hixhret - Pendimit të sinqertë


	hixhret - Pendimit të sinqertë

DREJTIMI I SHPIRTIT
NË RREGULLAT E PENDIMIT TË SINQERTË

Autor:
SELIM IBËN IJD EL HILALI
Titulli i librit në origjinal:
Hadi er Ruh ila Ehkami et Teubeti en Nesuh”

Përktheu: Ebu Enes Bledar HOXHA

Radhiti në kompjuter & ballina:
Ebu Enes Bledar HOXHA

Përmbajtja
Fjala e përkthyesit
Parathënie
Kap. i parë: Pendimi i sinqertë
Kap. i dytë: Domosdoshmëria e të penduarit
Kap. i tretë: Pendimi është obligim i menjëhershëm
Kap. i katërt: Vonimi i pendimit është gjynah
Kap. i pestë: Gjynahet prej të cilave duhet penduar
Kap. i gjashtë: Pendimi i bidatçiut
Kap. i shtatë: Rregullat e pendimit të mosbesimtarit
Kap. i tetë: Gjendja e njeriut pas pendimit
Kap. i nëntë: A pranohet pendimi prej një gjynahu, nëse vazhdon në një gjynah tjetër?
Kap. i dhjetë: A prishet pendimi nëse përsëritet i njëjti gjynah?
Kap. i njëmbëdhjetë: Pendimi i atij i cili nuk ka mundësi ta kthejë atë hak që ka shkelur
Kap. i dymbëdhjetë: Të drejtat e njerëzve
Kap. i trembëdhjetë: Pendimi i atij që shpif për të ndershmen dhe i atij që gënjen
Kap. i katërmbëdhjetë: Pendimi i vjedhësit, të cilit i është prerë dora në dënim
Kap. i pesëmbëdhjetë: Pendimi i vrasësit me paramendim
Kap. i gjashtëmbëdhjetë: Prej bidateve që bëhen në pendim

Fjala e përkthyesit
Falënderimet i takojnë vetëm Allahut. Vetëm Atë falënderojmë, Atij i kërkojmë ndihmë dhe falje të gjynaheve tona. I kërkojmë mbrojtje Allahut prej të keqes së vetëve (shpirtrave) dhe punëve tona! Atë të cilin e udhëzon Allahu, nuk ka kush e humb dhe atë të cilin humb Allahu, nuk ka kush e udhëzon. Dëshmoj se nuk ka të adhuruar tjetër me të drejtë përveç Allahut dhe dëshmoj se Muhamedi është rob dhe i Dërguari i Tij.
I Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) thotë:
"Të gjithë bijtë e Ademit janë gabimtarë, por gabimtarët më të mirë janë ata që kthehen tek Allahu me pendim!"
Prej këtu kuptojmë rëndësinë e pendimit dhe të rregullave të tij për besimtarin që kërkon Kënaqësinë e Krijuesit të Tij dhe adhurimin sa më të plotë vetëm të Atij. Të gjithë ne biem në gjynahe, me apo pa dashje dhe askush nuk mund të shpëtojë prej tyre; kush më pak e kush më shumë. Por cila është zgjidhja? A mundet që ta rikthejmë pastërtinë prej gjynahut dhe fshirjen e tij sikur të mos kishte dalë prej nesh?
A mundet që besimtari të shpëtojë prej gjynaheve të tij dhe të mos dënohet për to në Botën Tjetër?
Ç'është pendimi dhe ç'vend zë ai në adhurim dhe në jetën e besimtarit?
Me pyetje të tilla të shumta ballafaqohet besimtari çdo ditë të jetës së tij, por cila është përgjigjja për to dhe cila është rruga që ai duhet të ndjekë në zgjidhjen e tyre?
Të gjitha këto e të ngjashme me to janë përmbledhur në këtë libër që keni në duar nga autori i tij, Allahu ia shpërbleftë me të mira!
Ndërsa unë e kam paraqitur librin disi të shkurtuar dhe të përmbledhur, duke parë më të nevojshmen për t'u paraqitur dhe për të ndihmuar vëllezërit e mi musliman në këtë temë, sepse autori, në të vërtetë e ka zgjatur shumë librin e tij dhe ka folur në të shumë hollësisht, për të cilat unë kam treguar vetëm rezultatin dhe argumentin e tij. Por kjo gjë jo në të gjithë librin, por në disa vende për të cilat e kam parë të arsyeshme shkurtimin.
Lus Allahun që të më bëjë dobi me këtë libër, mua dhe vëllezërve të mi muslimanë që do ta lexojnë atë, që do ta mësojnë, do ta praktikojnë dhe do të kontribuojnë në përhapjen e tij! Ai është Dëgjuesi dhe Ai që i përgjigjet lutjeve!
Përkthyesi

Parathënie
Falënderimet i takojnë vetëm Allahut. Vetëm Atë falënderojmë, Atij i kërkojmë ndihmë dhe falje të gjynaheve tona. I kërkojmë mbrojtje Allahut prej të keqes së vetëve (shpirtrave) dhe punëve tona! Atë të cilin e udhëzon Allahu, nuk ka kush e humb dhe atë të cilin humb Allahu, nuk ka kush e udhëzon. Dëshmoj se nuk ka të adhuruar tjetër me të drejtë përveç Allahut dhe dëshmoj se Muhamedi është rob dhe i Dërguari i Tij.
Kush zbret në strehën e pendimit dhe qëndron në të, ai ka zbritur në të gjitha strehët e Islamit, sepse pendimi i plotë i përfshin ato të gjitha dhe radhitet në to.
Shumë njerëz e kanë komentuar fjalën Teube/pendim me fjalën e tyre:
"Teubeja/pendimi është vendimi për të mos e përsëritur më gjynahun, largimi prej tij në çast dhe keqardhja për atë që ka kaluar. E nëse ai gjynah ka lidhje me të drejtat e ndokujt prej njerëzve, atëherë duhet edhe një kusht i katërt i cili është kthimi i asaj të drejte te i zoti i saj."
Por të gjitha këto, janë vetëm një pjesë e përkufizimit të Teubes/pendimit, madje kushte prej kushteve të tij. Kjo, për shkak se Teubeja në fjalën e Allahut dhe të të Dërguarit të Tij (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të), përveç këtyre, përmban edhe vendimin për kryerjen e të urdhëruarave dhe kapjen pas tyre.
Kështu që, nuk mund të jesh i penduar vetëm me largimin prej gjynahut, vendimin për mos t'iu kthyer më dhe pendesës, derisa të gjendet tek ti vendosmëria e prerë për kryerjen e të urdhëruarave dhe plotësimin e tyre.
E vërteta e pendimit është se ai i përfshin të dy këto elementë, por nëse ai paraqitet i bashkangjitur me kryerjen e të urdhëruarave, atëherë përkufizimi i tyre është i saktë. E nëse përmendet vetëm pendimi, pa kryerjen e të urdhëruarave, atëherë ai i përmban të dy elementët.
Në të vërtetë, pendimi është vetë feja Islame dhe e gjithë feja hyn në realitetin e pendimit.
Për këtë arsye, penduesi meriton që të jetë i dashuri i Allahut të Lartësuar:
"Vërtet Allahu i do shumë ata të cilët i kthehen Atij me pendim, dhe Ai i do ata të cilët pastrojnë vetveten (duke u larë e duke i pastruar pjesët e trupit dhe gjithë trupin për të qenë të pastruar për kryerjen e faljes etj.)" [el Bekare: 222].
Allahu e do kryerjen e të urdhëruarave dhe largimin prej të ndaluarave. Kështu që, pendimi është të kthyerit prej asaj që urren Allahu, qoftë ajo punë e jashtme apo e brendshme (e zemrës), për t'u drejtuar në atë që do Allahu, qoftë ajo punë e jashtme apo e brendshme.
Ndaj, në realitetin e teubes përfshihet Islami (dorëzimi tek Allahu), Imani (besimi) dhe Ihsani (bamirësia), duke i përshkuar kështu të gjitha strehët apo gradët e Islamit.
Për këtë shkak, pendimi është qëllimi i besimtarit, fillimi dhe mbarimi i të gjithë çështjes. Ai është qëllimi për të cilin është krijuar gjithësia.
Ndërsa urdhrat e Allahut dhe Njësimi i Tij janë një pjesë e pendimit, madje, pjesa më e madhe e tij mbi të cilën ai është ndërtuar.
Sikur pendimi të mos ishte emër përmbledhës i të gjitha normave Islame, realitetit të besimit dhe gradëve të bamirësisë, atëherë Krijuesi i Lartësuar nuk do të gëzohej aq shumë me pendimin e robit të Tij.
Por shumica e njerëzve nuk e dinë rëndësinë e pendimit dhe as realitetin e tij. Si rrjedhojë, të mësuarit e tij, puna me të dhe të mveshurit me cilësinë e pendimit është lënë mënjanë.
Për këtë arsye, iu luta Allahut të më lehtësojë mbledhjen e disa pjesëve që kanë lidhje me rregullat e pendimit, për të cilat nevoja është shumë e madhe dhe të cilat robi pendues i Allahut nuk duhet t'i injorojë, pastaj i titullova:"Drejtimi i shpirtit në rregullat e pendimit të sinqertë"
Lus Allahun e Lartësuar që ta dërgojë këtë plaçkë te tregtarët e saj dhe tek ata të cilët ia dinë vlerën.
E nëse gjatë rrugës së saj bie në dorën e ndokujt që nuk e njeh atë, atëherë "ndodh që mbartësi i një njohurie të mos jetë i urtë (të mos e kuptojë atë)" dhe "ndodh që mbartësi i një njohurie ta transportojë atë tek ai që është më i dijshëm se ai (kupton më shumë)".
Nëse ia qëlloj të vërtetës dhe kam sukses në të, ajo është mirësi dhe begati prej Allahut, e nëse gaboj dhe e lë mangët diçka, ajo është prej meje dhe prej djallit të mallkuar.
I lutem Allahut të më falë gabimin tim që e kam bërë duke luajtur apo me seriozitet, gabimisht apo me qëllim, dhe të gjitha këto ekzistojnë tek unë.
Allahu e mëshiroftë atë vëlla, i cili është xheloz për fenë e tij dhe këshillues i besueshëm, që nëse gjen diçka për të cilën duhet të më këshillojë, unë e pres këshillën e tij deri sa të jem në këtë jetë. Dhe, për te Allahu është qëllimi i rrugës sonë.
E shkroi këtë duke falënderuar Zotin e tij dhe duke dërguar salavat mbi të Dërguarin e Allahut:
Ebu Usame Selim bin Ijd el Hilali,
E Hënë, nëntë Dhul kaade, 1411h.
Amman/Jordani.

Kapitulli i parë
Pendimi i sinqertë
Vëllezër të dashur! Allahu ju drejtoftë në të vërtetën! Dijeni se fjala en nasuh/i sinqertë, i pastër, është në formën sipërore, duke pasur qëllim përzmadhimin e madhërimin, siç mund të themi: shekkur/falënderues i madh, apo sabbur/durimtar i madh.
Rrënja e fjalës nesaha, ka kuptimin: pastrimi dhe çlirimi i diçkaje prej mashtrimit dhe mbeturinave të ndryshme të padëshiruara. Me rrënjën kryesore të kësaj fjale lidhet gjithashtu fjala khalesa/i sinqertë, i pastër.
Kështu, sinqeriteti në pendim, adhurim e konsultim, do të thotë: pastrimi dhe çlirimi i tij prej çdo lloj mashtrimi, mangësie apo kundravajtje, si dhe prezantimi i tij në formën më të plotë.
Ndërsa shprehjet e selefëve - brezave të parë të Islamit - në lidhje me kuptimin e pendimit të sinqertë, janë të shumta e të ndryshme, saqë kanë arritur në mbi njëzet fjalë (kuptime), por të gjitha ato kthehen në një pikë të vetme e cila përfshin tre gjëra kryesore:
E para: Përfshirja e të gjitha gjynaheve, në atë mënyrë që të mos lësh asnjë gjynah pa përfshirë në pendim dhe asnjë gabim pa futur në të. Të pendohesh për të gjitha gjynahet dhe gabimet, pa përjashtuar asnjë prej tyre.
E dyta: Prezantimi i vendosmërisë dhe besnikërisë në pendim me të gjithë qenien tënde, në atë mënyrë që të mos ngelë tek ti asnjë lloj lëkundjeje, mosvendosmërie apo vonim, por të bashkosh të gjithë vullnetin dhe vendosmërinë për ta kryer atë sa më parë.
E treta: Pastrimi i pendimit prej gjërave të padëshiruara dhe atyre që e prishin sinqeritetin në të. Të pendohesh vetëm për hir të Allahut, duke pasur frikë prej Tij e dënimit të Tij, si dhe duke shpresuar shpërblimin e Tij. Jo si ai që pendohet për të ruajtur pozitën e tij apo nderin, pushtetin apo gjendjen shoqërore. As si ai që kërkon ta lavdërojnë njerëzit apo që i ruhet sharjeve të tyre. Ose si ai që i ruhet ngritjes së mendjelehtëve mbi të apo kërkon kryerjen e ndonjë nevoje të tij prej gjërave të kësaj bote. Dhe as si ai që pendohet për shkak të dështimit apo pamundësisë së tij, e të tjera si këto prej gjërave të cilat prishin saktësinë dhe sinqeritetin e pendimit tek Allahu i Lartësuar.
E para lidhet me ato gjëra prej të cilave duhet të pendohesh, e dyta me vetë penduesin dhe gjendjen e tij dhe e treta lidhet me Atë tek i Cili pendohesh.
Kështu që, sinqeriteti i pendimit është besnikëria në të, kërkimi i Fytyrës së Allahut dhe përfshirja e të gjitha gjynaheve në pendim.
Për këtë shkak, pendimi është gjëja më e vështirë të cilën e kanë mjekuar sadikunët/besnikët dhe ky ka qenë pendimi më i plotë.
Disa injorantë pretendojnë se nasuh/i pastër, i sinqertë, është emri i një burri i cili ka qenë në kohën e të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!), dhe se i Dërguari i urdhëroi shokët e tij që të pendohen si pendimi i tij. Por dijetari i Islamit Ibën Tejmije (Allahu e mëshiroftë!) e ka hedhur poshtë këtë injorancë, në librin e tij "Dekaik et Tefsir"/Imtësitë e Komentimit të Kuranit, vëll.5, faqe 12. Fjalën e tij do t'a përmendim të plotë në kapitullin: “Disa bidate/risi në pendim”, në dashtë Allahu i Lartësuar.

Kapitulli i dytë
Domodsoshmëria e të penduarit
O ti rob i penduar!
Dije se pendimi i pastër është detyrë e domosdoshme mbi çdo musliman. Argument për këtë kemi në Kuran, në Sunet, në unanimin e dijetarëve dhe në logjikën e shëndoshë.
Në Kuran:
Pranuesi më i madh i pendimit, Mëshirëploti thotë:
"Dhe që të gjithë ju pendohuni tek Allahu që t'ju falë të gjithëve, o besimtarë, që të mund të jeni të fituar." [en Nur: 31].
Falësi më i Madh, Mëshirëploti thotë:
"O ju që keni besuar! Kthejuni Allahut me pendim të çiltër e të vërtetë…" [et Tahrim: 8].
Fjala "kthejuni Allahut me pendim" është urdhër dhe urdhri përmban obligimin, domosdoshmërinë e kryerjes së asaj me të cilën urdhërohesh.
Këto vargje të ndershme e të qarta Kuranore përputhen me hadithet e vërteta:
Transmetohet nga Ebi Burde se ka thënë: Kam dëgjuar el Egar, i cili ishte prej shokëve të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!), t'i thoshte Ibën Umerit (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!): I Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) ka thënë:
"O ju njerëz! Pendohuni tek Allahu! Unë i drejtohem Atij me pendim njëqind herë në ditë."[1]
Për këtë shkak, populli musliman është bashkuar unanimisht në të qenët e pendimit obligim dhe detyrë e domosdoshme.
el Kurtubi (Allahu e mëshiroftë!), në tefsirin e tij "el Xhamiu li Ahkami el Kuran", vëll.5/ f.90 thotë:
"Është bashkuar i gjithë populli musliman unanimisht, se pendimi është Fard/detyrë e domosdoshme mbi besimtarët."
Thotë gjithashtu, në vëll.18/f.197:
"Ai është detyrë mbi çdo musliman në të gjitha gjendjet dhe në çdo kohë."
Dhe thotë, në vëll.12/238:
"Nuk ka kundërshtim në mesin e popullit musliman, se pendimi është obligim dhe detyrë e domosdoshme mbi çdo musliman."
Ibën Kudame el Makdesi, në librin "Muhtesar Minhaxh el Kasidin", faqe 322, thotë:
"Është formuar Ixhmau/njëzëshmëria e të gjithë dijetarëve të Islamit në të qenët e pendimit obligim dhe detyrë e domosdoshme."
Dijetari i Islamit Ibën Tejmije (Allahu e mëshiroftë!), në librin "Mexhmuu el Fetava", vëll.10/f.310, thotë:
"Duhet patjetër për çdo njeri që të pendohet, sepse pendimi ka qenë obligim mbi të gjithë ata që kanë kaluar dhe do të jetë i tillë mbi ata që do të vijnë."
Ndërsa nga ana logjike mund të themi:
Nuk ka njeri që të mos bëjë gjynahe. Askush nuk mund të shpëtojë nga kjo e metë e mangësi, por ajo që ndryshon dhe lëviz nga njëri person tek tjetri është sasia e tyre; kush më shumë e kush më pak. Ndërsa baza e gjynahut ekziston tek të gjithë dhe çdokush është i detyruar që të pendohet me pendim të pastër e të çiltër.
Këtë realitet, i cili nuk mund të mohohet, e vë në dukje i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!), me fjalën e tij:
"Të gjithë bijtë e Ademit janë gabimtarë, por gabimtarët më të mirë janë ata që kthehen tek Allahu me pendim!"[2]
Kjo për shkak se pakujdesia dhe mangësia janë prej natyrës së njeriut.
I dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) thotë:
"Sikur njerëzit të mos bënin gjynahe, atëherë Allahu do të krijonte krijesa të tjera që bënin gjynahe dhe që më pas t'ua falte atyre, sepse Ai është Falësi më i Madh, Mëshirëploti."[3]
Gjithashtu, dihet se gjynahet janë devijim nga rruga e drejtë dhe jo në avantazh të njerëzimit. Ato cenojnë jetën e njerëzve, e çrregullojnë atë dhe e vënë në rrezik. Kështu që, nuk ka ndonjë me logjikë, që të kënaqet me këtë përfundim dhe mos të përpiqet për ndryshimin e tij. Prej këtu, pendimi është detyrë e domosdoshme edhe nga ana e mendjes dhe logjikës së shëndoshë.

[1] E ka nxjerrë Muslimi:17/24 – Sherhu i en Neveviut.

[2] E ka nxjerrë Tirmidhiu (2499), Ibn Maxhe (4451), Ahmedi (3/198), etj. Autori thotë:"Senedi/zinxhiri i transmetuesve të këtij hadithi është i mirë/Hasen.

[3] E ka nxjerrë el Hakim (4/246) dhe Ebu Naim në Librin “Hiljatu el Eulija”. Autori thotë:"Senedi i tij është i saktë/Sahih.

Me këtë themi se Lajmi i saktë (tekstet Kuranore dhe Hadithet e sakta) përputhet me logjikën e saktë, ashtu që robi (njeriu) t'i përgjigjet thirrjes së Krijuesit të tij, para se të kafshojë gishtat e tij me rënkim e pendim, atëherë kur nuk është më koha e pendimit, dhe para se të akuzojë mendjen e tij dhe të pohojë se ka qenë injorant.
Allahu i Lartësuar thotë:
"Dhe ndiqni më të mirën që ju është zbritur nga Zoti juaj (Kurani dhe gjithë ç'përmban ai nga mësimet dhe ndalimet e Islamit), para se t'ju vijë ndëshkimi papritmas duke mos e ndjerë aspak! Që të mos thotë dikush:'Medet për mua! Ah që qeshë i pabindur ndaj Allahut (nuk bëra çfarë urdhëroi Allahu të bëj) dhe nuk qeshë veçse prej atyre që e përqeshën të vërtetën!'. Apo mos të thotë:'Veç sikur të më kishte udhëzuar Allahu, pa do të kisha qenë me të vërtetë prej Muttekinëve (të përkushtuarve në besimin e pastër Islam).' Apo të mos thotë kur të shohë ndëshkimin:'Veç sikur të më jepej edhe njëherë rasti (të kthehesha në dunja), pa do të kisha qenë me të vërtetë prej Muhsininëve (mirëpunuesëve në rrugë të Allahut).' (Do t'u thuhet): 'Po! Por në të vërtetë ty të erdhën ajetet e Mia (provat, shenjat, shpalljet) dhe ti i mohove ato, u bëre tepër kryeneç dhe ishe nga mosbesimtarët'! Dhe Ditën e Kiametit do t'i shohësh ata që shpifën kundër Allahut (duke thënë që Ai ka bir apo shokë) - fytyrat e tyre do të jenë të nxira. A nuk është në Xhehenem një vendbanim për mendjemëdhenjtë mospërfillës?!" [ez Zumer: 55-60].
Allahu i Lartësuar thotë:
"Dhe do të thonë:'Ah! Sikur të kishim dëgjuar ose të kishim menduar, nuk do të kishim qenë mes banorëve të Zjarrit flakërues! Pastaj ata do të dëshmojnë mëkatin e tyre. Kështu pra, larg prej banorëve të Zjarrit flakërues!" [el Mulk: 10-11].
kthehu lart

Kapitulli i tretë
Pendimi është obligim i menjëhershëm
O ti njeri i sprovuar dhe që dëshiron të kthehesh tek Allahu me pendim! Dije se pendimi është obligim që duhet kryer menjëherë pas gjynahut dhe pa vonuar, duke u bazuar për këtë në Kuran, Sunet dhe në logjikën e shëndoshë.
Shumë prej njerëzve mund të mendojnë se pendimi është detyrë që pret dhe e ka afatin të gjatë, saqë kujtojnë se afati i tij është e gjithë jeta para se të vdesësh. Duke rënë kështu në shtyrjen e afatit dhe lënien e të penduarit për një kohë të gjatë, dy elemente të cilat janë shtyllat e këmbënguljes negative në gjynahe, sipas Kuranit, Sunetit dhe logjikës së shëndoshë.
Në Kuran:
Vumë re më sipër se si Allahu i fajëson ata që vazhdojnë në mëkatet e tyre me vetëdije dhe lavdëron ata që shpejtojnë në pendim dhe në kthimin tek Allahu.
Allahu i Lartësuar thotë:
"Dhe ata të cilët kur kanë bërë Fahishe (shkelje të kurorës apo marrëdhënie të tjera imorale të paligjshme), apo që e kanë njollosur veten e tyre me gjynah, e kujtojnë Allahun dhe kërkojnë falje për gjynahet e tyre, dhe kush mund të falë gjynahet përveç Allahut? Dhe nuk vazhdojnë në gabimin që kanë bërë, kur e dinë atë." [Al Imran: 135].
Ndërsa në Sunet; i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) ka thënë:
"Mëshironi (të tjerët) që të mëshiroheni (nga Allahu) dhe falni (të tjerët) që t'iu falen juve gjynahet. Mjerë për fjalën nënshtruese (që kërkon të nënshtrojë të tjerët) dhe mjerë për ata që vazhdojnë në gjynahet e tyre me vetëdije."[4]
Ndërsa nga ana logjike; ai që e shtyn afatin thotë:
"Do të pendohem nesër…",
Kjo është fjalë e kotë, si do të pendohet nesër kur ai nuk e posedon të nesërmen?!
Allahu i Lartësuar thotë:
"Askush nuk e di se ç'do të fitojë e ç'do t'i ndodhë nesër…" [Lukman: 34].

[4] E ka nxjerrë Buhariu, në librin “el Edeb el Mufrad” faqe 370, Ahmedi (2/165, 219), Abd ibën Hamid në “el Muntehab Minel Musned”, faqe 320, nga hadithi i Abdullah bin Amr.

Autori thotë:"Senedi i tij është shih/i saktë. El Mundhiri dhe el Iraki kanë thënë për të:"Sened Xhejid/i mirë." Të njëjtën gjë ka thënë edhe el Albani në “es Silsiletu es Sahiha” nr.482.

Njeriu gjithashtu shpreson që të vjetrohet në moshë e pastaj të pendohet. Por e gjitha kjo është fryrja e djallit. Si e pretendon këtë kur ai nuk e di exhelin e tij (se sa do të jetojë e kur do të vdesë)?!
Allahu i Lartësuar thotë:
"Ai është i Cili iu ka krijuar juve nga dheu (Ademin a.s.), pastaj (ka krijuar pasardhësit e Ademit) nga Nutfah/lëngu i ngjizur i krijuar nga bashkimi i farës së vezës mashkullore me ato femërore, pastaj nga një copë gjaku e mpiksur, pastaj ju nxjerr jashtë si foshnjë, pastaj ju jep rritje që të mund të arrini moshën e fuqisë (rinisë) dhe më pas të jeni të moshuar - edhe pse disa prej jush vdesin më përpara - dhe që të arrini një afat të caktuar (vdekjen), me qëllim që mbase kuptoni (e fitoni mençuri)." [Gafir: 67].
Mëkatet janë helm shkatërrues të cilat ia humbin njeriut lumturinë e përjetshme. Ato janë shkak për largimin e robit nga Allahu i Lartësuar, kështu që largimi prej tyre është obligim i menjëhershëm.
Për këtë arsye, Ibnul Kajim (Allahu e mëshiroftë!) thotë:
"Pendimi menjëherë pas gjynahut është Fard/obligim i cili nuk lejohet të vonohet."
Ndërsa imam en Neveviu (Allahu e mëshiroftë!) thotë:
"Dijetarët kanë rënë dakord unanimisht, se pendimi për çdo vepër të keqe është vaxhib/obligim, që duhet kryer menjëherë dhe që nuk lejohet vonimi i tij, qoftë ajo vepër gjynah i madh apo i vogël."
Ndërsa Ebu Hamid el Gazali ka thënë:
"Sa për detyrshmërinë e tij në mënyrë të menjëhershme nuk ka dyshim, pasi që nuk e mëson se gjynahet janë shkatërruese vetëm se me anë të besimit, i cili është detyrë e menjëhershme dhe e përhershme, dhe është ai i cili e pengon besimtarin nga veprat e këqija."

Kapitulli i katërt
Vonimi i pendimit është gjynah për të cilin duhet të pendohesh
Nëse e vonon pendimin, ke bërë gjynah. Kështu që, edhe nëse pendohesh për gjynahun që ke bërë më parë, të ka ngelur në qafë një pendim tjetër, i cili është pendimi për vonimin e pendimit.
Nuk mund të shpëtosh nga kjo gjë vetëm nëse bën një pendim të përgjithshëm për mëkatet që ti i di dhe për ato që nuk i di. Dhe sigurisht, ato që njeriu nuk i di janë më shumë se ato që i di dhe mosdija e tij nuk e ndalon atë nga dhënia llogari për to, në rast se ai ka pasur mundësi që të mësojë. Ai në këtë rast është mëkatar me lënien e të mësuarit dhe me lënien e të punuarit gjithashtu, duke u bërë kështu gjynahu edhe më i rëndë mbi të.
Ka ardhur në "Sahihun" e Ibën Hibanit, se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) ka thënë:
"Shirku/idhujtaria në këtë popull është më e fshehtë se zhurma e ecjes së milingonës."
- Ebu Bekri (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!) tha:
"E si mund të shpëtojmë prej tij, o i Dërguari i Allahut?!
- Tha: "Të thuash: 'O Zoti im! Më ruaj nga të shoqëruarit me vetëdije Ty shok, dhe kërkoj falje për atë që e bëj pa vetëdije."[5]

[5] Ky hadith ka ardhur nga Ebu Bekri dhe Ebu Musa el Esh’ari. Hadithi i Ebu Bekrit është Hasen/i mirë me të dyja rrugët me të cilat ka ardhur, ndërsa ai i Ebu Musës është Sahih me dëshmuesit e tij.

Kështu që, ky kërkim për falje bëhet për ato gjynahe që i di Allahu dhe nuk i di njeriu që i ka bërë vetë.
Në një hadith të saktë thuhet se i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) i bënte lutje Allahut gjatë namazit të tij, me këto fjalë:
"O Zoti im! Më fal mua gjynahet e mia, paditurinë time, mangësinë në punët e mia dhe çdo gjë që Ti e di më mirë se unë!"
O Zoti im! Më fal mua atë që e kam bërë me seriozitet dhe atë që e kam bërë duke luajtur, atë që e kam bërë gabimisht dhe atë që e kam bërë me vetëdije, sepse të gjitha këto janë tek unë!
O Zoti im! Më fal mua atë që ka kaluar dhe atë që kam përpara, atë që kam mbajtur fshehur dhe atë që kam shfaqur dhe çdo gjë që Ti e di më mirë se unë!
Ti je i Adhuruari im dhe nuk ka të adhuruar tjetër përveç Teje."[6]
Në një hadith tjetër thuhet:
"O Zoti im! Më fal mua të gjitha gjynahet e mia; të imtat e ato që bien në sy, ato që kam bërë gabimisht dhe ato që i kam bërë me vetëdije, ato që kam mbajtur fshehur dhe ato që kam shfaqur, ato që kanë kaluar dhe ato që kam përpara."[7]

[6] E ka nxjerrë Buhariu (11/196) dhe Muslimi (2719).

[7] E ka nxjerrë Muslimi (483).

Kapitulli i pestë
Cilat janë ato gjynahe për të cilat duhet penduar
Dije, vëlla i dashur, qofsh i lidhur gjithnjë me atë që do!
Se pendimi është lënia e gjynaheve dhe se nuk mund ta lësh një gjë vetëm pasi t'a njohësh atë. E nëse pendimi është obligim, atëherë do të jetë obligim çdo gjë pa të cilën nuk mund të arrish tek ai. Kështu që, njohja e atyre gjynaheve për të cilat duhet të pendohesh është obligim.
Për t'i mësuar ato hollësisht, do të duhej të sqaronim të gjitha ligjet e Sheriatit/legjislacionit Islam nga fillimi në fund, gjë e cila nuk është qëllimi ynë. Por ne do të vëmë në dukje gjërat përmbledhëse, lidhjet dhe pjesët e tyre.
Allahu është Udhëzuesi në të vërtetën dhe Ai që të jep sukses për t'a qëlluar atë, me Mëshirën e Tij.
Së pari:
Pendimi për moskryerjen e veprave të mira
Mësuam pak më parë se pendimi është kthimi prej asaj për të cilën u pendove dhe drejtimi për nga Ai tek i Cili u pendove. Pra pendimi i saktë është kthimi tek Allahu dhe te kryerja e atyre që ka urdhëruar e lënia e atyre që ka ndaluar. Mësove gjithashtu, se pendimi nuk bëhet vetëm për kryerjen e veprave të këqija, siç mendojnë shumë prej të paditurve të cilët nuk e përfytyrojnë pendimin vetëm se për ato të këqija që bën njeriu, siç janë morali i keq e padrejtësitë e ndryshme.
Por, pendimi për moskryerjen e veprave të mira me të cilat je ngarkuar është më i rëndësishëm se pendimi për veprat e këqija nga të cilat je ndaluar.
Shumë prej njerëzve i lënë shumë gjëra me të cilat janë urdhëruar, qofshin ato prej punëve të zemrës (siç është dashuria për Allahun) apo të trupit/gjymtyrëve, si dhe shprehjet e tyre. Ata ndoshta nuk e dinë që këto gjëra janë detyrë mbi ta, me të cilën ata janë ngarkuar. Ose e dinë të vërtetën por nuk e pasojnë atë, duke qenë kështu ose të humbur për shkak të mungesës së dijes së dobishme, ose që kanë merituar Zemërimin e Allahut mbi veten e tyre për shkak të kundërshtimit të së vërtetës pasi që e mësuan atë.
Ndërsa Allahu i Lartësuar i ka urdhëruar robërit e Tij që t'i luten Atij, në çdo salat/falje, me Fjalën e Tij:
"Na drejto në Rrugën e Drejtë. Në Rrugën e atyre të cilëve Ti u ke dhuruar Mirësinë Tënde (siç janë të Dërguarit e Allahut, besnikët në fenë e Tij, dëshmorët në Rrugën e Tij dhe të drejtët), jo në rrugën e atyre që merituan Zemërimin Tënd mbi vete (çifutët) dhe as në rrugën e atyre të cilët u humbën (të krishterët)." [el Fatiha: 6-7].
Për këtë arsye, Allahu i Lartësuar e ka pastruar të Dërguarin e Tij, Muhamedin (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) prej humbjes dhe devijimit, duke thënë:
"(Betohem) për yllin kur ai bie (a shuhet). Shoku juaj (Muhamedi a.s.) as nuk ka humbur rrugën e drejtë, as nuk ka devijuar (nga e vërteta). As nuk flet ai nga dëshira (e vetë atij). Ai (Kurani) është vetëm Shpallje që i frymëzohet." [en Nexhm: 1-4].
Pra, "i humburi" është ai që nuk e di të vërtetën, madje kujton se është në të vërtetën ndërkohë që e injoron atë, siç është gjendja e të krishterëve, për të cilët Allahu i Madhëruar ka thënë:
"…Dhe mos ndiqni dëshirat e kota të njerëzve që e humbën rrugën kohë më parë dhe që bënë të humbin edhe shumë të tjerë, dhe që e humbën krejt vetveten nga Rruga e Drejtë." [el Maide: 77].
Ndërsa "i devijuari " është ai që ndjek dëshirat dhe epshet e tij, duke e ditur se ajo është e kundërta e të vërtetës, siç është gjendja e çifutëve.
Allahu i Lartësuar thotë:
"Unë do të largoj nga Ajetet e Mia (Vargjet e Kuranit) ata të cilët do të sillen me kryelartësi e me kundërshti në tokë pa asnjë të drejtë. Por edhe sikur ata t'i shohin të gjitha Ajetet (provat, treguesit, shpalljet), ata prapë nuk do t'i besojnë. Edhe sikur ta shohin rrugën e drejtësisë (besimin vetëm në Allahun, përkushtimin, veprat e mira), ata përsëri nuk do ta bëjnë për vete këtë si udhë të tyren. Por nëse ata shohin rrugën e gabuar (politeizmin, krimet, veprat e ulëta), kjo është udha që do ta përqafojnë, ngaqë ata i kanë hedhur tej Ajetet Tona (Fjalët, Shpalljet) dhe ishin krejt të pavëmendshëm për të nxjerrë mësime prej tyre." [el A'raf: 146].
Gjithashtu, Allahu i Madhëruar thotë:
"Tregoju atyre (O Muhamed a.s.) ndodhinë e atij të cilit Ne i dhamë Ajetet Tona (provat, shenjat), por ai i flaku ato tej, kështu që atë e ndoqi shejtani duke u bërë kështu i humbur. Dhe po të kishim dashur Ne, padyshim që do ta kishim ngritur prej andej ku ra, por ai u kap pas botës dhe ndoqi dëshirat boshe të nepsit. Kështu shembulli i tij i ngjan atij të qenit: nëse e përzë, ai var gjuhën, por edhe nëse nuk e ngacmon, ai përsëri e nxjerr gjuhën jashtë. I tillë është edhe shembulli i popullit që mohon Ajetet Tona. Njihi pra ata me ndodhitë, mbase mund ta vrasin mendjen." [el A’raf: 175-176].
Për këtë shkak, humbja e rrugës së drejtë dhe devijimi prej saj përmban të gjitha të këqijat e bijve të Ademit (njeriut), sepse njeriu është ashtu siç thotë Allahu i Lartësuar:
"Dhe njeriu e mori përsipër atë (Amanetin, përgjegjësinë, besimin, nderimin dhe gjithë detyrimet e urdhëruara nga Allahu). Vërtet që ai i bëri keq vetvetes dhe qe i paditur (për pasojat tij)." [el Ahzab: 72]
Me padrejtësinë e vetë atij ai ka devijuar, sepse e vendosi dijen jo në vendin e vet (i cili vend është frika ndaj Allahut dhe kthimi tek Ai me pendim) dhe me injorancën e tij ai ka humbur. Këto janë dy gjëra të cilat bashkohen shpesh te njeriu, duke qenë i humbur në diçka dhe i devijuar në diçka tjetër. Vërtet ai është keqbërës i vetvetes, i paditur.
Ai dënohet gjithashtu, për çdonjërin nga këto dy gjynahe me një tjetër gjynah, duke iu shtuar mbi to. Allahu i Madhëruar thotë:
"Në zemrat e tyre ka sëmundje (dyshimi dhe hipokrizie), ndërkohë që Allahu ua ka shtuar edhe më shumë sëmundjen." [el Bekare: 110].
Dhe thotë:
"Kështu, kur ata u larguan (nga Rruga e Allahut), Allahu ua largoi zemrat (nga Rruga e Vërtetë)." [es Saff: 5]
Po kështu edhe besimtari, i cili shpërblehet për të mirat që vepron, me të mira të tjera mbi to. Nëse ai punon me atë dije që ka (e praktikon atë), Allahu i jep atij dije për atë që nuk e dinte, e nëse vepron një vepër të mirë, ajo e shtyn atë në vepër tjetër të mirë.
Allahu i Lartësuar thotë:
"Ndërsa ata që drejtohen (në Rrugën e Drejtë), Ai ua shton edhe më shumë udhëzimin e tyre (në të) dhe u dhuron atyre përkushtim (në këtë udhë)." [Muhamed: 17]
Dhe thotë:
"E sa për ata të cilët përpiqen fort tek Ne (për Çështjen Tonë), Ne sigurisht që do t'i udhëheqim ata drejt Udhëve Tona (në besim të pastër Islam)." [el Ankebut: 69]
"…Por sikur të kishin zbatuar ato me çfarë ishin urdhëruar, do të kishte qenë shumë më mirë për ta dhe do ta kishin forcuar edhe më vetveten (besimin) e tyre. Dhe padyshim që atëherë Ne do të kishim derdhur mbi ta shpërblim të madh nga Ana Jonë. Dhe sigurisht që do t'i kishim drejtuar në Rrugë të Drejtë." [en Nisa: 66-68].
Së dyti:
Pendimi për gjynahet e vogla dhe të mëdha
Dije! O rob i Allahut (Allahu të mëshiroftë!), se gjynahet ndahen në të mëdha dhe në të vogla, dhe se kundërshtimi i njerëzve në to është i madh, saqë dikush prej tyre thotë:"Nuk ka gjynahe të mëdha e të vogla, por çdo lloj kundërshtimi i urdhrit të Allahut është gjynah i madh. Kjo sepse njeriu duhet të shohë tek Madhështia e Atij që kundërshton dhe jo tek vetë gjynahu."
Megjithatë, kjo çështje është thjesht mënyrë të shprehuri pa kuptim, për shkak se ndarja e gjynaheve në të vogla e në të mëdha është vendosur nga vetë Vargjet e Kuranit, të Sunetit, Ixhmaut/unanimit të dijetarëve të parë, si dhe përputhet me konsideratën.
Allahu i Lartësuar thotë:
"Në qoftë se ju i mënjanoni gjynahet e mëdha që jeni ndaluar t'i kryeni, Ne do t'ju shkarkojmë nga gjynahet e lehta…" [en Nisa: 31]
Gjithashtu thotë:
"Dhe ata që mënjanojnë gjynahet e mëdha dhe el Fevahish (zina - marrëdhënie të ulëta të paligjshme imorale)…" [esh Shura: 37]
Dhe thotë:
"Ata që u largohen gjynaheve të mëdha dhe el Fevahish (marrëdhënie imorale të paligjshme) përveç gabimeve të vogla…" [en Nexhm: 32].
Ndërsa i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) thotë:
"Pesë salatet/faljet e ditës, nga e Xhumaja në të Xhuma (falja e të Xhumave), nga Ramazani në Ramazan (agjërimi i muajit të Ramazanit); (të gjitha këto) janë falje për gjynahet e bëra në kohën ndërmjet tyre, nëse i largohesh gjynaheve të mëdha.”[8]
Gjynahet e vogla janë quajtur gjithashtu gjynahe Muhakkarat/të përbuzura, siç ka thënë i Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!):
"Ruajuni gjynaheve të përbuzura (që duken të vogla dhe përbuzen), sepse ato mblidhen tek njeriu dhe e shkatërrojnë atë. Si shembulli i një burri që është në një fushë dhe aty vjen ustai i fshatit. Atëherë, ky burri ngrihet të largohet dhe më pas kthehet me dru zjarri në duar. Edhe ai burri tjetër filloi të vijë me dru zjarri, derisa mblodhën një grumbull të madh. Ndezën një zjarr të vogël si fillim, por që më pas, ai dogji çdo gjë që hodhën në të."[9]

[8] E ka nxjerrë Muslimi (233).

[9] Hadith Hasen. E ka nxjerrë Ahmedi (1/402-403).

Gjithashtu, ndarja e gjynaheve në të mëdha e të vogla, na është përcjellë brez pas brezi nga selefët/të parët tanë të mirë.
Po ashtu edhe nga e konsideratës, themi se gjynahet nuk janë të barabarta në shkallën e krimit, pra ato në realitet ndryshojnë nga njëra-tjetra.
Gjithsesi, mund të themi se kundërshtimi është përqendruar në tre gjëra:
E para: Në el Lemem/gjynahet e vogla apo ato që kryhen vetëm një herë, të cilat përmenden në suren en-Nexhm; cilat janë ato?
E dyta: Në el Kebair/gjynahet e mëdha dhe a kanë ndonjë numër të caktuar kufizues.
E treta: A është pendimi Vaxhib/obligim për gjynahet e mëdha dhe të vogla, apo largimi prej të mëdhave i fshin edhe të voglat?
Po përmendim diçka që lidhet me to, me lejen e Allahut i Cili është i Vetmi që jep sukses.
E para:
Përsa i përket el Lemem; është transmetuar nga një grup selefësh se ai është ballafaqimi një herë me gjynahun dhe moskthimi më tek ai, edhe nëse është gjynah i madh. Kjo është fjala e Ebu Hurejres, Muxhahidit, Hasenit dhe transmetimi i Ataut nga Ibën Abasi.
Një grup tjetër shkuan në mendimin se el Lemem janë punët që u bënë në kohën e injorancës, para se të përqafonin Islamin, d.m.th. që Allahu nuk i dënon për ato punë.
Ndërsa shumica e selefëve dhe e dijetarëve thonë se el Lemem janë gjynahet e tjera përveç gjynaheve të mëdha, dhe ky është transmetimi më i saktë nga Ibën Abasi (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!), siç thuhet në "Sahihu el Buhari" në hadithin e Tausit nga Ibën Abasi (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!), se ka thënë:
"Nuk kam parë kuptim më të afërt për el Lemem se ajo që ka thënë Ebu Hurejra; nga fjala e të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) që thotë:
"Allahu i Lartësuar ka shkruar pjesën e pasardhësve të Ademit prej zinasë/imoralitetit, dhe ajo do t'i zërë ata patjetër. Imoraliteti i syve është shikimi, ai i gjuhës është të shprehurit, nepsi ëndërron dhe dëshiron ndërsa organet e vërtetojnë atë ose e përgënjeshtrojnë."
Këtë hadith e transmeton Muslimi; nga Hadithi i Suhejl bin ebi Salih; nga babai i tij; nga Ebu Hurejra. Muslimi e transmeton këtë hadith edhe me këtë shprehje:
"Imoraliteti i dy syve është të shikuarit, ai i dy veshëve është të dëgjuarit (i haramit), ai i gjuhës është të folurit, i dorës është shtrirja e saj me të padrejtë dhe i këmbës është të ecurit (për te harami)."[10]

[10] E ka nxjerrë Buhariu (11/26-Fet’hul Bari) dhe Muslimi (2657).

Më e sakta në këtë çështje është fjala e shumicës së dijetarëve, që el Lemem janë gjynahet e vogla si shikimi, bërja me sy, e tjera si këto.
Kjo është fjala e shumicës së Sahabeve/shokëve të Muhamedit (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) dhe e të tjerëve më pas.
Kjo është fjala e Ebu Hurejres, Abdullah bin Mesudit, Ibën Abasit, Mesrukut dhe e Shabiut.
Duhet të kihet parasysh se kjo nuk e mohon fjalën e Ebu Hurejres dhe Ibën Abasit, në transmetimin e dytë prej tyre, që el Lemem është ballafaqimi me gjynahun e madh dhe moskthimi më tek ai, sepse ai ose i përmban të dyja këto kuptime duke qenë kështu me dy forma, ose Ebu Hurejra dhe Ibën Abasi e kanë futur atë që bën një gjynah të madh njëherë të vetme - duke mos vazhduar në të, por duke ndodhur prej tij pakujdesisht një herë në jetë - e kanë futur në el Lemem, dhe duke menduar gjithashtu se ai gjynah zmadhohet, ashpërsohet dhe bëhet kërcënues për atë që e përsërit atë disa herë. Kjo është prej të kuptuarit e thellë të Sahabeve (Allahu qoftë i kënaqur prej tyre!) dhe tregon për lumin i dijes së tyre.
S'ka dyshim se Allahu i Madhëruar ia fal robit të Tij atë që bën vetëm një herë apo dy e tre, por i frikësohemi ashpërsisë që i kanoset atij që e bën gjynahun zakon të vetin dhe e përsërit atë shumë herë.
Për këtë kanë ardhur disa gjurmë (fjalë) të selefëve dhe vetë realiteti që jetojmë dëshmon për të.
Përmendet nga Aliu (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!) se:
"Atij i sollën dikë që kishte vjedhur dhe ai urdhëroi që t'i prisnin dorën.
- Ai (vjedhësi) tha: O prijës i besimtarëve! Betohem në Allahun se nuk kam vjedhur herë tjetër përveç kësaj.
- Tha: “Mashtrim, gënjeshtër!”
- Pasi atij iu pre dora, (Aliu r.a.) tha:
“Më thuaj të vërtetën, sa herë të bëhen që ke vjedhur, bashkë me këtë të fundit?
- Tha: Kaq e kaq herë.
- Aliu (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!): Kësaj radhe e the të vërtetën, sepse Allahu nuk të llogarit me herën e parë.”
Pra, gjynahu i parë (që bën njeriu për herë të parë), edhe nëse ai nuk është el Lemem, por ai është nga lloji dhe ngjashmëria e tij. Kështu që, dy transmetimet nga Ebu Hurejra dhe Ibën Abasi janë në përputhje dhe nuk kundërshtohen. Ve Allahu ealem/dhe Allahu e di më së miri.
Gjithashtu, kjo shprehje (el Lemem) ka kuptimin e të afruarit tek gjynahu dhe autokritikën për të herë pas here. Themi (në gjuhën arabe): Elemme bi kedha; nëse i afrohet diçkaje por nuk e përvetëson atë. Prej këtu është quajtur lemem puthja dhe bërja me sy, sepse ato i afrohen asaj që është pas tyre (imoralitetit).
Dhe thuhet: Filani nuk na viziton vetëm se lemaman; d.m.th. ndonjëherë, rrallë.
Pra, kuptimi i kësaj shprehjeje i përmban të dyja mënyrat me të cilat e komentuan Sahabet vargun Kuranor të mësipërm.
Prej këtu, ky Ajet:"Dhe ata të cilët i shmangen gjynaheve të mëdha dhe Fevahish/imoralitetit, përveç el Lemem/gabimeve të vogla", nuk do të thotë se ata nuk u largohen gjynaheve të vogla, ndryshe do të lavdëroheshin (nga Allahu) me moslargimin e tyre prej tyre, gjë e cila është diçka absurde. Por ai është një përjashtim nga përmbajtja dhe kuptimi i fjalëve të mëparshme, kur vargjet Kuranore që paraprijnë këtë varg (në suren en Nexhm), bënin fjalë për ndarjen e njerëzve në vepërmirë dhe vepërkeq dhe se Allahu do ta shpërblejë këtë me veprën e mirë të tij dhe tjetrin me veprën e tij të keqe, pastaj përmendi vepërmirët dhe i cilësoi ata duke thënë se i largohen gjynaheve të mëdha dhe imoralitetit. Kuptimi i kësaj është se nuk mund të jetë vepërmirë që do të shpërblehet me veprën e tij dhe do të shpëtojë nga dënimi i Allahut, vetëm se ai person që i largohet gjynaheve të mëdha dhe imoraliteteteve të ndryshme. Kështu që, pas kësaj ishte e përshtatshme përmendja e përjashtimit të el Lemem/gjynaheve të vogla, apo atyre që bëhen vetëm njëherë edhe nëse janë të mëdha. Por këto gjynahe, megjithëse nuk hyjnë në grupin e gjynaheve të mëdha, por ato hyjnë në llojin e gjynaheve dhe moraleve të ulëta përgjithësisht.
Ndërsa, rregulli i përjashtimit nga e përgjithshmja është që të ketë lidhje ajo që përjashtohet me llojin e asaj prej të cilës përjashtohet, edhe nëse nuk hyn në të plotësisht dhe nuk e përmban e njëjta shprehje. Siç është për shembull Fjala e Allahut të Lartësuar:
"Ata nuk do të dëgjojnë atje (në Xhenet) ndonjë fjalë të kotë (të ulët e të rreme), por veçse selam/përshëndetje, paqe…" [Merjem: 62]
Kështu, përshëndetja është prej të folurit i cili mund të jetë fjalë e kotë ose përshëndetje. Pra që të dyja bëjnë pjesë në të njëjtin lloj.
Po kështu edhe Fjala e Allahut:
"Asgjë të freskët nuk do të shijojnë atje, as edhe pije, përveç ujë që valon dhe kullimin e plagëve të qelbura." [en Nebe: 24-25]
Edhe uji i valuar, edhe kullimi i plagëve të qelbura hyjnë në llojin e të shijuarit.
Në ajetin e parë është njësoj sikur të thuhet:"Nuk dëgjojnë atje asgjë tjetër, përveç përshëndetjes", dhe në të dytin:"Nuk do të shijojnë atje asgjë tjetër, përveç ujit të valuar dhe kullimin e plagëve të qelbura".
Por ajeti theksoi një prej elementeve të atij lloji, në mënyrë të drejtpërdrejtë, me qëllim që mohimi i tij të jetë në mënyrë të shprehur dhe të drejtpërdrejtë, e jo me anë të kuptimit të përgjithshëm që përmban ky përjashtim.
Po kështu edhe Fjala e Allahut të Lartësuar:
"Ata nuk kanë aspak dije (të qartë) dhe nuk ndjekin gjë tjetër përveç hamendjes…" [en Nisa: 157]
Hamendja, në këtë ajet, përfshihet në atë ndjenjë e cila është lloji përmbajtës i dijes dhe hamendjes.
Më e përpiktë se kjo është hyrja e përjashtimit në atë që të jep vetë fjala të kuptosh, si në Fjalën e Allahut të Lartësuar:
"Dhe mos u martoni me gratë e baballarëve tuaj, përveç asaj që ka kaluar (në kohën e injorancës)." [en Nisa: 22]
Kuptimi i këtij vargu është se martesa me gratë e baballarëve (që nuk janë nënat e tyre) është shkak për t'u dënuar, përveç asaj që ka kaluar para këtij ndalimi, d.m.th. ajo që ka kaluar u është falur.
Po ashtu Fjala e Allahut:
"As mos të bashkoni (të martoheni me) dy motra njëherësh, përveç asaj që ka kaluar." [en Nisa: 23]
Nëse do të ishte qëllimi për atë që ka qenë në ligjet e popujve të mëparshëm, atëherë ky është përjashtim prej një gjëje të keqe e të urryer, duke u kuptuar kështu ndalimi (të qenët e saj haram, e ndaluar) dhe qortimi i atij që e ka bërë atë. Kështu që ishte e përshtatshme të thuhej "Përveç asaj që ka kaluar".
Medito në këtë, sepse kjo është prej thellësisë së gjuhës arabe.
Ndërsa Fjala e Allahut të Lartësuar:
"Kurrë më nuk do të shijojnë atje vdekjen përveç vdekjes së parë (në këtë botë)." [Ed Duhan: 56].
Ky përjashtim është për të vërtetuar vazhdimësinë e jetës dhe mosshijimin e vdekjes, duke e bërë kështu mohimin e parë e të përgjithshëm në vend të të shprehurit të cilit nuk mund t'i hyjë kurrë përjashtim.
Ndryshe, nëse do të përjashtohej ndonjë prej elementeve të tij, përmendja e tij do të ishte më parësore se devijimi prej tij, në përjashtim të shkëputur. Është vënë kështu ky përjashtim në vend të sigurisë dhe të të shprehurit për ruajtjen e të përgjithshmes, gjë e cila ndodh në të gjitha përjashtimet e shkëputura. Kështu që medito në të, sepse ai është prej të fshehtave të arabishtes."[11]

[11] “Medarixhu es Salikine” i Ibnul Kajimit (1/316-320, me shkurtime).

Vlen të tërheqim vërejtjen këtu, se gjynahu i vogël mund të shoqërohet me ndonjë element, i cili mund t'a bashkojë atë me gjynahet e mëdha, madje mund t'a bëjë atë prej më të mëdhave të tyre në gradë.
Prej këtyre elementëve janë:
Vazhdimësia dhe mosndërprerja:
Një gjynah i madh por që ndërpritet dhe nuk pasohet me të tjera si ai, shpresa që ai të falet është më e madhe se një gjynah i vogël, në të cilin njeriu këmbëngul. Ky është si shembulli i pikave të ujit që bien vazhdimisht mbi një shkëmb dhe lënë mbi të shenja, e nëse do të hidhje një kovë me ujë njëherësh mbi të, nuk do të linte ndonjë shenjë.
Po ashtu edhe të këqijat e vogla, nëse vazhdohet në to, atëherë gjurma e tyre në nxirjen e zemrës zmadhohet. Por, gjynahet e mëdha, rrallë imagjinohet që të kryhen pa pasur para dhe pas tyre një grup prej gjynaheve të vogla. Mund të themi se çdo gjynah i madh paraprihet dhe pasohet me gjynahe të vogla, rrethohet prej tyre.
Konsiderimi i gjynahit për të vogël:
Sa më shumë që njeriu ta zmadhojë gjynahun në veten e tij (ta konsiderojë të rëndë), aq më tepër zvogëlohet ai gjynah tek Allahu i Lartësuar. Kjo, sepse konsiderimi i tij si diçka e madhe rrjedh nga mospranimi dhe urrejtja e zemrës atë vepër. E si rrjedhojë, ky largim e neveritje prej tij e pengon forcën e ndikimit të tij.
Ndërsa, në krah të kundërt, konsiderimi i tij si diçka e vogël rrjedh nga shoqërimi dhe të mësuarit me të, gjë e cila shkakton ndikimin e fortë të zemrës me të, ndërkohë që për zemrën kërkohet që të ndriçohet me bindjen ndaj detyrave të Allahut të Lartësuar dhe ndalohet nxirja e saj me gjynahe dhe kundërshtime të urdhrave të Tij.
Abdullah ibën Mes'udi (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!) thotë:
"Besimtari i konsideron gjynahet e tij si të ishin mal prej të cilit ka frikë se i bie mbi krye, ndërsa imorali i konsideron gjynahet e tij si të ishin mushkonjë që i kalon nëpër hundë."[12]
Konsiderimi i gjynahut si të madh në zemrën e besimtarit, bëhet për shkak të njohjes së tij Madhështinë e Allahut të Lartësuar. Kur ai sheh te Madhështia e Atij të Cilit ia thyen urdhrin, gjynahun e vogël e sheh të madh.
Të gëzuarit me gjynahet e vogla, kënaqja me to, konsiderimi i arritjes së të ushtruarit të tyre mirësi dhe pakujdesia nga njohja e të qenët të tyre shkak për mjerimin e përjetshëm.
Në këtë pikë ekzistojnë shumë vepra të këqija e gjynahe, të cilat e kthejnë gjynahun e vogël në të madh.
Prej tyre po përmendim:
1. Publikimi, i cili pengon faljen e Allahut dhe mëshirën e Tij për mëkatarin:
I Dërguari i Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) thotë:
"I gjithë populli im është i falur, përveç atyre që i publikojnë gjynahet e tyre."[13]

[12] E ka nxjerrë Buhariu (11/102 - Fet’hul Bari).

[13] E ka nxjerrë Buhariu (10/405 - Fet’h) dhe Muslimi (2990).

Në publikimin e gjynaheve qëndrojnë pesë krime apo kundërvajtje:
E para: Vetë gjynahu.
E dyta: Të përmendurit e tij pas ushtrimit, në një vend tjetër.
E treta: Zbulimi i mjetit i cili e uli atë në atë gjendje.
E katërta: Nxitja e dëshirës për të keqen te dëgjuesi apo dëshmuesi (vështruesi) i gjynahut të tij.
E pesta: Entuziazmimi i të tjerëve për tek gjynahu, shtyrja e tyre në të dhe përgatitja e rrugëve për tek ai.
2. Përhapja e moraleve të ulëta në mesin e besimtarëve:
Kjo gjë çon në vazhdimësinë në gjynah, konsiderimin e tij të vogël dhe të mësuarit me të.
Ai që fton të tjerët në gjynah merr mbi shpinë ngarkesën e tij dhe ngarkesën e atyre të cilët e veprojnë atë, sepse drejtuesi për tek e keqja është si ushtruesi i saj.
Allahu i Lartësuar thotë:
"Sigurisht se ata të cilët duan që krimi i marrëdhënieve të paligjshme dhe imorale të përhapet në mesin e besimtarëve, do të kenë dënim të dhimbshëm në këtë botë dhe në Botën Tjetër dhe Allahu di, ndërsa ju nuk dini." [en Nur: 19]
Kush dëshiron të kuptojë se gëzimi me gjynahet dhe të kënaqurit me to të çon aty ku përmendëm më sipër, le të lexojë vargjet Kuranore të cilat paraprijnë vargun e mësipërm, ku thuhet:
"Kur ju po e përçmonit atë me gjuhën tuaj dhe po e flisnit me gojën tuaj, gjë për të cilën ju nuk kishit asnjë dije, ju e quajtët atë si gjë të vogël, ndërsa tek Allahu ajo është shumë e madhe. Dhe pse nuk thatë kur e dëgjuat, "Nuk shkon për ne të flasim për këtë gjë; Lavdi të qoftë Ty (O Allah), kjo është një gënjeshtër e madhe"? Allahu ju ndalon nga kjo dhe ju këshillon ju që të mos e përsëritni kurrë më një gjë të tillë, në qoftë se jeni besimtarë. Allahu jua sqaron qartë Ajetet e Tij (provat, shenjat, shpalljet) dhe Allahu është i gjithëdijshëm, më i Urti Gjykatës." [en Nur: 14-18]
A e vëren se si i ka cilësuar Allahu ata, për shkak të konsiderimit të gjynaheve të tyre si të vogla, kënaqjen me to dhe publikimin e tyre?
U tërhoqi vërejtjen që të mos kthehen më kurrë në gjëra të tilla, sepse ato janë të mëdha tek Allahu dhe shpijnë në përhapjen e veprave të ulëta imorale në mesin e popullit musliman.
I pastër qoftë Allahu, i Cili e ka mbushur Fjalën e Tij me të fshehta, gjëra të papërsëritshme e dobi që nuk mund t'i kuptojnë veçse ata që kanë dije, të cilët i kanë drejtuar fytyrat e tyre për nga Libri i Zotit të tyre me leximin e tij, meditimin në kuptimin e tij dhe mësimin e tij. Ndaj Allahu i udhëzoi ata në Rrugën e Drejtë.
3. Mospërfillja e mbulimit të Allahut gjynahet e tij, si dhe mospërfillja e butësisë së Allahut dhe e afatizimit të tij:
Nuk e di injoranti, se atij i shtyhet afati nga urrejtja, ashtu që të shtojë gjynahet, duke menduar se mundësia e tij për ushtrimin e gjynaheve është përkujdesje nga Allahu ndaj tij. I mashtruari, i duket sikur është i sigurt nga kurthi i Allahut dhe i injoron pusitë e shejtanit.
Allahu i Lartësuar thotë:
"A nuk i ke parë ata të cilët qenë ndaluar të mbanin bisedime të fshehta dhe pas kësaj ata u kthyen tek ajo që qenë ndaluar dhe thurën kurthe e përbetime të gjithë së bashku për të bërë gjynahe të mëdha, poshtërsi e mosbindje ndaj të Dërguarit (të Allahut, Muhamedit)? Dhe kur vijnë tek ti, ata të përshëndesin ty me përshëndetje me të cilën nuk të përshëndet Allahu dhe thonë: "Pse nuk po na ndëshkon Allahu për çfarë themi?" Xhehenemi do të jetë i mjaftueshëm për ta dhe ata do të digjen në të. Dhe i keq vërtet është përfundimi i tillë!" [el Muxhadele: 8].
Këto hollësi që thamë janë të mjaftueshme në lidhje me ato gjëra të cilat ndikojnë në konsiderimin e gjynaheve të vogla si të mëdha dhe Allahu ka Fuqi dhe Kontroll të plotë mbi çështjet e Tij, por shumica e njerëzve nuk e dinë.
E dyta:
Në lidhje me gjynahet e mëdha, selefët kanë rënë në kundërshtim, por një kundërshtim i cili nuk ka peshë apo kundërthënie dhe fjalët e tyre janë të përafërta:
Ed Dahak thotë:
"Gjynahet e mëdha janë ato për të cilat Allahu ka caktuar hadd/dënim të prerë në këtë botë, si ai i imoralitetit, i vrasjes, i vjedhjes etj, ose dënim (me zjarr) në botën tjetër."
Ndërsa Husejn ibën Fadl thotë:
"Gjynahet e mëdha janë ato gjynahe, të cilat Allahu i ka quajtur të mëdha ose të rënda në Kuran, si p.sh. Fjala e Allahut:
"Padyshim ky është një gjynah i madh." [en Nisa: 2]
(Është fjala për ngrënien e pasurisë së jetimit sh.p.)
"Me të vërtetë që vrasja e tyre është krim, vërtet gjynah i madh." [el Isra: 31].
(Është fjala për vrasjen e fëmijëve nga frika e varfërisë sh.p.)
"Vërtet që shirku/bashkimi i të tjerëve në adhurim me Allahun është dhulm (padrejtësi, gabim) i madh (më i madhi)." [Lukman: 13]
"…dhe vërtet i madh është kurthi juaj." [Jusuf: 27]
"Lavdi të qoftë Ty (O Allah), kjo është një gënjeshtër e madhe." [en Nur: 16]
(Është fjala për shpifjen ndaj Aishes (Allahu qoftë i kënaqur prej saj!).
"Vërtet që tek Allahu një gjë e tillë do të ishte krim i madh." [el Ahzab: 53]
(Është fjala për martesën me gratë e Pejgamberit (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) pas vdekjes së tij. Sh.p)
Sufjan eth Theuri (Allahu e mëshiroftë!) thotë:
"Gjynahet e mëdha janë ato padrejtësi që bëhen ndërmjet teje dhe njerëzve (dëmet që u shkakton atyre), ndërsa të voglat janë ato që janë ndërmjet teje dhe Allahut, sepse Allahu është Bujar dhe Falës."
Them (autori): Qëllimi i Sufjanit është të thotë se ato gjynahe, të cilat janë ndërmjet robit dhe Allahut, janë më të lehta (në pendim e falje) se padrejtësitë ndaj njerëzve. Kjo, sepse ato fshihen me kërkimin e faljes prej Allahut të Lartësuar, me mëshirën dhe ndërmjetësimin (Ditën e Kiametit)…etj, ndërsa padrejtësitë ndaj njerëzve duhet patjetër të kompensohen."
Malik ibën Migvel (Allahu e mëshiroftë!) thotë:
"Gjynahet e mëdha janë gjynahet e bidatçinjëve, ndërsa veprat e këqija (gjynahet e vogla) janë gjynahet e ehli sunetit/pasuesve të sunetit të të Dërguarit (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!)."
Them (autori): Ka për qëllim të thotë se bidatet/risitë janë prej gjynaheve të mëdha dhe se ato janë më të mëdha se gjynahet e mëdha të ehli sunetit, d.m.th. gjynahet e mëdha që ushtrohen nga pasuesit e sunetit janë të vogla në krahasim me bidatet/risitë në Fe.
Ky është edhe kuptimi i fjalës së disa selefëve:"Bidati në Fe është më i dashur për Iblisin/djallin se gjynahu, sepse për bidatin nuk pendohesh ndërsa për gjynahun pendohesh."
Thuhet gjithashtu, se gjynahet e mëdha janë ato gjynahe që bëhen me qëllim e vetëdije, ndërsa të këqijat (të voglat) janë ato që bëhen gabimisht ose nga harresa, detyrimi prej dikujt tjetër (ushtrimi dhunë) për kryerjen e tyre dhe ato që mendon por nuk i kryen, e të gjitha këto janë të falura për popullin Islam.
Them (autori): Kjo e fundit është prej fjalëve më të dobëta, e cila kthehet mbrapsht dhe hidhet poshtë, për shkak se gabimi, harresa dhe ushtrimi i dhunës nuk hyn nën llojin e gjynaheve, që të mund të hynin në një prej dy llojeve të tyre! Ndërsa gjynahet e qëllimshme (të vetëdijshme) janë ato, të cilat ndahen në dy lloje: të mëdha e të vogla.
Thënësi i kësaj fjale ndoshta mendon se të gjitha gjynahet janë të mëdha dhe se gjynahet e vogla janë ato që Allahu ia ka falur këtij populli dhe nuk hyjnë në detyrat e ngarkuara mbi njerëzit.
Por kjo fjalë nuk është e saktë, sepse gjynahet e mëdha dhe të vogla janë prej llojit të gjynaheve, dhe nuk mund të imagjinohet ekzistenca e ndarjes pa ekzistuar vetë lloji në të cilin bëhet ndarja. (Sepse gabimi, harresa dhe të detyruarit nuk janë fare gjynahe. Sh.p.)
Thuhet gjithashtu se gjynahet e mëdha janë gjynahet e atyre që i bëjnë ato të lejuara, siç është për shembull gjynahu i Iblisit, ndërsa gjynahet e vogla janë ato të atyre që kërkojnë falje për gjynahet e tyre, siç është p.sh. gjynahu i Ademit (alejhi selam).
Them (autori): Për sa i përket atij që i bën ato të lejuara, gjynahu i tij sillet rreth kufrit/mosbesimit dhe interpretimit. Nëse ai e di që kjo vepër është haram/e ndaluar dhe e bën atë të lejuar, atëherë ai është kafir/mosbesimtar, e nëse nuk e di, atëherë ai ka gabuar në interpretim ose ka ndjekur dikë tjetër në atë gjë.
Ndërsa ai që kërkon falje, nëse e bën atë të plotë (për të gjitha gjynahet), ajo i fshin të gjitha gjynahet e vogla e të mëdha, kështu që nuk ngel gjynah i madh pas pendimit të sinqertë.
Por edhe ky dallim ndërmjet tyre është gjithashtu i dobët dhe larg të vërtetës, vetëm nëse thënësi i tij ka për qëllim të thotë se gjynahu i atij që e bën të lejuar atë, ka dënim më të madh se ai që e bën atë duke e pohuar se ai është gjynah, pendohet dhe kërkon falje për të, atëherë do të ishte e saktë.
Es Suddij thotë:
"Gjynahet e mëdha janë ato nga të cilat ka ndaluar Allahu prej kundërvajtjeve të mëdha, ndërsa veprat e këqija (gjynahet e vogla) janë fillimet e tyre që të çojnë tek gjynahet e mëdha, në kryerjen e të cilave bashkohet vepërmiri e vepërkeqi."
Për këtë ai u argumentua me fjalën e të Dërguarit (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!): "Dy sytë bëjnë imoralitet dhe dy këmbët bëjnë imoralitet, ndërsa organet e vërtetojnë ose e përgënjeshtrojnë atë (imoralitetin)."[14]
Them (autori): Ai e ka sqaruar diçka me vetë veten e saj, sepse kundërvajtjet e mëdha janë vetë gjynahet e mëdha, por qëllimi i tij është të thotë se të ndaluarat janë dy llojesh:
I pari: Ai gjynah që përbën krim dhe dëm në veten e tij, dhe vetë ai është shkaktar i të keqes. Ky është gjynahu i madh, si vrasja, vjedhja, shpifja ndaj dikujt për imoralitet, imoraliteti etj.
I dyti: Ato që janë paraprijëse që të shpien te gjynahet e mëdha, si shikimi në të ndaluarat, prekja, biseda e puthja, të cilat janë rrugë drejt imoralitetit. Këto janë prej gjynaheve të vogla.
Gjynahet e vogla janë prej llojit të mjeteve, ndërsa të mëdhatë prej llojit të qëllimeve.
Thuhet gjithashtu, se gjynahet e mëdha janë ato që njerëzit i konsiderojnë të vogla, ndërsa të voglat janë ato që njerëzit i konsiderojnë të mëdha dhe kanë frikë se bien në to.
Thënësit e kësaj fjale argumentojnë me hadithin që transmeton Buhariu në "Sahihun" e tij, nga Enes bin Malik (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!), se ka thënë:
"Ju veproni disa punë të cilat në sytë tuaj janë më të holla se fija e flokut, por ne në kohën e të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe mëshira e Allahut qofshin mbi të) i llogarisnim ato prej shkatërrueseve - gjynaheve të mëdha."[15]

[14] Këtë hadith e kemi përmendur më parë.

[15] Buhariu (11/329-Fet’h).

Ata që thonë se gjynahet e mëdha janë ato që njerëzit i konsiderojnë të vogla dhe të voglat ato që njerëzit i konsiderojnë të mëdha, nëse kanë për qëllim të thonë se dallimi është në konsiderimin e tyre të mëdha apo të vogla, atëherë kjo fjalë është e kotë dhe jo e saktë, sepse njeriu e konsideron të vogël shikimin e haramit dhe imoralitetin si të madhe.
E nëse kanë për qëllim të thonë se konsiderimi i gjynahut për të vogël, e zmadhon atë tek Allahu dhe konsiderimi i tij për të madh, e zvogëlon atë tek Allahu, atëherë do të ishte e saktë, sepse njeriu sa më shumë t'i konsiderojë gjynahet e tij si të vogla, aq më shumë zmadhohen tek Allahu dhe sa më shumë t'i konsiderojë të mëdha, aq më shumë zvogëlohen tek Allahu.
Hadithi i Enesit (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!) tregon gjithashtu po këtë kuptim. Sahabet, për faktin se i kishin gradat të larta tek Allahu dhe ishin njerëzit më të përsosur, i llogarisnin ato punë të tyre si shkatërruese, ndërsa ata që vijnë pas tyre, duke qenë më poshtë në gradë se ata, i shohin ato punë në syrin e tyre të jenë më të imëta se fija e flokut.
Nëse dëshiron t'a kuptosh këtë, vë re! A kishte në mesin e sahabeve prej atyre që e dëgjonin fjalën e të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) dhe pastaj t'a kundërshtonin atë me analogjinë e tyre, shijen, qejfin, mendjen apo politikën e tyre?
A kishte vallë ndonjë prej tyre, që të paraprinte mbi fjalën e të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) logjikë, analogji, shije, politikë apo imitim të ndokujt tjetër?
Por Allahu i nderoi sytë e tyre dhe i ruajti ato nga shikimi në fytyrën e atij gjendja e të cilit është kjo (ata të cilët paraprijnë mendjen e tyre mbi fjalën e të Dërguarit), apo që të kishte të atillë në kohën e tyre.
Umer ibën Hattabi (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!) gjykoi me prerje koke me shpatë për atë që parapriu gjykimin e tij (vetë Umerit) mbi atë të të Dërguarit të Allahut (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!) dhe pastaj tha:"Ky është gjykimi im në atë çështje."
Pasha Allahun! Si do të ishte puna, nëse Umeri (Allahu qoftë i kënaqur prej tij!) do të shihte atë që shohim ne, apo nëse do të vërente atë me të cilën jemi sprovuar ne, prej paraprirjes së mendimit të filanit e filanit mbi atë të të ruajturit nga gjynahet e të metat (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!), si dhe me armiqësinë ndaj atij që flak tutje mendimet e tyre dhe paraprin mbi to fjalën e të të ruajturit (Paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi të!)?!
Nuk mund të themi tjetër vetëm se Allahu është Ndihmësi më i mirë, Ai është Premtuesi dhe tek Ai është kthimi.
Thuhet gjithashtu, se gjynahet e mëdha janë:
"Shirku - shok-vënia Allahut - dhe çdo gjë që të çon tek ai. Ndërsa gjynahet e vogla janë të gjitha gjynahet e tjera, në të cilat bien njësuesit e Allahut përveç shirkut."
T

DREJTIMI I SHPIRTIT NË RREGULLAT E PENDIMIT TË SINQERTË

DREJTIMI I SHPIRTIT
NË RREGULLAT E PENDIMIT TË SINQERTË