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dhe tha: “Tash do ta shihni një njeri prej banorëve të Xhenetit.” Dhe, doli një njeri prej ensarëve (medinasve), mjekrra e të cilit ku¬llonte pika uji nga abdesti, kurse këpucët e veta i kishte varur në dorën e majtë. Të nesërmen, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e tha të njëjtën gjë, e po ashtu e pamë njeriun e njëjtë, sikur herën e parë. Po ashtu, edhe në ditën e tretë Pej¬gam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i tha të njëjtat fjalë, dhe e pamë atë njeri, sikur herën e parë. Kur u ngrit Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], Abdull-llah Ibën Amri e ndoqi këtë njeri dhe i tha: “Unë u fjalosa me babain tim dhe u be¬to¬va që mos të hyj tek ai tri ditë. Nëse e sheh të arsyeshme të më strehosh te ti, derisa të kalojë afati, do të qëndroja!” Ai tha: “Po.”
Enesi thotë: “Abdull-llahu tregon se qëndroi me atë njeri ato tri netë, por nuk e pa të ngrihet natën, përveç asaj se, kur ai kthehej në krahun tjetër në shtrat, e përmendte Allahun e Ma¬dhërishëm, derisa ngrihej për namazin e sabahut. Abdull-lla¬hu tha: “Mirëpo, nuk e dëgjova të fliste diç tjetër, por vetëm se mirë. Kur kaluan tri netë, e unë gati sa nuk e nënçmova punën e tij, andaj i thashë: “O rob i Allahut, unë as që jam hi¬dhë¬ruar, e as që jam qortuar me baba¬in tim, por e kam dëgjuar Pej¬gamberin [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] duke thënë për ty tri herë: “Tash ju do ta shihni një njeri prej banorëve të Xhene-tit”, dhe dole ti tri herë me radhë, andaj desha të stre¬hohem te ti, që ta shoh se çka vepron ti, me qëllim që të të pasoj, por nuk pashë se bëje punë të mëdha!! Andaj, çfarë bën ti, që tha për ty ashtu Pejgamberi i Allahut?” Ai tha: “Unë bëj vetëm atë që e pe.” Abdull-llahu tha: “Kur u nisa, më thirri dhe tha: “Unë bëj vetëm atë që e pe, mirëpo unë nuk e mashtroj asnjë musliman dhe as që e xhelozoj dikë për të mirat që ia ka dhënë Allahu.” Abdull-llahu tha: “Kjo pra të ka sjellë deri këtu!!” /Transmeton Ahmedi/
Sipas një transmetimi qëndron: “O djali i vëllait tim, e gji¬tha është ajo që e pe, duke e shtuar atë se unë nuk e urrej asnjë musliman.” /Transmeton Bezzari/
Islami e ka ndaluar zilinë, e po ashtu, Allahu i Ma¬dhë¬rishëm e ka urdhëruar Pejgamberin e Vet që të kërkojë mbroj¬tje tek Allahu prej të ligave të ziliqarëve, sepse zilia është një gacë e cila ndizet në gjoks dhe e dëmton njeriun përkatës dhe në të njëjtën kohë e shtyn atë që t’u sjell telashe njerëzve për shkak të saj.
Dëshira e njeriut për rrëmbimin e begative është du¬kuri negative e rrezikshme, pasojat e liga të së cilës, për shoqërinë, duhet të eliminohen dhe nuk duhet qenë të sigurtë në ndër¬gje-gjen e njeriut të tillë për ndonjë punë. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Në bar¬kun e një robi (njeriu) nuk mund të bashkohet pluhuri në rrugë të Allahut dhe flaka e Xhehenemit, dhe as që mund të bashkohet në gjoksin e një robi besimi dhe zilia.” /Trans¬meton Bejhekiu/ Po ashtu thotë: “Rua-juni zilisë, sepse zilia i djeg punët e mira siç i djeg zjarri dru-të.” /Trans¬meton Ebu Davudi/
Njeriu, që i urren ata të cilëve Zoti u ka dhënë të mira dhe dëshiron që ata të privohen nga ato dhunti gjatë natës, e të zgjohen në mëngjes të falimentuar, është ai të cilin errësira të ndryshme e kanë devijuar nga realiteti i jetës.
Ai, së pari, është i bllokuar nga kjo botë dhe të mirat e saj materiale, andaj lufton për to dhe qan pas tyre dhe, po ashtu i përcjell me mllef ata të cilët arrijnë hise të mëdha prej saj. Ky është gabim i madh në vlerësimin e të dy bo¬tëve, e ndoshta kjo edhe është injorancë dhe mospërfillje e jetës së ahiretit dhe përgatitjeve që duhet bërë për të, ngase njeriu duhet të jetë i gatshëm për të dhe të zemërohet për humbjen e saj. Allahu i Madhërishëm thotë: “O ju njerëz! Juve ju erdhi nga Zoti juaj këshilla (Kur’ani) dhe shërimi i asaj që gjendet në kraharorët tuaj (në zemra), edhe udhëzim e mëshirë për besimtarët. Thuaj: Vetëm mirësisë së Allahut dhe më¬shirës së Tij le t’i gëzohen, se është shumë më e dobishme se ajo që grum-bullojnë ata.” (Junus: 57-58)
Krahas kësaj, ziliqari po ashtu është njeri i paven¬do¬sur, i plo¬gësht, injorant ndaj Zotit të vet dhe ligjeve të Tij në gji¬thë¬si, ngase ai, posa e humbi mirësinë për shkaqe të pa¬njohura, u kthye t’u bëjë lajka njerëzve që patën sukses!!

E xhelozuan djaloshin, pasi nuk e arritën suksesin e tij
Të gjithë, pra, për të u bënë armiq dhe dushmanë

Më mirë për të do të ishte që ai t’i kthehej Zotit dhe ta lu¬së Atë t’i falë prej mirësive të Tij, sepse begatitë e tij nuk janë monopol i ndonjë personi të caktuar, e pas kësaj përsëri le ta fillojë aktivitetin e vet jetësor.
Ndoshta atë që nuk e ka arritur në fillim mund ta arrijë në tentimin e dytë. Nuk ka dyshim se kjo është më e ndershme se sa mllefi ndaj tjerëve.
Dallimi është shumë i madh ndërmjet zilisë dhe as¬pi¬ratave, zilisë dhe lakmisë për mirëqenie, zilisë dhe injorimit të gjendjes së rëndë dhe përzierjes në privim dhe begatim.
Kështu, aspiratat janë dëshirë për t’u ngritur dhe ten¬tim për realizimin e saj, e kjo është praktika e njerëzve të devot¬shëm. Sulejmani [alejhis-selam] tha: “Zoti im, më fal (ga¬bi-min), më dhuro asi pushteti që askush pas meje nuk do ta ketë; vërtet, Ti je dhuruesi më i madh.” (Sad: 35)
Robërit e të Gjithëmëshirshmit thanë: “… Zoti ynë, na bë që të jemi të gëzuar me (punën) e grave tona dhe pas¬ar¬dhës¬ve tanë, e neve na bën shembull për të devot¬shmit.” (El-Furkan: 74)
Përgjimi i mirësive të Allahut, duke i pasur parasysh shka¬qet e fitimit të tyre, është diçka që nuk ka të bëjë me përbuz¬jen e mirësive të Zotit, kur i jepen një njeriu të caktuar.
Ndërkaq, lakmia është dëshira e njeriut për të pasur mirësi të njëjta me ato që ua fali Allahu të tjerëve.
Pasi arritja e të tjerëve ka gjasa të jetë hapje e dyerve të trazirave, kapje për dëshira të mbrapshta dhe lakmi e asaj që njeriu ndoshta mendon se është e mirë për të, ndërkaq ajo në fakt është e dëmshme, Islami na orientoi në atë që duhet lypur dhe në atë ku duhet garuar. Për këtë, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Nuk ka zili, vetëm se në dy gjë¬ra: një njeri të cilit i ka dhënë Allahu pasuri, e ai e çon këtë në vend të qëlluar, dhe një njeri të cilit Allahu i ka dhënë urtësi, e ai gjykon sipas saj dhe ua mëson të tjerëve.” /Transmeton Buha-riu/
Zilia e përmendur në hadith ka për qëllim lakminë e mirë¬sisë së njëjtë, e jo dëshirën për largimin e saj.
Qëllimi është që ideali i njeriut, të cilin e synon nje¬riu, të jetë i shkëlqyeshëm dhe i lartë, sepse rënie e aspira¬tave është të lidhen shpresat me situata të pavlera. Po ashtu, ka disa çështje, këmbëngulësia në kërkimin e të cila¬ve konsiderohet marri që rezulton vetëm se humbje. Ndoshta mund të ketë mllef ndaj njerëzve, jo për diçka tjetër, por për atë se Allahu i ka dalluar me aftësi të lin¬dura apo me rezultate pozitive të dala nga këto aftësi. Për këto çështje, dhe të ngjashme, Allahu i Madhërishë thotë: “Mos lakmoni në atë, që Allahu gradoi disa nga ju mbi disa të tjerë. Burrave ju takon hise nga ajo që fituan ata, dhe grave gjithashtu ju takon hise nga ajo që fituan ato. Allahut kërkoni nga të mirat e Tij. Allahu është i dijshëm për çdo send.” (En-Nisa: 32)
Ndërkaq, mospajtimi me pozitat joreale është konfir¬mim i drejtësisë së obligueshme e nuk është prej llojit të zilisë së përbuzur.
Andaj, nëse hidhërohemi se ndonjëri merr më tepër sesa ka dhënë mund, apo është ngritur në një pozitë që nuk e meriton në bazë të aftësive që i posedon, ky hidhërim është i kuptue-shëm dhe i pranuar, bile ky është një prej formave të mbrojtjes së intereseve të përgjithshme, e me të nuk ka lidhje urrejtja personale.
Islami i kontrollon shpirtrat kohë pas kohe, që t’i pas¬trojë nga hedhurinat e mllefit të pavlerë si dhe t’i begatojë me ndje-nja më të pastra dhe më të çiltra ndaj njerëzve dhe ndaj jetës.
Çdo ditë, çdo javë dhe çdo vit, shpirtrat kalojnë për¬mes parimeve islame në një filtër që ndal njollat, i pastron të me¬tat dhe në zemrat besimtare nuk mbetet asnjë gjurmë e shpirt¬ligësisë.
Ajo që ndodh çdo ditë është se Islami ka sqaruar shu¬më mirë se namazet obligative nuk i sjellin dobi musli¬ma¬nit, pa u shoqëruar me shpirtmadhësinë ndaj njerëzve dhe lirimin e tij nga tradhtia dhe kacafytjet. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Tre grupeve të njerëzve nama¬zet e tyre nuk u ngrihen mbi kokat e tyre asnjë pëllëmbë: Njeriut i cili u bëhet imam njerëzve e at e urrejnë, një gruas e cila e kalon natën duke qenë burri i saj i hidhëruar në të, dhe dy vëllezërve që i ka¬në prishur marrëdhëniet.” /Transmeton Ibën Maxhe/
Çdo javë bëhet statistika e asaj që ka bërë muslimani; Alla-hu i shikon ato, që ta thërrasë njeriun të dalë para asaj që ka vepruar dhe që e ka fshehur në vete për përgjegjësi dhe, nëse është shpirtmadh, do të shpëtojë prej turpërimit, e nëse është i ndotur me mëkatet e hidhërimit, zilisë e pez¬ma¬timit, do të çalojë në rrugë. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tho¬të: “Çdo të hënë dhe të shtunë ekspozohen veprat; atë ditë Allahu i Lartësuar ia fal çdo njeriu që nuk i përshkruan Atij shok, me përjashtim të atij personi i cili është hidhëruar me vëllain e vet. Do të thotë: “Lërëni këta të dy, derisa të pajto-hen.” /Trans¬me¬ton Muslimi/
Po ashtu, edhe çdo vit, pas netëve të gjata dhe ditëve të shumta, muslimani nuk duhet të mbetet peng në burgun e armi¬qësisë, i lidhur me prangat e urrejtjes. Allahu në këtë botë ka falur dhurata mirësie, begatinë e të cilave mund ta arrijnë vetëm të pastrit zemërgjerë. Në hadith përmendet: “Allahu i Lartësuar i përgjon robërit e Vet natën e pesëm¬bëdhjetë të muajit Shaban dhe ua fal atyre që lypin falje, i mëshiron ata që kërkojnë mëshirë, ndërkaq shpirtligët i lë siç janë!” /Transme-ton Bejhekiu/
Andaj, kush vdes, pas gjithë këtyre filtrave të njëpas¬një¬shëm, me urrejtje të ngjitur në zemrën e vet, ai meriton të di¬gjet në zjarr, sepse atë që nuk mundën ta pastrojnë me¬kaniz¬mat fetar, nuk do të thotë se edhe zjarri nuk mund të arrijë te thelbi i tij dhe të shuajë shpirtligësinë dhe mëkatet e tij.
Hidhërimi dhe faktorët që shpiejnë në të apo ajo që rezul¬ton nga ai, të cilin e përbuz Islami, është ai që lind për shkak të kësaj bote dhe pasioneve të saj, si dhe synimit për rrëmbimin e kënaqësive të saj dhe mëvetësimit me mirësitë e saj materiale.
Ndërkaq, urrejtja për hir të Zotit, hidhërimi për hir të së vërtetës dhe revolucioni për nder janë çështje tjetër…
Nuk është mëkat për muslimanin, t’i bojkotojë deri në vdek¬je ata që largohen nga urdhri i Allahut apo që i tejka¬loj¬në kufijtë e Tij. Atij nuk i merret për të madhe të kultivojë në brendësinë e tij urrejtje ndaj tyre dhe haptazi t’i kundër¬shtojë. Por, përkundrazi, kjo është simptom e besimit të vërtetë dhe sinqeritetit ndaj Allahut.
Allahu i Madhërishëm na ka urdhëruar t’i braktisim armiq¬të e Tij, edhe nëse ata janë njerëzit tanë më të afërt: “O ju që be¬suat, mos u ofroni miqësi (dashuri) prindërve tuaj, as vë¬lle¬zërve tuaj, nëse ata vlerësojnë mosbesimin kun¬dër besi¬mit. E kush prej jush miqësohet me ta, ata janë mizorë.” (Et-Teube: 23)
Largimi i muslimanit nga ata shoqërimi i të cilëve dëm¬ton, apo nga ata të cilët anojnë kah neglizhenca dhe tallja, është obligim.
Po ashtu, largimi i muslimanit nga ai që ka bërë gabim në obligimet ndaj Allahut, si ndëshkim ndaj personit të tillë, në një afat të caktuar apo të pacaktuar, nuk do të thotë gjë, sepse vetë Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] nuk ka folur me disa gra të veta dyzet ditë. Po ashtu edhe Abdull-llah Ibën Omeri nuk foli me njërin prej bijve të tij derisa vdiq, sepse ai e kishte refuzuar një qëndrim të Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], të cilin e trans¬metoi babai i tij për lejimin e daljes së grave në xhami.


FUQIA


Besimi stabil është burim i pashtershëm i aktivitetit kon¬ti¬nui¬tiv, ambicieve të akumuluara, qëndrueshmërisë së pa¬du¬ruesh¬me dhe rezistimit të rreziqeve; bile ai është prijës i shka¬thët, që shpie në takimin e vdekjes pa frikë, nëse nuk është takim i dëshiruar dhe i pritur!
Kjo është natyra e besimit: kur ai thellohet dhe përfor¬cohet, i jep njeriut fuqi, e cila skalitet në të gjitha sjelljet e tij. Andaj, kur njeriu me besim të tillë flet, ai është i sigurtë në fja¬lët e veta; kur punon, është stabil në punën e vet; kur orien¬to¬het, është i qartë në qëllimin e tij; dhe pasi është i bindur në idenë që ia mbush mendjen dhe ndjenjën, dhe e cila e për¬shkon zemrën e tij, shumë pak mund të arrijë dyshimi në zem¬rën e tij, e, po ashtu, shumë pak mund ta lëkundin atë nga qën¬drimi i tij shtrëngatat që e godasin, bile nuk i zihet për të madhe nëse u thotë atyre që i ka rreth vetes: “…veproni sipas gjendjes suaj, e edhe unë veproj sipas simes, e më vonë do ta dini. Secilit do t’i vijë dënimi që e poshtëron dhe do ta goditë dënim i përjetshëm!” (Ez-Zumer: 39-40)
Ky ton i shoqëruar me theks provokativ, ky shpirt i pavarur në punë, kjo bindje në atë që mendon se është realitet… e gji¬thë kjo e bën atë që të jetë njeri me ideale të dalluara në jetë dhe ai i shoqëron njerëzit me vetëdije të plotë: nëse i sheh se janë në rrugë të mbarë, u ndihmon aty¬re, e nëse i sheh gabim¬tarë, largohet dhe vetë e nxit ndër¬gje¬gjen.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Mos u bëni immea (jo stabil), e të thoni: “Unë jam me njerëzit: nëse njerëzit bëjnë mirë, edhe unë do të bëj mirë, e nëse ata bëjnë keq, edhe unë do të bëj keq!” Por, mësonie veten që, nëse njerëzit bëjnë mirë, edhe ju të bëni mirë, e nëse ata bëjnë keq, atëherë t’i largoheni ligësisë së tyre.” /Transmeton Tirmi-dhiu/
Njeriu i dobët është ai të cilin e nënshtron tradita e për¬ha¬pur dhe me veprat e të cilit dirigjojnë doket dominue¬se, edhe nëse janë të gabuara, dhe ia sjellin atij vuajtjet e kësaj dhe botës tjetër. Njerëzit kanë shpikur risi të ndrysh¬me në gëzimet dhe mortet e tyre, dhe ata u treguan më lojalë ndaj praktikimit të tyre sesa ndaj praktikimit të vërtetave fetare.
Mirëpo besimtari i vërtetë nuk ka dert për një çështje që nuk ka mbështetje në fenë e Allahut, dhe ai gjatë injorimit të traditës dhe dokeve me siguri do të hasë në vësh¬tirësi. Megji¬tha¬të, ai nuk duhet t’ia ketë dronë askujt kur është në pyetje Allahu; ai duhet të marshojë në qëlli¬min e vet dhe nuk duhet ta brengosin kritikat e ashpra, e as fyerjet e njerëzve.
Transmetohet prej Ibën Abbasit [radijAllahu anhu], i cili thotë: Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Kush e hidhëron Allahun, për qejfin e njerëzve, Allahu me të hidhë-rohet dhe me të do të hidhërohen edhe ata të cilëve u është bërë qejfi me hidhërimin e Allahut! E kush e kënaq Allahun, me hidhërimin e njerëzve, Allahu është i kënaqur me të, dhe me të do të kënaqen edhe ata të cilët janë hidhëruar për shkak të kënaqësisë së Allahut!! Derisa ta zbukurojë atë, dhe ta zbuku-rojë fjalën dhe veprën e tij në sytë e tij.” /Transmeton Tabera-niu/
Andaj, muslimani le të jetë i vendosur në atë që është i bin¬dur, ndërkaq le ta përbuzë nënçmimin dhe injorimin që e për¬je¬ton kur distancohet nga traditat e injorantëve; le ta traso-jë për vete një rrugë me të cilën do ta synojë shpërbli¬min e Allahut të Madhërishëm. Nëse besimi me iluzione i nxit disa të për¬qeshin dhe nënçmojnë, atëherë besimi me Islamin duhet t’i bëjë besimtarët e tij të fortë e të vendosur: “E kur të shohin ty, nuk të çmojnë ndryshe, por vetëm në tallje e thonë:”A ky ësh¬të ai që Allahu e dërgoi Pejgam¬ber? Sikur ne të mos ishim të qëndrueshëm ndaj tyre, ai gati na pat zmbrapsur prej zo¬tave tanë! E më vonë, kur ta shohin qartazi dënimin, do ta kuptojnë se kush ishte më larg nga e vërteta.” (El-Furkan: 41-42)
Po! Muslimani duhet ta ndjejë fuqinë e bindjes së vet në personalitetin e vet dhe shkëlqesinë e besimit në veten e vet. Nëse nuk mundet këtë t’ia imponojë asaj që ka përreth, do të mbetet si kodra e lartë të cilën nuk mund ta luajnë prej vendi vërshimet e mëdha dhe as që mund ta mbulojnë the¬llësirat gjumuese. Çka do të mund t’i bëjnë njerëzit një nje¬riu i cili mbu¬rret me besimin e vet, i cili e ndien fuqinë për shkak të lidhjes së tij me Zotin dhe për shkak të përqendrueshmërisë së tij në fe? Ata, sikur t’i vërsuleshin të gjithë së bashku, nuk do të mund t’i bënin asgjë!
Transmetohet prej Ibën Abbasit, i cili thotë: “Një ditë kam qenë pas të Dërguarit të Zotit, Muhammedit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], dhe më tha: “O djalosh, ki ndër¬mend Allahun, Alla-hu do të të ruajë. Ki ndërmend Allahun, do ta gjesh pa¬ra teje. Njihe Allahun (kur je) në bollëk, do të të njohë Ai ty në vësh-tirësi. Kur të kërkosh, kërko prej Allahut. Nëse kërkon ndihmë, kërko prej Allahut. Dije, sikur tërë populli të tubo¬hej që të të ndihmojnë diç, nuk do të të ndihmonin, përveç atë çka ta ka caktuar Allahu. E nëse do të tuboheshin që në diç të të bëjnë dëm, nuk do të dëmtonin, përveç në atë çka Allahu tash¬më ta ka caktuar. Janë ngritur lart pendat dhe janë tharë faqet.”
Është fakt se vlera e fuqisë përqendrohet në shpirtin e mus¬li¬manit në besimin e Njëshmërisë së Zotit, sikur edhe vlerat e tjera të cilat e bëjnë atë ta refuzojë nënçmimin në tokë, sepse ai ka pozitë të lartë me atë se i përket qiellit, si dhe nga fakti se ai mundet, në suaza të besimit të vet, të përfaqësojë vetë një popull. Në gojën e tij duhet të jetë Fjala e Allahut të Ma¬dhërishëm: “Thuaj: A pos Allahut, Krijues i qiejve dhe i tokës, që ushqen të tjerët, ndërsa vetë nuk ushqehet, të pranoj Zot tjetër? Thuaj: Unë jam i urdhëruar të jem i pari që bindem dhe (urdhërohem): të mos bëhem kurrsesi nga idhujtarët.” (El-En’am: 14)
Prej mirësive të fuqisë, të cilën e obligon Islami, është që të kesh dëshirë të fortë, qëllim të vendosur për arritjen e që¬llimit tënd me metoda valide të cilat të afrojnë kah ai duke e dhënë mundin tënd maksimal në arritjen e synimit tënd, dhe duke mos ia lënë fatit të bëjë diçka për ty, apo përcaktimeve që planifikojnë për ty atë që ti nuk e planifi¬kove për veten tënde!! Ka disa njerëz, të cilët e shfrytëzojnë strehimin e tyre te Zoti si mbulesë për dështimet e tyre të turpshme dhe për shkak të dobësisë së tyre të shëmtuar. Ky është falsifikim, që e urren Islami.
Transmetohet prej Auf Ibën Malikut, i cili thotë: “Pej¬gamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] gjykoi në mes dy njerëzve. Kur u larguan, ai në favor të të cilit nuk ishte gjykuar, tha: “Më mjaf¬ton Allahu, dhe sa ndihmues i mirë që është Ai!” Në këtë Pej¬gamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Allahu nuk e do paaftësinë! Ti duhet të jesh syçelë. Nëse të mund ndonjë çështje, thuaj: “Më mjafton Allahu, sa ndihmues i mirë që është Ai.” /Transmeton Ebu Davudi/
Gjegjësisht, njeriu është i obliguar t’i aktivizojë të gji¬tha forcat e veta për t’i zotëruar problemet, me qëllim që t’i eli¬mi¬no¬jë ato nga rruga e tij. Nëse arrin t’i tejkalojë e t’i vë nën kontroll, ai e ka kryer obligimin e vet, e nëse ai mposh¬tet para aty¬re problemeve pasi e dha mundin e vet, atëherë mbështetja e tij tek Allahu është strehim me të cilin mbrohet prej të ligave të dështimit; ai me këtë në të dy rastet do të jetë i fortë: në të parin, me punën e tij, ndërsa në të dytin, me mbështetjen e tij në Zotin.
Islami nuk ka dëshirë që njeriu të jetë i dyshimtë në çësh¬tjet e tij, të habitesh në zgjedhjen e më të qëlluarës dhe më të mirës, të shumohen cytjet në kokën tënde e të for¬mosh para teje klimë të dyshimit dhe paragjykimit, e në këtë mënyrë mos ta dish çka të bësh, apo, të dobësohet fuqia jote në kapjen e asaj që të sjell dobi, e të ikë ajo prej teje. Kjo gjendje jostabile nuk i ka hije muslimanit.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Besim¬tari i fuqishëm është më i mirë dhe më i dashur tek Allahu, sesa besimtari i dobët. Por, në secilin ka dobi. Orva¬tu për arrit¬jen e asaj që të bën dobi; kërko ndihmë prej Allahut dhe mos u trego i pafuqishëm; nëse të godet diçka, mos thuaj:”Si¬kur të kisha vepruar kështu, do të ishte kështu”, por thuaj: “Allahu ka cak-tuar dhe e ka bërë atë që ka da¬shur”, sepse fjala “sikur” e çel punën e shejtanit.” /Transme¬ton Muslimi/
Veprimtaria e shejtanit është përcjellja e të kaluarës me vajtime dhe mjerime; ai veprim është, pra, futja e pesi¬mizmit dhe dëshpërimit për atë që ka kaluar. Njeriu kthehet prapa ve¬tëm në atë masë sa ka dobi prej së kaluarës në aktualitetin ekzistues dhe në të ardhmen, ndërkaq qëndrimi me disfatat e djeshme, rikthimi i zemërimeve të tyre dhe pësimi për fatke¬qësitë e së kaluarës, si dhe përsëritja e “sikur” dhe “ah, të ish¬te”, të gjitha këto nuk janë prej natyrës së muslimanit, bile këtë Kur’ani e konsideron prej manifes¬ti¬meve të dëshpërimit,që sillet në zemrat e mosbesim¬ta¬rëve: “O besimtarë, mos u bëni si ata që nuk besuan dhe, për vëllezërit e tyre që kishin dalë në udhëtim (tregtie e gjallërimi) ose që kishin shkuar në luftë thonin: Sikur të kishin ndenjur pranë nesh (e të mos dilnin), ata as nuk do të vdisnin as nuk do të mbyteshin. Atë (bind-je), Allahu ua bëri një dëshpërim në zemrat e tyre. Pse Allahu është Ai që jep jetë dhe jep vdekje dhe Allahu sheh atë që ju punoni.” (Ali Imran: 156)
Në hadith përmendet: “Kush dëshiron të jetë njeriu më i fortë, le të mbështetet në Allahun.”  
Mbështetja në Allahun, me të cilën forcohet njeriu, është një formë e bindjes së thellë në Allahun; ajo e freskon nje¬riun kur atë e preokupojnë gjendje të vështira, dhe kur shikon për-rreth e nuk sheh ndihmës e as shpresë!
Luftëtari i dhunës ka guxim të fortë dhe trimëri të madhe, edhe përskaj dobësisë së pajisjes dhe ndihmuesit të paktë. Ai, kur mbështetet në Allahun, ndjen se është mbështetur në një shtyllë të fortë, dhe nga kjo mbështetje përfiton qëndrueshmëri dhe stabilitet. Kështu ai vazhdo
                                          të bëjë rezistencë, derisa të shkëlqejnë sihariqet e ngadhnjimit gjatë një ambienti të errë-suar. Allahu i Madhërishëm na ka treguar se, mbështetja në Alla-hun ka qenë ushqim i luftës së gjatë të cilën e zhvi¬lluan pejga-mberët dhe ithtarët e tyre kundër padrejtësive të tiranëve dhe trazirave të diktatorëve: “E përse të mos i mbësh¬tetemi Alla-hut, derisa Ai na udhëzoi në rrugën tonë (të drejtë). Për Zotin, ne gjithsesi do të durojmë e do të për¬ballojmë mundi-met që na bëni, e vetëm Allahut le t’i mbësh¬teten vazhdi¬misht ata që gjithnjë iu mbështetën.” (Ibrahim: 12)
Pushtetarët e prishur dhe pala e tyre lojalitetin e be¬sim¬ta-rëve ndaj vetes, shpresimin e tyre për mirësi në ardh¬mëri, dhe aspiratat e tyre se dobësia e tyre aktuale do të shndërrohet në fuqi dominuese… e quanin mashtrim!!
“Kur hipokritët dhe ata që në zemrat e tyre kishte së¬mun¬dje (dyshim) thanë: Këta (muslimanët) i ka mash¬truar fe¬ja e tyre (s’kanë fuqi të luftojnë). Po kush mbësh¬tetet në Allahun, s’ka dyshim, se Allahu është ngadh¬njyes i urtë.” (El-Enfal: 49)
Mbështetja reale në Allahun e Madhërishëm, është part¬nere e mundit të shterur dhe vullnetit të fortë. Mbësh¬tetja në Allahun e Madhërishëm është ndarë nga këto kuptime vetëm në shekujt kur u deformua Islami dhe kur nga ithtarët e tij ai u mor si zbavitje dhe lojë.
Ajo e bën muslimanin të fortë që të largohet nga jeta e pri¬shur dhe amorale dhe të ndjekë rrugën e pastërtisë dhe qënd¬ruesh¬mërisë, ngase njeriu me ndërgjegje të prishur apo nje¬rëzi të perënduar nuk është i fortë, edhe sikur mos t’i mungojë atij as qumështi i zogut, apo edhe sikur të jetë ai në suitën mbretë-rore.
Allahu i Madhërishëm e ka këshilluar popullin e Hudit [alejhis-selam] dhe i ka udhëzuar ata në faktorët e fuqisë së vërtetë, e ata ishin tiranë të ashpër, dhe u tha: “… kërkoni falje prej Zotit tuaj dhe ktheniu Atij, Ai ju lëshon shi me bollëk, dhe fuqisë suaj i shton fuqi, e mos refuzoni e të bëheni mëkatarë!” (Hud: 52)
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] deshi t’ua zbu¬kurojë punët e mira njerëzve, t’i nxisë ata për kryerjen e tyre dhe t’ua sqarojë atyre madhështinë e njeriut kur bën mirë dhe e mposht shejtanin, e ngritet në stadiumet e larta, andaj e për¬mendi këtë shembull në kontekst të fjalëve të tij. Ai tha: “Kur e krijoi Allahu tokën, ajo filloi të shtrihet dhe rrafshohet. Ai e forcoi me kodra, dhe ajo u stabilizua. Mele¬kët u habitën nga fuqia e kodrave dhe thanë: “O Zoti ynë, a krijove diçka tjetër më të fortë se kodrat?” Tha: “Po, heku¬rin.” Thanë: “A krijove diçka më të fortë se hekuri?” Tha: “Po, zjarrin.” Thanë: “A kri¬jove diçka më të fortë se zjarri?” Tha: “Po, ujin.” Thanë: “A krijove diçka më të fortë se uji?” Tha: “Po, erën.” Thanë: “A krijove diçka më të fortë se era?” Tha: “Po, njeriun i cili kur jep lëmoshë me dorën e djath¬të, nuk ia sheh e majta!” /Transmeton Tirmidhiu/
Njeriu, kjo krijesë e çuditshme, konsiderohet zotëri i të gjitha elementeve të tjera të gjithësisë; ai matet me më të vrazhdtën dhe më të rëndën e gjithësisë dhe ua tejkalon e i rëndon atëbotë kur do të jetë njeri i vyeshëm. Por, ai do të mallkohet në tokë dhe në qiell dhe do ta rëndojë grimca dhe pluhuri atëherë kur do të jetë njeri i poshtër.
Shembulli, të cilin e tregoi hadithi, nuk është tjetër, veçse prezantim i vlerës së njeriut bamirës, dhe ilustrim i qëndruesh¬më¬risë dhe lartësisë së tij kur paraprin në sferën e mirësisë.
Prej elementeve të fuqisë, është edhe ajo që njeriu të jetë transparent, t’i presë njerëzit me zemër të hapur dhe parime të njohura. Ai nuk duhet të tregohet, në llogari të së vërtetës, me atë që e ul prestigjin e tij dhe të përkrahësve të tij. Por, ai duhet ta bëjë fuqinë e vet prej fuqisë së besimit të cilin e për-faqëson dhe për të cilin jeton, dhe ai asnjëherë nuk heq dorë nga kjo transparencë në miratimin e ndonjë të vërtete.
Në kohën e Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] u zu Dielli në ditën kur vdiq djali i tij, Ibrahimi. Për këtë njerëzit thanë: “Dielli u zu për shkak të vdekjes së Ibrahimit!!” Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] u ngrit, u ligjëroi njerëzve, dhe tha: “Dielli dhe Hëna nuk zihen as për vdekjen e as për lin¬d¬jen e dikujt, por ato janë dy she¬nja të Zotit, të cilat ua ka treguar robërve të Vet; kur do ta shihni këtë, shpejtoni në namaz.” /Transmeton Buhariu/
Kjo, ngase njeriu që gjallëron në të vërteta nuk bën treg¬ti me të pavërteta; ai nuk ka nevojë për një gjë të tillë. Trans¬parenca e tij është argument i një pasurie të madhe të fis¬nikërisë, e cila i mjafton e nuk ka nevojë për djallëzi dhe shfry-tëzim, e po ashtu e ndërton personalitetin e vet mbi baza kon-stante të mirësisë dhe përsosurisë.
Parimi i urdhërimit në të mirë dhe ndalimit nga e keqja bu¬ron nga ky lartësim shpirtëror, sepse kjo mbështe¬tet në trans¬parencën me të sinqertit për atë që kanë lëshuar, por e gjithë kjo me qëllim të mënjanimit të lëshimeve të tilla, ashtu që të forcohet pozita e realitetit dhe mirësisë. Në librat e tjerë i kemi sqaruar qëllimet shoqërore dhe politike që i ka lidhur Islami me parimin e urdhrit dhe ndalesës.
Ajo që dëshirojmë ta konfirmojmë këtu është se musli¬mani duhet t’i gjykojë të metat e përhapura, të jetë guximtar në sulmimin e tyre, nuk duhet të ketë frikë prej asnjë njeriu me pozitë të lartë, e as që duhet të turpërohet prej të afërmit dhe nuk duhet të mërzitet, për hir të Zotit, prej asnjë akuze që i drejtohet.
Islami urren që të dobësohet njeriu para mëkatarëve që ka¬në pozita të larta dhe t’i thërrasë ata me atribute respekti. Pej¬gamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kur njeriu i thotë hipokritit: “O zotëri”, e ka hidhëruar Zotin e vet.” /Trans¬meton Hakimi/
Krim edhe më i madh është nëse një njeri i shkel ku¬fijt e mbrojtur, e pastaj i dëgjon ata të cilët e lavdërojnë, e jo ata që e nënçmojnë: “… Atë që poshtëron Allahu nuk ka kush që mund ta bëjë të ndershëm. Allahu punon atë që dëshiron.” (El-Haxh: 18)
Me ndalimin e përgojimit Islami e mbron burrërinë e musli¬manit dhe e forcon elementin e forcës në të. Njeriu, që për¬vidhet që t’i vjellë mllefet e tij në fshehtësi, me për¬mendjen e të metave sekrete apo të njohura, ai pa dyshim është njeri i ulët. Njeriu, i cili e ndjen në vete fuqinë e përgjigjes motiveve të së vërtetës, ai ballafaqohet me kë të dojë, me çka të dojë, e nuk fshihet që të akuzojë pas muri.
Por, kjo nuk do të thotë se kryerja e të këqijave nga ana e tij është për shkak se ne duam ta keqpërdorim. Por, kur hasim ndonjë mangësi te ndonjë person, ne përballë saj jemi para disa çështjeve të caktuara: Nëse kjo mangësi është e metë në trupin e tij, apo dobësi në aftësinë e tij, është turp ta përbuzësh atë për një gjë të tillë, në qoftë se këtë e bën para syve ose pas shpine.
Nëse kjo është mëkat, në të cilin ka rrëshqitur rastë¬sisht, sepse nuk është prej natyrës së tij që të bëjë gjëra të tilla, kjo është rrëzim i atij, dhe nënçmim është ta turpëroj¬më njeriun e tillë dhe ta proklamojmë mes njerëzve me një gjë të tillë.
Mirëpo, nëse mangësia që e kemi hasur është kre¬nari e mospërfillësit apo mëkat i proklamuesit, kjo është ajo të cilës i duhet bërë ballë me thënien e së vërtetës, duke ua plasur ve-shët pa pasur fare dert.
Me qëllim që të jetë kjo fjalë e sinqertë duhet larguar shpirtligësia dhe dëshira e keqbërjes dhe të dominojë dëshira ekskluzive për ndryshimin e të shëmtuarës dhe konsolidimin e individit dhe shoqërisë. Assesi nuk i takon që të për¬men¬det mëkatari për të keq te armiqtë e tij, me qëllim që të afro¬hesh te zemrat e tyre, apo të ushqehesh prej tryezave të tyre, apo që të tregohesh se i urren vetitë të cilat i përbuz tek ai. Pejga-mberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kush ha një kafsha-të me të përmendurit e një muslimani, Allahu do ta ushqejë me të ngjashme prej Xhehenemi. Kush vesh ndonjë rrobë, me të përmendurit e ndonjë muslimani, Allahu do t’ia veshë atij një të ngjash¬me prej Xhehenemi. Kush arrin me të përmendurit e një muslimani pozitë për sy e faqe, Allahu do t’ia kthejë këtë në Ditën e Gjykimit.” /Transmeton Ebu Davudi/
Përgojimi është shprehi e të dobtëve, dhe “çdo përgo¬jim ësh¬të shkathtësi e atyre që nuk janë të shkathët.”
Islami i urren ata të cilët jetojnë në këtë botë si mëka¬tarë mbi të cilët dominojnë vetitë e servilizmit dhe vërsuljes mbi të mirat e tjerëve, ata të cilët dëshirojnë të jenë në këtë jetë sikur dhelpra e cila ushqehet prej asaj që kanë lënë luanët.
Muslimani është shumë më i madh që ta lidhë qenien e tij me të tjerët në këtë mënyrë nënçmuese, por ai duhet të largohet nga pozitat nënçmuese e të marshojë në tokë duke kërkuar dinjitetin dhe prestigjin.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i ka për¬men¬dur banorët e Xhenetit dhe karakteristikat e tyre, vir¬tytet e fuqisë, prestigjit dhe vyeshmërisë, dhe këto ua atri¬buoi të parëve; ndërkaq poshtërsitë e nënçmimit, manipuli¬mit, paaftësisë dhe talljes ua bashkangjiti palës tjetër, dhe tha: “Banorët e Xhene-tit janë tre sish: Pushtetari i drejtë, fisnik e i suksesshëm; njeriu i mëshirshëm, i ndjeshëm ndaj çdo të afërmi dhe mus¬li-mani; dhe i ndershmi i përmbajtur, i cili ka fëmijë. Ndërkaq ba¬no¬rët e zjarrit janë: Tradhtari, i cili çdo ambicie që i paraqitet - edhe po të jetë e imët - e tradh¬ton; njeriu i cili mëngjes e mbrëm¬je të mashtron në familjen dhe pasurinë tënde.” Për¬men¬di koprracinë, gënjeshtrën dhe fyesit e shëmtuar. “Allahu më shpalli mua që të jeni mo¬dest, e mos të mburret asnjëri ndaj tjetrit, e as mos ta mun¬dojë njëri-tjetrin.” /Transmeton Muslimi/
Por, ka çështje me të cilat mund të ballafaqohet musli¬mani, e të largohet me to, e ndoshta edhe mund të dobëso¬het në vete derisa ato e shoqërojnë, mund të bëjnë shtypje e cila e ndal njeriun, e bëjnë të mendojë keq, shumë pesimist dhe jo sa duhet produktiv; ndërkaq obligimi i muslimanit është që të mundohet maksimalisht që të lirohet nga këto pranga të mje¬rish¬me dhe të dalë nga kurthet e saj tragjike. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] kërkonte mbroj¬t¬je nga Zoti prej kë¬tyre vuajtjeve shkatërruese: “O Zot, unë kërkoj mbrojtje te Ti nga brengat dhe dëshpërimi, dhe kërkoj mbrojtje nga Ti prej paaftësisë dhe përtacisë, dhe kërkoj mbrojtje te Ti nga frika dhe koprracia, dhe kërkoj mbrojtje te Ti nga mbytja në borxhe dhe tirania e njerëzve.” /Transme¬ton Ebu Davudi/
Durimi dhe shpresa janë arma e të sotmes dhe së ne¬sër¬mes, nën hijen e tyre njeriu u përballon fatkeqësive tra¬gjike dhe nuk nënshtrohet, por qëndron i mbrojtur nga të gjitha anët, lart mbi ndodhitë dhe trazirat, sepse ai është besimtar, kurse besimtari nuk i nënshtrohet askujt tjetër vetëm se Allahut.
BUTËSIA DHE FALJA

Shkallët e njerëzve në qëndrueshmëri përpara provoki¬meve dallojnë, disa prej tyre i mashtrojnë cikërrimet dhe i tër¬bojnë menjëherë, kurse disa prej tyre i shqetësojnë fat¬keqësitë, e ata mbeten me dhembjen e tyre duke e mbrojtur mendimin e tyre objektiv dhe sjelljen njerëzore.
Edhe pse vetitë qenësore të njeriut kanë ndikim të madh në hisen e njerëzve prej ashpërsisë dhe qetësisë, azhu¬ritetit dhe maturisë, njollosjes dhe pastërtisë, përsëri ekziston një lidhje e fortë në mes bindjes së njeriut në vetvete dhe sjelljes së tij të matur me tjerët, si dhe faljes së gabimeve të të tjerëve. Njeriut të madh, realisht, saherë që ngjitet në horizontet e përkryesh¬më¬risë, zgjerohet kraharori, i shtohet butësia, ua fal gabimet personale dhe ua pranon arsyetimet njerëzve për lëshimet e tyre!! Nëse atë e sulmon ndonjë mendjelehtë, duke dashur ta kompromentojë, ai atë e shikon nga pozita e lartë e tij, ashtu siç i shikon filozofi fëmijët të cilët luajnë në rrugë, e që ndo-shta edhe mund ta gjuajnë me gurë.
Kemi patur rast të shohim se si i shpie hidhërimi nje¬rëzit deri në kufij të çmendurisë; kur e urrejnë edhe veten dhe mendojnë se aq rëndë janë nënçmuar, sa këtë nuk e pastron diç tjetër por vetëm se derdhja e gjakut.
Sikur njeriu të jetonte pas mureve të larta të virtyteve të tij, ai do ta ndjente këtë mundim të dhembjes në këtë for¬më të ashpër. Assesi, por nënçmimet bien mbi artikuluesin e tyre para se të arrijnë në cakun e tyre të largët.
Ky kuptim na e sqaron mençurinë e Hudit [alej¬his-se¬lam] duke e dëgjuar përgjigjen e popullit të vet, pasi që i thirri në njëshmërinë e Allahut, kur ata thanë: “… Ne po të shohim mendjelehtë dhe të konsiderojmë vërtet rrena¬cak! Tha (Hu¬di): O populli im, nuk jam mendjelehtë (nuk kam të metë mendore), por unë jam i dërguar prej Zotit të botëve. (Jam dërguar) Që t’u komunikoj shpalljet e Zotit tim dhe unë jam këshillues besnik për ju.” (El-A’raf: 66-68)
Në fyerjet e këtyre injorantëve nuk reagoi butësia e Hudit [alejhis-selam], sepse diferenca është shumë e madhe në mes njeriut të cilin e zgjodhi Allahu për Pejgamber, i cili është në kulminacion të mbarësisë dhe mirësisë, dhe popullit që e nën¬çmoi vetveten dhe iu dha adhurimit të gurëve, duke konsideruar se gurët u sjellin dobi e dëm! Si mund të ngushtohet mësuesi i madh me ulurimat e këtyre të gjymtëve?
Pejgamberi i Allahut, Muhammedi [sal-lAllahu alej¬hi ve sel-lem], deshi t’ua mësojë shokëve të vet këtë më¬sim mbi matu-rinë dhe kontrollimin e vetes. Transme¬tohet se një beduin erdhi te Pejgamberi t’i kërkojë diçka, ai i dha, e pastaj i tha: “A bëra mirë ndaj teje?” Beduini tha: “Jo, nuk bëre mirë!” Musli¬ma¬nët u hidhëruan dhe u ngritën kundër tij, kurse Pejgamberi ua bëri me shenjë që të ndalen… Pastaj u ngrit dhe hyri në shtëpi, e thirri atë dhe i dha edhe diçka tepër. Pastaj i tha: “A ta plotë-sova dëshirën?” Beduini tha: “Po, Allahu të shpër¬blef¬të për familjen dhe farefisin me të mira.” Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i tha atij: “Ti kur e the atë që e dë¬gjuam pak më parë, shokët e mi u prekën, nëse dëshiron, thua¬ja atyre atë që ma the mua, ashtu që ta mënjanojnë bindjen e keqe që e kanë formuar për ty.” Tha: “Po.” Dhe erdhi të nesër¬men, dhe Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Ky beduini e tha atë që e tha, e ne i dhamë edhe më tepër, e mendoi se është i kënaqur, a është ashtu?” Tha: “Po, Allahu të shpërbleftë për familjen dhe farefisin me të mira.” Pej¬gam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Shembulli im dhe shembulli i këtij është si shembulli i një njeriu të cilit i ka ikur deveja, e njerë-zit iu vunë pas ta zënë, por me këtë vetëm se e dëbuan edhe më tepër; pronari i tyre i thirri dhe u tha: “Më lëni vetë ta zë deven time, sepse unë jam më i njohur dhe më i butë ndaj saj sesa ju.’ E u nis drejt saj, mori prej barishteve të tokës, dhe kështu e ktheu derisa erdhi dhe u ul, e shaloi dhe u ngjit në të. Sikur t’u kisha lënë, kur e tha njeriu atë që e tha, e ta mbytshit, do të hynte në zjarr.”
Pejgamberin e butë nuk e kaploi tmerri për shkak të arro¬gan¬cës së beduinit në fillim dhe në të njohu natyrën e një grupi njerëzish, i cili karakterizohet me fjalë të zbrazëta dhe nxitim në të keqe. Sikur njerëzve të tillë t’u shpejtohej ndëshkimi, do të zhdukeshin, dhe nuk do të ishte një gjë e tillë padrejtësi.
Mirëpo, reformatorët e mëdhenj nuk përfundojnë me epilo¬gun e masës së gjerë në këtë përfundim të dhembshëm; ata prej maturisë së tyre i pajisin njerëzit e ngutshëm me qëllim që t’i përqendrojnë me fuqi në bamirësi dhe t’ua lejojnë gjuhëve të tyre ta bëjnë shprehi lavdërimin.
Çmimin e saj nuk mund ta shfrytëzojë si zbukurim gjetësi i rastësishëm, edhe me qenë lëmoshë e madhe, sepse çka është dhënia e pasurisë përballë përvetësimit të njerëz¬ve?
Beduinin, i cili e bleu kënaqësinë e tij me atë që për¬men¬dëm, nuk është larg mendjes ta shohësh pas disa ditësh të ngar¬kuar me një detyrë të rrezikshme, në të cilën e jep edhe kokën e vet me dëshirë!! Pasuria në duart e reforma¬torëve të mëdhenj nuk është tjetër,veçse nevoja e lypësve të ardhur, lakmues, apo është mbeturinë e tokës me të ci¬lën ngarkohen kafshët teka-njoze për të kaluar me to hapë¬sira të mëdha shkretinore. Pejga-mberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ndonjëherë ner¬vo¬zohej, mirëpo ai nuk i tejka¬lonte kufijtë e respektit dhe arsyes. Prej biografisë së tij është përcjell se ai asnjëherë nuk ka ndëshkuar për shkak të vetin personal, por ka ndëshkuar vetëm atëherë kur janë shkelur kufijtë e Allahut.
Andaj, kur beduini arrogant i tha atij duke i ndarë plaçkat e luftës: “Bëhu i drejtë, sepse kjo është ndarje e cila nuk është bërë për hir të Zotit”, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] nuk bëri më tepër, përveçse ia tregoi atij atë që ai nuk e dinte, e këshilloi veten, ia përkujtoi vetes atë që tha beduini për të dhe tha: “Mjer për ty, kush është ai i cili do të jetë i drejtë, nëse nuk jam unë i drejtë? Do të shkatë¬rrohesha dhe do të humbesha, nëse nuk jam i drejtë.” Dhe njëkohësisht i ndaloi shokët e vet ta vrisnin, kur disa prej tyre u munduan ta bëjnë këtë.
Një ditë prej ditëve, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] u ligjëroi njerëzve, dhe mes tjerash u tha: “Nje¬rëzit janë të krijuar në grada të ndryshme; ka disa prej tyre të cilët ngadalë hidhërohen, e shpejt falin; shpejt hidhë¬rohen dhe shpejt falin; ngadalë hidhërohen dhe ngadalë falin; këta korres¬pondojnë mes vete. Dijeni se disa prej tyre shpejt hidhë¬rohen, e ngadalë falin. Dijeni se më i miri prej tyre është ai i cili ngadalë hidhërohet, e shpejt fal, e më i keqi prej tyre është ai i cili shpejt hidhërohet, e ngadalë fal. Dijeni se disa prej tyre janë real në kthimin e borxhit dhe real në lypjen e tij; disa prej tyre janë të mbrapshtë në kthimin e bor¬xhit, por real në lypjen e tij; disa prej tyre janë arrogantë në lypje, por real në kthyerje; këta korrespondojnë mes vete. Dijeni se më i miri prej tyre është ai i cili është real në kthyerjen e borxhit dhe real në lypjen e tij, ndërkaq më i keqi i tyre është arroganti në kthyerje dhe arroganti në lypje.”
“Dijeni se hidhërimi është një gacë në zemrën e njeriut; a nuk e keni vërejtur se i skuqen sytë dhe i fryhen damarët? Kush ndjen diçka të këtillë, le të ngjitet për toke.” /Transme¬ton Tirmidhiu/, respektivisht le të mbetet në vendin e tij dhe le të ulet, ngase kur lëshohet pas flakës së hidhërimit, prish çdo gjë pa vetëdije dhe nën shtypjen e madhe të pasioneve, ashtu që nuk lë vend për konsolidimin e tyre.
Hadithi i ndershëm i sqaroi grupet e njerëzve dhe pie¬des¬ta¬let e tyre në mirësi, kurse besimtari e ven veten e vet atje ku duhet.
Njeriun që shumë shpejt dhe tejmase hidhërohet, kjo e bie në gjendje tërbimi, kështu ai e shan edhe derën kur nuk mund ta hapë, e ndodh që ta thyejë mjetin që i gjendet në dorë, apo ta mallkojë kafshën e cila mbi vete e mban.
Në një rast, era ia ngriti një njeriu rrobat, e ai e mallkoi erën, kurse Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Mos e mallko, sepse ajo është e urdhëruar dhe e nënshtruar, ngase ai i cili mallkon diçka për të cilën nuk është kompe¬tent, mall-kimi i kthehet atij.” /Transmeton Tirmidhiu/
Të këqijat e hidhërimit janë të shumta, kurse rezultatet e tij janë të mjerueshme, andaj gjakftohtësia është argument i fuqisë së lavdëruar dhe solidarizimit fisnik.
Transmetohet prej Ibën Mes’udit, i cili thotë: “Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Çka kon¬sideroni ju fuqi?” Thanë: “Atë të cilin nuk mund ta mundin njerëzit.” Tha: “Jo, por ai i cili e kontrollon veten në rast hidhërimi.” /Trans¬meton Muslimi/
Një njeri i tha Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem]: “Më këshillo, por mos shumë, se frikohem mos harroj!” (Pejga-mberi) Tha: “Mos u hidhëro.” /Transmeton Maliku/ Kjo përgji-gje koncize është më e mira që mund t’i jepet pyetjes e cila formulohet në këtë mënyrë.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], ata që vi¬nin tek ai dhe kërkonin t’i udhëzojë, i këshillonte me atë që është në pajtim me natyrën dhe ambientin e tyre: ndonjë¬herë ishte kon¬ciz, e ndonjëherë i gjatë, në bazë të asaj që kërkonin rrethanat.
Injoranca, problemin e së cilës e pastroi Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], ishte dy llojesh: injorancë kundër diturisë dhe injorancë kundër butësisë. Errësira e së parës shu¬het me njohuritë e ndryshme dhe artet e udhë¬zi¬mit, ndërkaq ndalimi i padrejtësisë së dytës mbështetet në shtypjen e epshit dhe pengimin e trazirave.
Arabët e parë mburreshin me atë se injorancën e për¬ba¬llonin me injorancë më të madhe:

Dijeni se ai që do të tregohet injorant ndaj nesh
Ne do t’ia tejkalojmë me injorancë atij

Islami erdhi dhe e ndaloi këtë erupsion, dhe i ngriti shtyllat e shoqërisë mbi mirësi, e nëse nuk mundet mbi kë¬të, atëherë mbi drejtësi. Ky synim do të arrihet vetëm atëhe¬rë kur do të dominojë mendja e shëndoshë mbi instiktin e hidhërimit.
Shumë prej këshillave që Pejgamberi [sal-lAllahu alej¬hi ve sel-lem] ua dha arabëve ishin të orientuara në këtë drejtim, saqë manifestimet e mendjelehtësisë dhe teprimit u konsi¬de¬ru¬an ikje prej Islamit. Dhe nisur nga këto pranga me të cilat është lidhur bashkësia, ajo nuk luhatet dhe nuk tronditet.
“Sharja e muslimanit është mëkat, ndërkaq luftimi i tij është kufër (mosbesim).” /Transmeton Buhariu
Abdull-llah Ibën Mes’udi thotë: “Ndërmjet çdo musli¬ma¬ni dhe muslimanit tjetër ka mburojë nga Allahu i Madhërishëm, andaj, kur dikush i thotë tjetrit ndonjë fjalë të paturpshme, e ka grisur mburojën e Allahut.” /Transme¬ton Bejhekiu/
Një beduin erdhi te Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] me dëshirë që ta mësojë Islamin, mirëpo nuk kish¬te njohuri të mëparshme për Pejgamberin [sal-lAllahu alej¬hi ve sel-lem] e as për atë në të cilën thirrte ai. Beduini, i cili quhej Xhabir Ibën Selim, thotë: “Pashë një njeri, men¬dimin e të cilit e merrnin njerëzit; çdo gjë që thoshte ai, ata e pranonin. Thashë: “Kush është ky?” Thanë: “Pejgamberi i Allahut!” Thashë: “Për ty qoftë shpëtimi, o Pejgamber i Allahut!” Ai tha: “Mos thuaj për ty qoftë shpëtimi, sepse kjo është përshëndetja e të vdekurit, por thuaj: Paqja qoftë mbi ty!” I thashë: “Ti je Pejgamber i Allahut?” Ai u për¬gjigj: “Unë jam Pejgamberi i Allahut, që kur të godet ndonjë e keqe, e lus Allahun, dhe Ai ta largon atë; apo të kaplon thatë-sia, unë e lus Atë, dhe Ai lëshon begati; nëse je në ndonjë vend të panjohur dhe e humb kafshën me të cilën udhëton, unë e lus Atë, dhe Ai ta kthen kafshën tënde.” Pastaj i thashë: “Më obligo me diçka.” E ai më tha: “Mos e shaj askë!” Dhe pas kësaj unë nuk shava më askë, as njeri të lirë e as rob, as deve e as dele. Ai po ashtu tha: “Mos e përbuz të mirën, foli vëllait tënd me fytyrë të kthjellët, sepse kjo është prej mirësi¬së…” Pastaj tha: “Nëse dikush të fyen dhe nënçmon me ato gjëra që i di për ty, ti mos e fyej me atë që e di për të, sepse pasojat e saj do të jenë mbi të.” /Transmeton Ebu Davudi/
Ka disa njerëz të cilët nuk heshtin në rast nervoze; ai çdo¬herë është në erupsion dhe pezëm, të cilit në fytyrën e tij ref¬lek¬tojnë vranësi. Nëse e prek dikush, ai dridhet sikur njeriu me ethe, fillon të bërtet e të shkumojë, të mallkojë e të akuzojë, ndërkaq Islami është i pastër nga këto vese të fëlliqura. Pejga-mberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Besimtari nuk është akuzues i tepërt, mallkues i tepërt, i mbrapshtë dhe i pafyty-rë.” /Transmeton Tirmidhiu/
Mallkimi është prej vetive të ulëta, dhe ata që i mall¬kojnë të tjerët për çështje shumë të imta i ekspozohen sprovimit të madh; bile njeriu duhet t’i ikë mallkimit të tjetrit, edhe nëse ai i bën ndonjë të keqe të madhe.
Sa më tepër të kultivohet besimi në zemër, bashkë me të kultivohet edhe toleranca dhe shtohet butësia, e njeriu i ikën kërkimit të shkatërrimit dhe pezmit të atyre që kanë gabuar ndaj tij.
Pejgamberit të Allahut i është thënë: “Lutu kundër idhuj¬ta¬rëve dhe mallkoji ata.” Kurse ai tha: “Unë jam dërguar mëshi¬rë, e nuk jam dërguar mallkues.” Për atë, sa është mus¬limani gjakftohtë dhe e shuan mllefin e vet, i kontrollon fjalët e veta, nuk ua var veshin lëshimeve ndaj tij dhe bren¬goset për gabimet e bëra, e tillë do të jetë pozita e tij tek Allahu.
Për këtë edhe Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ia tërhoqi vërejtjen Ebu Bekrit [radijAllahu anhu], pse i mallkoi disa prej robërve të vet, dhe i tha: “Nuk i ka hije siddikut (të sinqertit) të jetë mallkues.” /Transmeton Musli¬mi/ Sipas një transmetimi tjetër: “Nuk shkojnë bashkë të jeni edhe mallkues edhe të sinqertë.” /Transmeton Hakimi/ Pran¬daj Ebu Bekri i liroi ata robër, si shpagim i asaj që doli prej tij kundrejt tyre, dhe erdhi te Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dhe i tha: “Nuk e përsëris më.”
Ngase mallkimi është një bombë e mbrapshtë dhe e rrezik¬shme, në të cilën më tepër nxit zemërimi i verbër sesa merita e ndëshkimit. Moskujdesi i njerëzve ndaj këtyre gjuaj¬tjeve të ashpra nuk është në rregull, sepse asnjë nuk shpëton nga e liga e tyre. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Kur besimtari mallkon diçka, mallkimi ngji¬tet në qiell dhe para tij mbyllen dyert e qiellit. Pastaj zbret në tokë dhe po ashtu mby¬llen dyert e saj. Pastaj fillon të sillet djathtas e majtas; nëse nuk gjen vend të përshtatshëm, kthe¬het tek ai i cili është mallkuar, nëse është meritor… e për¬ndryshe kthehet te lëshuesi i tij.” /Transmeton Ebu Davudi/
Islami i ndaloi fyerjet e palogjikshme dhe sharjet e ndërsje¬lla në mes të të kacafyturve.
Në sa beteja shkelen nderet dhe sharjet e ndaluara in¬va¬dojnë mbi shenjtëritë e vlefshme, ndërkaq shkaku i vetëm i kë¬tyre mëkateve të rënda është dominimi i hidhërimit dhe humbja e kulturës. Mëkatet e këtyre luftërave të turpshme kthehen te ndezësi i parë i flakës së tyre, siç përmendet në hadith: “Fyesve reciprok u takon ajo që thonë; atij që e fillon i pari i takon mëkati, derisa të sulmojë ai që është shkelur.” /Transmeton Muslimi/
Shpëtimi nga këto konflikte të ashpra është në domi¬nimin e butësisë mbi hidhërimin dhe dominimin e faljes mbi hak¬ma-rrjen. Nuk ka dyshim se njeriun e zemëron çdo sulm ndaj perso-nalitetit të tij, apo ndaj atij që e do, dhe, kur i jepet rasti i hakmarrjes, nxiton në pagimin e të keqes me një tjetër si ajo. Ai nuk mund të qetësohet derisa nuk e ngush¬ton borxhliun e vet aq sa vetë ai ka përjetuar dhembje.
Mirëpo ekziston një mënyrë tjetër, e cila është më e pre¬fe¬rueshme se kjo, më e dashur për Allahun, dhe më dësh¬muese për madhështi dhe njerëzi, e ajo është që ai ta shuajë pez¬min e vet dhe mos të shpërthejë, ta ndalë dorën e vet dhe mos të hakmerret, si dhe ta konsiderojë faljen e tij gabimtarit një lloj falënderimi ndaj Allahut, i Cili ia mundësoi ta kthejë hakun e vet nëse dëshiron.
Transmetohet prej Ibën Abbasit, i cili thotë: “Kur erdhi Ujejne Ibën Hisn (në Medine), u vendos te djali i vëllait të vet, Hur Ibën Kajsi, kurse ky ishte prej atyre të cilët i afronte Omeri [radijAllahu anhu], sepse dijetarët (njohësit e mirë të Kur’¬anit) ishin anëtarë të përhershëm të kuvendit të udhë¬heqë¬sit të besimtarëve, Omer Ibën Hattabit [radijAllahu anhu] dhe kon¬sultuesit e tij, pa marrë parasysh a ishin pleq apo të rinj. Ujejne tha: “O djali i vëllait tim, caktoje një afat te udhëheqësi i besimtarëve.”Ky këtë e bëri, dhe kur hyri Ujejne te Omeri [radijAllahu anhu] tha: “O biri i Hattabit, betohem në Allahun, nuk na jep neve mjaft, e as që gjykon mes nesh me drej¬tësi.” Omeri [radijAllahu anhu] u hidhërua, saqë deshi t’i ngri¬het atij. Atëherë Huri i tha:”O udhëheqës i besimtarëve, Allahu i thotë Pejgamberit të Vet: “Ti (Muhammed) merre të lehtën, ur¬dhë¬ro për mirë dhe hiqu prej të padijshmëve.” (El-A’raf: 199), ndërsa ky është prej të padijshmëve.” Për Allahun, Omeri nuk i tejkaloi këto këshilla kur ai ia lexoi atij, dhe çdo herë ndalej para librit të Allahut.” /Transmeton Buha¬riu/
Omeri u hidhërua për fyerjet që ia bëri beduini dhe për këtë deshi t’ia tërhiqte vërejtjen, sepse ai nuk hyri ta këshillojë për diçka të mirë apo ta kërkojë hakun e vet, por i hyri sundim¬tarit në pushtetin e tij që ta fyejë pa arsye dhe të lypë prej tij t’i jap shumë gjëra pa punë! Mirëpo, posa iu tërhoq vërejtja se njeriu është prej të padijshmëve, u largua dhe e la të shkojë rehat. Në hadith përmendet: “Kush e shuan një mllef duke pasur mundësi ta zbrazë, në Ditën e Gjykimit Allahu do ta thë-rrasë para gjithë krijesave, me që¬llim që t’i jap mundësi të zgjedh cilat hurije i dëshiron.” /Transmeton Ebu Davudi/
Transmetohet prej Ubade Ibën Samitit, se Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “A t’ju tregoj me çka i përsos Allahu virtytet dhe i lartëson gradat?” Shokët thanë: “Po, o Pejgamber i Allahut.” Tha: “Të jesh i butë ndaj atij që është arrogant ndaj teje; t’ia falish atij që të ka bërë ndonjë padrejtësi; t’i japish atij që të ka injoruar; dhe t’i mbash lidhj-et me atë që të ka lënë (nuk të vjen).” /Trans¬me¬ton Taberaniu/
Kur’ani Famëlartë këto virtyte të vyeshme i konsideroi rrugë shpëtimi e cila e shpie njeriun me nxitim në Xhenetet e larta: “Dhe ngutuni (me punë që meritoni) në falje mëkatesh nga Zoti juaj dhe për në një Xhenet, gjerësia e të cilit është si gjerësia e qiejve dhe e tokës, i përgatitur për të devot-shmit. Të cilët japin kur janë shlirë edhe kur janë në vështi-rësi dhe që e frenojnë mllefin, që u falin (të keqen) njerëzve, e Allahu i do bamirësit.” (Ali Imran: 133-134)
Prej rrëfimeve të faljes, e cila nuk e ka shembullin në mes njerëzve, është falja prej Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e prijësit të hipokritëve, Abdull-llah Ibën Ubejjit. Abdull-llah Ibën Ubejji ishte armik i përbetuar i muslima¬nëve, dhe çdoherë shikonte t’ua bënte sherrin; u përga¬tiste komplote, dhe saherë që i jepej rasti t’i akuzonte dhe t’ua fyente Pej¬gam¬berin, e shfrytëzonte këtë. Ky është ai që e përhapi fjalën e keqe për nënën e besimtarëve, Aishen, me ç’rast filluan ship¬fë¬sit dezinformues të bërbëlitin me shpifjen rreth saj dhe t’i lëku-ndin seriozisht themelet e sho¬qërisë islame me këtë akuzë të turpshme, ndërkaq traditat e lindjes që nga kohët e lashta e vunë nderin e gruas në kulm të shenjtërisë dhe me të e lidhin prestigjin e saj dhe pres¬tigjin e familjes së saj të largët dhe të afërt.
Për këtë, hovi i dhembjes ka qenë i ashpër në shpirtin e Pejgamberit dhe të shokëve të tij, e turpi nga kjo shpifje e mbrapshtë i mbushte shpirtrat e tyre me pikëllim dhe dësh¬pë-rim, derisa në fund zbritën ajetet kur’anore dhe e zbuluan tra-dhtinë e hipokritëve dhe shpaluan akuzat e tyre të paba¬za për prestigjin e nderit të nënës së besimtarëve dhe pas¬tërtisë së faqes së jetës së saj.
“S’ka dyshim se ata që trilluan shpifjen, janë një grup prej jush. Ju mos e merrni atë si ndonjë dëm për ju, për¬kundrazi, ajo do të jetë në dobinë tuaj. Secilit prej tyre do t’i takojë dënimi sipas pjesëmarrjes në mëkat, e atij prej tyre që e barti pjesën e madhe (të shpifjes) i takon dënim i madh.” (En-Nur: 11)
Dënimi iu shqiptua atyre që ishin manipuluar në këtë tra¬gjedi, ndërkaq virusi i së keqes shpëtoi… që ta vazhdojë tradh¬tinë e tij ndaj muslimanëve dhe t’u sjellë dëme sa të mundet!!
Allahu i caktoi fitore Pejgamberit të Vet dhe ushtrisë së tij, dhe Islami i mënjanoi fosilet e shekujve të ankthshëm. Armiq¬të e tij u kufizuan në vetvete, bile atyre u hynë nga kën¬det e tyre. U mposht Ibën Ubejji, pastaj u sëmur dhe vdiq, pasi era e hipokrizisë së tij qelbi çdo vend. Erdhi djali i tij të kërkojë falje nga Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] për babain e vet dhe ky ia fali. Pastaj ia kërkoi këmishën, që t’ia bëjë qefin (ta mbështjell), e Pejgamberi ia dha. Pastaj kërkoi prej tij që t’ia falte xhenazen dhe të lypte falje për të, e Pejgamberi i butë e falës nuk e refuzoi këtë kërkesë, por qëndroi para kufomës së shpifësit të djeshëm kundër nderit të tij, dhe kërkoi për të falje.
Mirëpo drejtësia hyjnore e zgjidhi definitivisht këtë prob¬lem, dhe zbriti Fjala e Allahut të Madhërishëm: “Kër¬ko falje për ta ose mos kërko (është njëjtë), e edhe nëse kërkon falje shtatëdhjetë herë, Allahu nuk do t’ua falë, sepse ata mohu-an Allahun dhe të Dërguarin e Tij, e Allahu nuk vë në rrugë të drejtë (të shpëtimit), ata që nuk e respektojnë.” (Et-Teube: 80)
Me çështjen e shpifjes ndaj Aishes është e lidhur edhe ajo se një i afërt i Ebu Bekrit [radijAllahu anhu] i cili jetonte me mirësinë e tij, nuk u mbrojt nga involvimi në cenimin e nderit të zonjës, babai i së cilës e mirëmbante atë (të afërmin). Me këtë ai e harroi obligimin islam, obligimin e afërsisë dhe obligimin e mirësisë së bërë, gjë që e preku Ebu Bekrin [radijAllahu anhu] dhe e shtyu të betohet që ta lëshojë prej dore të afërmin në fjalë e mos ta ketë atë qëndrim sikur më parë. Për këtë zbriti ajeti: “Të ndershmit dhe të pasurit nga ju, të mos betohen se nuk do t’u japin të afërmve, të varfërve dhe atyre që për hir të Allahut lanë vendlindjet e tyre, po le t’ua falin (gabimin) dhe mos t’ua zënë për të madhe. A nuk dëshironi që Allahu t’u falë ju? Allahu falë dhe mëshiron shumë.” (En-Nur: 22)
Ebu Bekri [radijAllahu anhu] përsëri vazhdoi të jetë ba¬mirës ndaj tij si më parë, duke thënë: “Unë dëshiroj të ma falë Allahu.”


BUJARIA DHE FISNIKËRIA


Islami është fe e cila mbahet me dhënie dhe ndarje të pa¬surisë, ndërkaq humbet në koprraci. Për këtë, ua bëri të dashur bijve të tij shpirtgjerësinë, dorëdhënien, dhe i këshi¬lloi të shpej¬tojnë në bamirësi dhe mirësi, si dhe i këshilloi që mirësinë ndaj njerëzve ta bëjnë preokupimin e tyre të përhershëm dhe mos të ndahen prej saj asnjëherë: “Ata, të cilët pasurinë e vet e shpërndajnë (në rrugë të Zotit) natën e ditën, fshehurazi ose haptazi, ata shpër¬bli¬min e vet e kanë te Zoti i tyre dhe për ta nuk ka as frikë, as pikë¬llim.” (El-Bekare: 274)
Muslimani e ka obligim të jetë i matur në kërkesat e vet¬ve¬tes, ashtu që mos ta harxhojë tërë pasurinë e vet, sepse ai du¬het të bashkangjesë edhe dikë me vete në atë të mirë që ia ka dhënë Allahu, si dhe të bëjë në pasurinë e vet vend për t’u ndihmuar të mjerëve dhe për t’ua lehtësuar të lodhurve. Pej¬gam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “O njeri, nëse bën mirësi, kjo është më mirë për ty, e nëse nuk e bën këtë, kjo është më keq për ty; ti nuk do të qortohesh për begatitë, fi¬llo me ata që i mbikëqyr, dhe dije se dora e lar¬të (që jep) është më e mirë se dora e ulët (që lyp).” /Trans¬meton Muslimi/
Kur’ani e thekson këtë kuptim, kur e bashkangjiti nda¬le¬sën nga teprimi me urdhrin e shpenzimit ndaj të afërmve dhe të varfërve. Harxhuesi i tepërt është shpenzues i kotë mend¬je¬lehtë, dhe kajmakun e pasurisë së vet e humb në epshet e tij personale. E pas saj, çka mbetet për detyrat obligative dhe ndihmën e domosdoshme?
Allahu i Madhërishëm thotë: “Dhe jepi çdo të afër¬mi të drejtën që i takon, edhe të varfërit, edhe atij në kurbet, po mos shpenzo tepër e pa rrugë. Ata që shpen¬zojnë tepër (mas¬traf¬xhinjtë) janë vëllezër (në veprim) të djajve, e djalli është përbuzës i madh i Zotit të Tij.” (El-Isra: 26-27)
Konteksti vazhdoi me porosinë ndaj të nevojshmëve dhe mbroj¬tjen e dinjitetit të tyre; kështu e urdhëroi muslimanin që t’ua dëshirojë atyre të mirën dhe t’u thotë fjalë të mira, nëse nuk mund t’ua japë atë që e dëshirojnë: “Nëse detyrohesh t’ua kthesh shpinën atyre (të afërmve etj.), duke kërkuar më¬shi¬rën, të cilën e shpreson nga Zoti yt (furnizim për t’i ndihmuar ata), atëherë thuaju atyre fjalë të mira (të lehta).” (El-Isra: 28)
Thirrja e Islamit në bujari dhe altruizëm është e bujsh¬me dhe konstante dhe lufta e tij kundër koprracisë dhe dorështër¬ngueshmërisë është permanente dhe e shpallur. Në hadith për¬men¬det: “Altruisti është afër Allahut, afër njerëzve, afër Xhenetit, dhe larg nga zjarri; ndërkaq, kopr¬raci është larg nga Allahu, larg nga njerëzit, larg nga Xheneti dhe afër zjarrit; dhe një njeri altruist i padijshëm është më i dashur tek Allahu sesa një koprrac i devotshëm (ibadetxhi).” /Transmeton Tirmidhiu/
Në botë nuk ekziston sistem – dhe nuk do të ekzistojë – në të cilin njerëzit nuk do të kenë nevojë për ndihmë reciproke dhe solidarizim, por, për arritjen e qetësisë dhe garantimin e lumturisë, patjetër i forti të jetë i butë ndaj të dobtit, pasaniku të jetë i afrueshëm me të varfërin, pasi natyra e shoqërisë njerëzore është e tillë që të afrohen fuqia dhe dobësia, pasuria dhe varfëria.
Sikur të kishin qenë pasuria dhe skamja në pajtim me aftë¬si¬¬të intelektuale që u janë dhënë njerëzve, disa do të depo¬no¬nin shumë pasuri, ndërkaq disa do të jetonin në bollëk; këto janë ligjet e natyrës njerëzore në të cilat nuk ka falsifikim. Por dëshpërimi depërton te njerëzit kur ata jetojnë të izoluar, nuk njohin përveçse vetveten dhe ekskluzivisht kërkesat e vetes, edhe përskaj asaj se Allahu i Madhëri¬shëm i ka përzier njerëzit në mes vete dhe këtë përzierje, duke pasur parasysh dallimin e gjendjes së tyre, e bëri spro¬vim të madh me të cilin e kalit besi-min dhe e shpërndan mirësinë: “… Ne bëmë njërin prej jush sprovë për tjetrin se a do të jeni të durueshëm. E Zoti yt është Ai që sheh çdo gjë.” (El-Furkan: 20)
Asnjë popull nuk mund të korrë sukses në këtë rrafsh, pa qenë lidhjet e forta në mes bijve të tij; kështu, nuk lë të varfër të vuajë nga dhembjet e skamjes dhe nuk lë pasanik i cili do t’i monopolizojë mirësitë e pasurisë.
Në Islam ekzistojnë parime precize për realizimin e këtyre objektivave fisnik, kurse prej tyre është adoptimi i shpirtit për të bërë mirë, ofrimi i ndihmës dhe veprat bami¬rëse. Me re¬zul¬ta¬tet e këtij adoptimi të shkëlqyeshëm nuk bëhen të lumtur ve¬tëm të dobtit, por siguria dhe qetësia e tyre kthehet edhe te vetë protagonistët e saj! Kështu i mbroj¬në ata nga dridhjet e mllefeve dhe pasojat e egoizmit të verbër. Allahu i Madhëri-shëm thotë: “Ja, ju jeni ata që ftoheni për të dhënë në rrugën e Allahut (për luftë kun¬dër armikut tuaj), e dikush prej jush bën koprraci, e kush bën koprraci, ai bën kundër vet-vetes, Allahu s’ka farë nevoje, e ju jeni të varfër (keni nevojë)…” (Muhammed: 38)
Varfëria është e metë e cila, kur gjendet te njeriu, e ngush¬ton dhe e rrëzon nën pozitën të cilën ua caktoi Allahu nje¬rëz¬ve; ajo, po ashtu, është rrezik ta privojë atë nga prestigji me të cilin Allahu e bëri njeriun superior ndaj krijesave të tjera. Është shumë rëndë për njeriun që të shohë një person me rroba të grisura, vrimat e së cilës gati sa nuk ia zbulojnë pjesët e turp¬shme, apo këmbëzbathur, të cilit sipërfaqja e tokës ia ka shkatërruar gishtat dhe shputat e këmbës, ose kur i uritur i lë¬shon sytë në ushqime të ndrysh¬me, e pastaj e kthen skamja të molisur.
Ata të cilët i shohin këto skena rrëqethëse e pastaj nuk preken në shpirt nga ato, ata nuk janë njerëz dhe nuk janë be¬simtarë. Në përgjithësi, në mes njerëzve, ka farefisni e cila duhet të respektohet dhe nuk duhet lejuar që atë ta shkëpusë skamja.
Prej besimit është që njeriu të ketë drojë nga Zoti për gjendjen e këtyre të ngratëve.
Një herë Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] pati rastin të shohë një prej skemave të këtilla dëshpëruese, gjë që e preku mjaft. Për këtë i tuboi muslimanët dhe u foli, ua për¬kuj¬toi obligimin e njeriut ndaj njeriut dhe frikën e tyre ndaj Allahut dhe Ditës së Fundit, dhe vazhdoi t’u flasë atyre, derisa tubuan mjete të nevojshme jetësore dhe rroba për mbulim.
Transmetohet prej Xheririt, i cili thotë: “Një mëngjes ishim te Pejgamberi i Allahut, kur erdhën te ai disa njerëz të zhveshur me rroba të grisura, të gjithë ishin të fisit Mudar. Posa i pa, fytyra e Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] u nd묬rrua dhe u pikëllua nga varfëria që pa tek ata. Njëherë hyri, pastaj doli dhe e urdhëroi Bilalin ta thërrasë ezanin, u ngrit dhe u fal, pastaj ligjëroi dhe tha: “O ju nje¬rëz! Kinie frikë Zotin tuaj që ju ka krijuar prej një veteje (njeriu) dhe nga ajo krijoi palën (shoqen) e saj, e prej atyre dyve u shtuan burra shumë e gra. Dhe kinie frikë Allahun që me emrin e Tij përbetoheni, rua¬je¬ni farefisin (akraba¬llë¬kun), se Allahu është mbikëqyrës mbi ju.
O ju që besuat, kinie parasysh frikën ndaj Allahut, dhe le të shikojë njeriu se çka ka bërë për nesër…”
Pastaj tha: “Le të japë lëmoshë njeriu nga dinarët që i po¬sedon, dirhemët (ari dhe argjendi), rrobat e veta, nga sasia e gru¬rit dhe hurmave që posedon”, derisa tha: “Po edhe një lë¬vore hurme.”
Arriti një prej ensarëve (medinasve) me një strajcë të cilën mezi që e bante në dorë, bile edhe s’mund ta mbante! Pastaj një nga një pasuan njerëzit e tjerë. Kështu, pashë një turmë të madhe me ushqim dhe rroba… e kur, e pashë fytyrën e të dër¬guarit të Allahut se si shkëlqente sikur ari, dhe tha: “Kush trason në Islam një traditë të mirë, ai do ta ketë shpërblimin e saj dhe shpërblimin e atyre që do ta pasoj¬në atë traditë pas tij, pa u munguar kurrgjë në shpërblimet e tyre. Po ashtu, kush trason në Islam një traditë të keqe, ai do ta meritojë mëkatin e saj dhe mëkatin e atyre të cilët do të punojnë sipas saj, pa qe¬në mangut në mëkatet e tyre asgjë.” /Transmeton Muslimi/  
Këto fjalë fenomenale, janë thirrje për të garuar në mirësi dhe për të nxituar në hapjen e projekteve të dobish¬me, si treni i mëshirës dhe ndihma dimërore, dhe të ngjash¬me; po ashtu, kë¬to fjalë janë vërejtje për ata të cilët i ngjallin doket e mbrap¬shta dhe me to i ndërlikojnë çështjet e bash¬kësisë, e kështu i lënë ata që do të vijnë pas, të pësojnë në ligësitë dhe vuajtjet e tyre.
Mirëpo, njeriu është i prirë kah dashuria ndaj pasurisë dhe orvat¬ja për posedimin e saj; ai ec për këtë qëllim në anë të ndryshme të botës; egoizmi në shpirtin e njeriut ka su¬gjes¬tione të forta; të menduarit më të madh është për vetveten, e më pak për të tjerët.
Sikur t’i jepeshin njeriut të gjitha pasuritë e tokës, dhe sikur ai t’i kishte poseduar depotë e mëshirës supreme, nuk do ta kishte lejuar veten të jap lëmoshë me bollëk, por nga natyra e tij e ngushtë atij do t’i paraqiteshin shumë shkaqe të cilat do të venin në duart e tij pranga. “Thuaj: Sikur të kishit depotë e begative të Zotit tim, nga frika se po shpen¬zohen, do të bëheni koprrac; njeriu është dorësh¬trë¬n¬guar.” (El-Isra: 100)
Islami këto ndjenja i konsideron prej tendencave të liga të cilat duhet të luftohen energjikisht, dhe intrigave të tyre t’u bëhet ballë me zgjuarsi dhe aktivitet. Ai sqaroi bu¬kur se të mi¬rat e të dy botërave mund t’i akumulojë ai i cili arrin t’i mpo¬shtë shtytjet e koprracisë në veten e vet dhe t’ia bëjë asaj shprehi fisnikërinë dhe dorëdhënien: “Andaj, sa të keni mun¬dë¬si ruanu prej dënimit të Allahut, dëgjoni, respektoni dhe jepni për të mirën tuaj, e kush i ruhet lakmisë së vetvetes, të tillët janë të shpëtuarit.” (Et-Tegabun: 16)
Pasuritë e mbuluara nëpër depo, në të cilat fshihet e drej¬ta e të varfërit dhe e të ngratit, janë e keqe e madhe për prona¬rin e tyre në këtë botë dhe në botën tjetër; pasuritë e tilla më së tepërmi u ngjajnë gjarprinjve të fshehur në vri¬mat e tyre; rrezik i përgatitur për të keqen e njerëzve. Bi¬le Islami tregoi se pasu-ritë e tilla njëmend shndërrohen në gjar¬prinj të cilët janë lëshu-ar të tërbuar me dhëmbët e tyre, duke e rrëmbyer pronarin e pasurisë që t’ia kafshojë dorën e tij të cilën ia ka mashtruar koprracia.
“… dhe çdo pronar i pasurisë i cili nuk ia nxjerr hakun e vet të duhur, kjo pasuri do t’i vijë Ditën e Gjykimit si gjarpër me dhëmbë duke e ndjekur me gojë të hapur; kur do të ikë prej tij, do të dëgjojë një duke e thirrur:”Merre pasurinë tënde të cilën e fshehe, unë nuk kam nevojë për të! Kur do ta shohë se ajo i është e patjetërsueshme, do ta fusë dorën në gojën e tij dhe do t’ia kafshojë sikur shtaza.” /Transmeton Buhariu/
Islami tenton ta vetëdijësojë njeriun në mënyrë të mirë dhe me bindje se dashuria e tij e flaktë ndaj pasurisë mund ta vë në pozita të palakmueshme, dhe ai, sikur të kishte menduar në esencën e asaj që posedon dhe përfundimin e tij me pasurinë e tillë, do ta konsideronte shpirtëgjerësinë më të mirë se egoiz¬min dhe dhënien më të mirë se kopr¬racia.
“Njeriu thotë:” Pasuria ime, pasuria ime!” por ai prej pa¬su¬risë së vet ka tri gjëra: Atë që e ka ngrënë dhe e ka mb¬aruar; atë që e ka veshur dhe është vjetëruar; apo atë që e ka dhënë dhe e ka përvetësuar. Ndërkaq, ajo që është jashtë këtyre, ka shkuar dhe ua lë njerëzve.” /Transmeton Muslimi/
Është habi që të pësojë njeriu në tubimin e asaj që ua lë të tjerëve; nëse nuk e shfrytëzon muslimani pasurinë e vet në atë që ia konsolidon jetesën dhe ia mbron kthimin e tij, atëherë në çka ta shfrytëzojë atë?
Këtë realitet e shpaloi Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] duke thënë: “Cili prej jush e do më tepër pasu¬rinë e trashëgimtarit të tij sesa pasurinë e vet personale?” Ata thanë: “Çdonjëri prej nesh pasurinë e vet e do më tepër.” (Pejgam¬be¬ri) Tha: “Pasuria e tij është ajo që e ka dhë¬në, ndërsa pasuria e trashëgimtarit të tij është ajo që e ka lënë pas!!” /Transme¬ton Buhariu/
Por krahas kësaj, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem], kur e proklamoi tubimin e zekatit, e ndjeu sensi¬bilitetin e ndjenjave të lakmisë te njerëzit dhe qe i butë në shërimin e tyre, e për këtë tha: “Do t’u vijnë juve kalorës që i urreni - ka për qëllim tubuesit e zekatit – për atë, kur do t’u vijnë, shfaqj-uni mikpritje dhe jepjauni atë që e kërkojnë; nëse janë të drejtë, kjo është për të mirën e tyre, e nëse nuk janë të drejtë, kjo do të jetë në dëm të tyre. Bëhuni të kënaqur, sepse komple-timi i zekatit tuaj është kënaqësia e tyre, dhe le të luten për të mi¬rën tuaj.” /Transmeton Ebu Davudi/
Suksesi i njeriut në eliminimin e pengesave të kopr¬ra¬cisë, të cilat i pengojnë ndjenjat e mirësisë tek ai, në kënd¬vështrimin islam është mirësi e përkryer, sepse dihet se shpre¬sa e njeriut në jetë rritet dhe raportet e tij me të for¬cohen kur ai ka trup të shëndoshë dhe aspirata për ardh¬mëri, kur është i matur në shpenzime dhe e shton kapitalin e vet me qëllim që të sigurojë një të nesërme më të begat¬shme për vete dhe për pasardhësit e tij. Kur do t’i posedojë gjithë këto motive dhe e shtrin dorën në pasurinë e vet, atëherë ndan me gjithë zemër dhe nuk frikohet se do t’i pakësohet e as se do t’i zhduket pasuria; ai kështu bën mirësi të madhe.
Erdhi një njeri te Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dhe i tha: “O Pejgamber i Allahut, cila lëmoshë ka shpër¬blim më të madh?” Tha: “Të ndash lëmoshë duke qenë i shëndoshë e lak-mues i pasurisë, duke u frikuar prej varfër¬i¬së e të shpresosh në pasuri; mos e le derisa të të vijë fundi, e të thuash: Filanit ia lë këtë, filanit këtë, e filanit i ka takuar kjo.” /Transmeton Buha-riu/
Lëmosha e gjerë, me sinqeritet dhe mëshirë, i lan mëkatet dhe i fshin gabimet. Allahu i Madhërishëm thotë: “Nëse lë¬mo¬shat i jepni haptazi, ajo është mirë, po nëse ato u jepni të varfërve fshehurazi, ajo është edhe më e mirë për ju dhe Ai ua largon (me punë të mira) të këqijat. Allahu është i njohur hollësisht për veprat tuaja.” (El-Bekare: 271)
“Nëse Allahut i huazoni diçka të mirë, Ai juve ua shu¬më¬fishon atë dhe ju falë; Allahu është shumë mirë¬njohës, i butë. Është i gjithdijshmi i të fshehtës e i të duk¬sh¬mes, është ngadhënjyesi, i urti.” (Et-Tegabun: 17-18)
Për atë, kur muslimani rrëshqet në ndonjë mëkat dhe vëren se ai mëkat e largoi atë nga Zoti, pastrimi që ia kthen atij kthjelltësinë, ia jep shkëlqimin dhe e mbështjell në rrobat e fal¬jes dhe kënaqësisë, është që ai të shikojë në pasurinë të cilën aq tepër e ka lakmi dhe prej saj t’u ndajë të varfërve dhe të ngratëve, si shërbim me të cilin do të afrohet te Mëshiruesi më i mëshirshëm.
Transmetohet nga Ebu Dherri, se Pejgamberi i Allahut ka thënë: “Një njeri i devotshëm prej Beni Israilëve i bëri ibadet (adhurim) Zotit në faltoren e tij gjashtëdhjetë vjet, dhe pati reshje, e toka u gjelbërua. Ky njeri i devotshëm e pa këtë prej faltores së tij, dhe tha: ‘Sikur të zbrisja në këtë vend e ta përkujtoja Allahun, e të më shtoheshin të mirat!!’ Zbriti, dhe me vete kishte një apo dy copë bukë. Dhe derisa ishte ai në atë vend, e takoi një grua dhe filloi t’i flasë asaj, e edhe ajo atij, derisa bëri marrëdhënie intime me të, dhe i ra të fikët. Zbriti pastaj në një përrua të lahet, kur papritmas arriti një lypës, të cilit i bëri me shenjë t’i marrë bukët, e pastaj vdiq. U mat adhurimi i tij gjashtëdhjetvjeçar me atë amoralitet, dhe amo¬ra¬li¬teti ia rëndoi punët e mira. Pastaj te punët e mira u vunë copat e bukës, me ç’rast rënduan punët e mira, dhe atij iu falën mëkatet.” /Transmeton Ibën Hibbani/
Prej shembujve më të shkëlqyer, që tregon ndikimin e alt¬ruizmit dhe bujarisë në falje dhe shpëtim, është inspirimi i Allahut drejtuar Pejgamberit të Tij, Jahjait [alejhis-selam], që ta mësojë popullin e tij: “… Dhe ju urdhëroj me lëmoshë. Shem¬bulli i kësaj është si shembulli i njeriut të cilin e kanë zënë peng armiqtë dhe ia kanë lidhur duart në qafë, pastaj e afruan që t’ia presin kokën, e ai thoshte: “A pranoni që unë ta shpa¬guaj veten prej jush?” Dhe filloi të japë sa mundte, derisa e pagoi veten.” /Transmeton Hakimi/
Lëmoshat që i japim, krahas llojshmërisë së tyre, si ze¬kat, dhuratë, furnizim e të ngjashme, kanë rol madhësh¬tor në jetën e kësaj bote dhe të botës tjetër; në bazë të saj dobësohet apo forcohet lidhja e muslimanit me fenë e vet dhe nuk do ta privoj-në njeriun, si p.sh. koprracia e tij, ndaj oblige¬me¬ve të veta dhe paragjykimet e tij për Zotin. Dhe nuk do të mund t’ia tejkalojë askush në fisnikërinë dhe bindjen e tij në mirësinë e Zotit.
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Ba¬mi¬rësitë të mbrojnë nga fatkeqësitë, lëmosha e fshehtë e shu¬an hidhërimin e Zotit, respektimi i farefisit ta shton jetën.” /Trans¬meton Taberaniu/
”Mbroni pasuritë tuaja me zekat, shëroni të sëmurit tuaj me lëmoshë, dhe pritni valët e sprovimit me lutje dhe devotshmëri.” /Transmeton Ebu Davudi/
Asgjë nuk është më e rëndë për shejtanin, më shkatë¬rruese për lajkat e tij dhe më zhdukëse për cytjet e tij se nxjerrja e lëmoshës. Për këtë ai në shpirtrat e njerëzve e hedh plogësh¬ti¬në, me qëllim që t’i ngadalësojë në dhënie dhe t’i lidhë me frenat zhdukës. “Djalli ju frikëson nga varfëria dhe ju urdhë¬ron për të këqija, e Allahu ju ga¬ran¬ton falje (mëka¬tesh) e begati; Allahu është Dhurues i madh, është i Dijshëm.” (El-Bekare: 268)
Në hadith përmendet: “Sa herë që ndan ndonjë njeri diçka prej sadakasë, i mposht nga ajo shtatëdhjetë djaj, të cilët bash¬kërisht, të gjithë, ndalojnë nga ajo.” /Transmeton Ahmedi/
Transmetohet prej Aishes [radijAllahu anha], se ata prenë një dele, e Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] pyeti: “Ç’ka mbetur prej saj?” Ajo tha: “Prej saj ka mbetur ve¬tëm shpatulla.” Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “E gjithë delja ka mbetur, pëveq shpatullës.” /Tran¬s¬meton Tirmi-dhiu/  
Këtë e konfirmon Fjala e Allahut të Madhërishëm: “Ajo që e keni pranë vetes është e përkohshme, e ajo që është tek Allahu është e përjetshme…“ (En-Nahl: 96)
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e trans¬me¬ton nga Zoti këtë hadith: “O bir i Ademit (njeri), zbraze depon tën¬de, se te Unë nuk ka djegie, fundosje, vjedhje; do të ta kom¬pensoj me atë që do të kesh më tepër nevojë.” /Trans¬meton Bejhekiu/
Njeriu ndonjëherë mund të preokupohet nga paragjy¬kimet se altruizmi e pakëson kapitalin dhe të afron kah varfëria, e po ashtu, se ia rrëmben njeriut begatinë e qetësisë në hijen e pasurisë së tij të madhe dhe mirësive të pranish¬me. Ky para¬gjykim është prej cytjeve të shejtanit në shpir¬trat e të dobtëve.
Por, e vërteta është se bujaria është mënyrë e bega¬ti¬mit dhe altruizmi është shkak i shtimit, dhe ai që i bën duart e veta korridor për begatitë e Zotit, ai do të mbetet i furnizuar me begati, i pajisur në jetën e tij me bollëk të përhershëm nga mëshira dhe bujaria e Allahut.
Në hadith përmendet: “Për tri gjëra betohem… Pasuria e njeriut asnjëherë nuk është pakësuar nga lëmosha; sa herë që njeriut i është bërë ndonjë padrejtësi, e ai ka duruar, Allahu e shton fuqinë e tij; dhe sa herë që e hap njeriu derën e lypjes, Allahu po aq ia hap derën e varfërisë.” /Transmeton Ibën Maxhe/
Le të kapet njeriu për litarin e zemërgjerësisë, le të nxi¬tojë në mbushjen e boshllëqeve që i has, le t’i shiko¬jë njerëzit e nevojshëm, që i drejtohen atij, siç i shi¬kon faktorët e tregtisë së suksesshme. Nëse sot ka dhënë pak, nesër apo pas¬ne¬sër do të kthehet me shumë…
Allahu i Madhërishëm dhënien e mirë e konsideroi huazim human dhe nuk ia kthen njeriut përkatës të ngjash¬me apo dy he¬rë të tillë, por shumë më tepër. Ai i stimuloi njerëzit të ja¬pin dhe u tregoi atyre se ajo që ua japin tjerëve është mjet i cili bën që Allahu t’i furnizojë njerëzit e tillë nga depot e Tij, të cilat nuk mbarojnë.
Në hadith të transmetuar nga Allahu i Madhërishëm për¬men¬det: “O robi Im, jep, që të të jap ty; dora e Zotit është plot, nuk e harxhon shpërndarja natën e ditën. Çka mendoni për atë që e ka shpërndarë prej kur i ka krijuar qiejt e tokën? Nuk u pakësua ajo që posedonte; Arshi i Tij ishte mbi ujë, e Ai në dorë e kishte peshojën me të cilën ulte dhe ngrente.” /Trans¬meton Buhariu/
Allahu i Madhërishëm thotë: “… e çkado që të jepni, Ai e kompenson atë dhe Ai është Dhuruesi më i madh.” (Sebe’: 39)
Ata të cilët shpërndajnë - kur janë në bollëk dhe tela¬she - janë në mbikëqyrjen e Allahut dhe në mbrojtjen e Tij, për ta luten melekët dhe shpresojnë t’u shtohet pasuria; ndërkaq për deponuesit pritet vetëm humbje, dhe a thua ata do të jetojnë përjetë me pasurinë, apo pasuria do të jetë e përjetshme me ta? Pasuria është huazim i cili te ne u transferua prej të tjerëve, atëherë pse gjithë kjo këmbëngulje në të dhe ky anim kah ajo?
Çdo interes i kësaj bote, me të cilin lidhen njerëzit, nuk ka dyshim se ia lënë trashëgimtarit të qiejve dhe tokës, dhe te Zoti i tyre do të kthehen këmbëzbathur, pa pasuri e pozitë, siç u krijuan herën e parë, dhe do të lidhen me pasu¬rinë e tyre Ditën e Gjykimit. Andaj, nuk është çudi që të hakmerret Zoti ndaj atyre të cilët i harrojnë këto të vërteta dhe lëshohen në tokë pa pasur asnjë brengë tjetër përveç tubimit të asaj që e dëmton dhe harresës së asaj që i sjell dobi. Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Nuk ka ditë në të cilën nuk zbresin dy me¬lekë, njëri thotë: ‘O Zot, kom¬pensoja atij i cili jep’, kurse tjetri thotë: ‘O Zot, shkatër¬roja atij që është koprrac.” /Trans-meton Muslimi/
Njeriu mund ta lakmojë pasurinë edhe për atë se dë¬shi¬ron t’i lërë fëmijët e vet të pasur, e cila do t’i mbrojë ata nga ndryshimet në shoqëri. Ky është qëllim i mirë, sepse muslimani është i obliguar t’i mbrojë pasardhësit e tij, të mos i lërë të varur dhe t’i shohë se nuk kanë nevojë për njerëzit. Islami, i cili të urdhëron ta luftosh varfërinë në shtëpinë e huaj, nuk pajto-het që ta sjellësh atë në shtëpinë tënde. Në hadith përmendet: “… dhe t’i lësh pasardhësit tuaj të pasur është më mirë, sesa t’i lësh të varur prej nje¬rëz¬ve.” /Transmeton Buhariu/
Mirëpo, mbikëqyrja e fëmijës dhe të siguruarit e ardh¬më¬ri¬së së tij nuk bën të jetë në llogari të fesë dhe moralit të tij, për shkak se është marri që njeriu ta sakrifikojë veten, njerëzinë e tij dhe kënaqësinë e Zotit, duke reduktuar fiti¬min e tij, për hir të asaj që t’ua lë pasardhësve.
Islami e ka sqaruar atë se fëmijët dhe pasuria e musli¬manit janë si begatitë e tjera të cilat i jepen atij që të sprovo¬het; nëse ndalet tek ato, dhe nuk i përfill obligimet e detyrua¬ra dhe sakrificat e kërkuara, këto begati do të jenë burim i vuajtjeve të tij, bile do të jenë armiku më brutal i tij. Është shpjegimi i ajetit: “O ju që besuat, vërtet, disa nga bashkëshortet tuaja dhe nga fëmijët tuaj janë armiq tuaj, andaj kini kujdes ndaj tyre, e nëse nuk merrni masa, nuk ua vini veshin dhe i falni, ta dini se edhe Allahu është mëkatfalës, mëshirues. S’ka dyshim se pasuria juaj dhe fëmijët tuaj janë vetëm sprovë, ndërsa ajo që është tek Allahu, është shpërblim i madh.” (Et-Tegabun: 14-15)
Po! Nëse nuk shkon njeriu në xhihad me qëllim që të qënd¬rojë afër gruas së vet, apo e ka pakësuar dhënien, me qëllim që të deponojë më shumë pasuri për fëmijët e tij, ai është gabimtar në falënderimin e dhuntive të cilat iu dhanë atij dhe me marrëzinë e vet e ka shndërruar atë dhunti në dënim për të.
Transmetohet nga Haule binti Hakim, e cila thotë: “Doli një ditë Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] duke e shtrë-nguar në gjoks një prej djemve të vajzës së tij, dhe thoshte: “Ju i shtini njerëzit të jenë koprracë, frikacakë e injorantë, e ju jeni prej bimëve aromatike të Allahut!” /Transmeton Tirmi-dhiu/
Ai i cili për shkak të fëmijëve të vet bëhet koprrac, frikacak e injorant, ka humbur, ndërkaq ai i cili i ka njohur obligimet ndaj Allahut dhe robërve të Tij para çdo gjëje, ka shpëtuar. Duke pasur parasysh atë se koprracia ndaj obligimeve dhe depo-nimi i pasurisë për fëmijët nuk e më¬nja¬non varfërinë, nuk e pakëson pasurinë dhe Ditën e Gjykimit nuk do të pranojë arsye-tim nga pronari i saj.
Transmetohet prej Abdull-llah Ibën Mes’udit, se Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Allahu i Lartësuar i ringjalli dy robër të Vet, të cilëve u kishte dhënë pasuri dhe fëmijë të shumtë. Pastaj i tha njërit prej tyre: “O filan bir i filanit.” Tha: ‘Urdhëro o Zot!’ I tha: ‘A nuk ta shtova pasu-rinë dhe fëmijët?’ Tha: “Gjithsesi, o Zot!” I tha: ‘Çka bëre me atë që ta dhashë?’ Tha: “Ia lashë fëmijës tim, nga frika se mos të mbetet i varur prej të tjerëve!!” I tha: “Ti sikur të dije, pak do të qeshje e shumë do të qaje. Ty, ajo që ia pate dronë, të gjeti.”
Pastaj do t’i thotë tjetrit: “O filan, bir i filanit”, e ai do të përgjigjet: “Urdhëro o Zot!” I tha: ‘A nuk ta shtova pasurinë dhe fëmijët?’ Tha: “Gjithsesi o Zot!” I tha: ‘Ç’bëre me atë që ta dhashë?’ Tha: “E shpenzova në adhurimin Tënd, dhe i lashë trashëgimtarit tim pas begatinë Tënde të bujshme!” I Tha: “Ti sikur ta kishe ditur, shumë do të qeshje e pak do të qaje. Atë për të cilën u lidhe, sot e gjete!” /Transmeton Taberaniu/
Islami porosit që njeriu njëherë ta nderojë vetveten, pastaj familjarët, pastaj farefisin, e pastaj edhe njerëzve tjerë.
Qëllimi me atë që ta nderojë njeriu vetveten është që t’i plotësojë nevojat me gjëra të lejuara dhe në këtë mënyrë ta pen¬gojë atë nga harami, ta mbrojë atë nga manifestimet e var¬fërisë, të cilat e dëmtojnë pozitën e njeriut në shoqëri dhe e ulin atë nën rangun e domosdoshëm për prestigjin e muslimanit; e gjithë kjo në suaza të maturisë, në të cilën nuk ka teprim dhe keqpërdorim. Muslimani duhet ta ketë atë pasuri e cila ia reali-zon këto objektiva legjitime; nëse nuk e ka këtë pasuri, ai është i varfër.
Transmetohet prej Ebu Seid El-Hudrijut, i cili thotë: “Hyri në xhami një njeri në gjendje të mjerueshme, ndërkaq Pejgam-beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] urdhëronte të ndahej lëmo-shë, dhe njerëzit iu përgjigjën urdhrit. Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] i dha atij dy palë rroba, pastaj tha: “Jipni lëmoshë!”, e njeriu i hodhi një palë rroba. Pejgam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “A e patë këtë njeri, i cili ishte në pamje të mjerueshme, dhe i dhashë dy palë rroba, e pastaj thashë: “Jipni lëmoshë”, e ai i hodhi një palë rroba!! Merri rrobat tua”, dhe e dëboi…” /Trans¬meton Ebu Davudi/
Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] dëshiron t’i eliminojë prej shoqërisë dukuritë e leckamanisë, skamjes dhe varfërisë, sepse disa njerëzve nuk u bëhet vonë të je¬tojnë të uritur e të zhveshur. Por njerëzit e tillë nuk duhet ta imponojnë këndvështrimin e tyre në jetë, mbi vetë mësi¬met fetare. Sepse Islami obligon që njeriu të ketë prej mirë¬sive të kësaj jete, atë që do t’ia ngrejë kokën dhe do t’ia mbrojë fytyrën.
Transmetohet prej Xhabirit i cili thotë: “Erdhi një njeri me ar në sasi të vesë dhe tha: “ Pejgamber i Allahut, këtë e kam nga natyra, merre këtë, se është lëmoshë, nuk kam gjë tjetër veç saj!” Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e refuzoi. Ai përsëri i erdhi kah ana e djathtë, dhe ia tha të njëjtat fjalë. Pejgamberi përsëri e largoi. Ai i erdhi nga ana e majtë dhe ia përsëriti të njëjtën, kurse Pejgamberi prapë e refuzoi. Pastaj i erdhi prej pas shpine, dhe ia tha po të njëjtat fjalë. Atëherë Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] e mori dhe e gjuajti me të e sikur ta kishte goditur, do ta lëndonte,pastaj tha: “Ndo-njëri prej jush vjen me tërë atë që e posedon, dhe thotë: ‘Kjo është lëmoshë’, e pastaj ulet e lyp prej njerëzve. Lëmosha më e mirë është ajo që jepet nga pasuria…” /Transmeton Ebu Davudi/
I zoti i shtëpisë duhet t’i dijë nevojat e arsyeshme të fami-ljes dhe fëmijëve të vet dhe me zemergjerësi të japë në plotë-simin e tyre, sepse nuk është prej fesë që njeriu ta lërë bashkë-shorten, djemtë apo bijat e veta, në gjendje depresive, të nevojave dhe ngushtësisë, e pastaj ta shpenzojë pasurinë në ndonjë vend tjetër, po kushedi sa të jetë me rëndësi një gjë e tillë. Lidhjet familjare janë më meritore për vëmendje dhe për-forcim sesa lidhjet e tjera.
Pejgamberi i Allahut thotë: “Një dinar të cilin e shpe¬zon në rrugë të Allahut, një dinar të cilin e shpenzon për robin dhe një dinar të cilin e jep lëmoshë për familjen tënde, prej këtyre, shpërblim më të madh ka ai që e shpenzove për fa¬miljen tënde.” /Transmeton Muslimi/
Këtë e përmendëm më parë në kreun “Sinqeriteti”, me fja¬lën e Pejgamberit [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem]: “Kur musli¬mani shpenzon diçka për familjen e vet dhe llogarit në të, ajo i merret për lëmoshë.” /Transmeton Buhariu/
Islami, me këtë udhëzim preciz, dëshiron t’i rendisë shpen¬zimet legjitime në mënyrë të vlefshme frytdhënëse. Për atë, familja është shtylla e madhe e shoqërisë dhe qeliza e gjallë e cila e formon trungun e saj madhështor. Nisur nga kjo, drejtimi i përkujdesjes nga ajo, në rend të parë, është më e dobishme për tërë umetin, sesa privimi i saj dhe largimi i të drejtave të saj nga ajo. Po ashtu, në këtë udhëzim qor¬tohet një grup njerë-zish, të cilët anojnë kah harxhimi i tepërt jashtë shtëpive të tyre dhe në mes shokëve apo njerëz¬ve që edhe nuk i njohin, e kur kthehen në familjet e veta bëhen shembuj të këqinj të skamjes dhe arrogancës…!
Të afërmit e muslimanit janë njerëzit të cilët më së te¬përmi meritojnë ta shfrytëzojnë pasurinë e tij të tepërt; e drejtë e tyre është që atyre t’u drejtohet çdo kontribut i cili del nga dora e tij bujare. Kjo është e kapshme për trurin e shën¬doshë, sepse, nëse njeriu ka afër vetes një njeri të nevoj¬shëm, nuk ka kuptim që t’i lë ato mirësi dhe të njëjtat t’ia bëjë ndo-njërit që është më larg; bile, kjo mund të mbjellë edhe mllef në zemrat e të privuarve dhe tu japë të kuptojnë se mos¬për¬fillja e tyre është e qëllimt, që të maltretohen e nënçmohen. Nëse ky veprim është për të irrituar të afërmit, atëherë lëmosha e tij refuzohet dhe shndërrohet në mjerim.
Në hadith përmendet: “…O populli i Muhammedit! Pasha Atë i Cili më dërgoi mua me të vërtetën, Allahu nuk do ta pranojë lëmoshën e atij i cili ka të afërm që kanë nevojë për ndihmën e tij, e ai ua jep tjerëve. Pasha Atë në dorë të të Cilit gjendet shpirti im, Allahu nuk do ta shikojë atë në Ditën e Gjykimit.” /Transmeton Taberaniu/
Transmetohet prej Zejnebit të fisit Thekif, gruas së Abdull-llah Ibën Mes’udit, e cila thotë: Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] ka thënë: “Jepni sadaka oj gra, po bile edhe prej stolisë suaj.” Zejnebi thotë: “U ktheva tek Abdull-llah Ibën Mes’udi, dhe i thashë: “Ti je njeri i dobët materialisht, kurse Pejgamberi na ka urdhëruar të japim lëmoshë, andaj, shko e pyete, nëse është e lejuar, do ta jap ty, e nëse jo, do t’ua jap të tjerëve…” Abdull-llahu i tha: “Jo, por shko tek ai ti vetë!” Zejnebi thotë: Shkova tek ai, kur një grua prej ensarëve e kishte të njëjtën brengë sikur unë. Pej¬ga¬m¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] kishte devotshmëri të madhe, andaj te ne doli Bilali, dhe unë i thashë atij: “Shko te Pejgamberi e i thuaj se nja dy gra janë te dera, dhe e pyesin se a u pranohet lëmosha atyre nëse ua ndajnë burrave të tyre dhe jetimëve që i kanë në mbikëqyrje. Por, mos i trego se kush jemi ne.” Zejnebi thotë: Bilali hyri te Pejgamberi i Allahut dhe e pyeti, e Pejga-mberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Kush janë ato të dyja?” Ai tha: “Një grua prej ensarëve dhe Zejnebi.” Atëherë Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] tha: “Cila Zejneb?” Bilali iu përgjigj: “Gruaja e Abdull-llah Ibën Mes’udit.” Atëherë Pej¬gam¬beri [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] iu përgjigj: “Atyre u takon shpërblimi i farefisnisë dhe i lëmoshës.” /Transmeton Buhariu/
Po ashtu, Pejgamberi [sal-lAllahu alejhi ve sel-lem] thotë: “Lëmosha që i jepet një të ngrati, është vetëm lëmoshë, ndërkaq ajo që i jepet një të afërmi, është e dyfishtë: lëmoshë dhe respekt farefisnor.” /Transmeton Tirmidhiu/